Kültürel farklılık, bütün bilim alanlarında araştırılan ve anlamlandırılmayan çalışılan bir olgudur. Bir toplumsal bilim olan psikolojide de bu olgu araştırmalarda değerli bir yer edinmektedir. Zira, bireyin ilişkin olduğu toplumun özelliklerini anlayamadan birey ile ilgili çıkarımlarda bulunmak çok fazla kapsayıcı olamamaktadır. Hayat ile ilgili en ince detaylarda bile bu farklılıkların neden olduğu değişimler gözle görülür bir halde ortadadır. Bu metinde, kültürel farklılıklarından birtakım ruhsal kavramların nasıl etkilendiği incelenmiştir. Bunlar, affetme, depresyon ve travma sonrası gerilim bozukluğudur. Bu üç değişken ortasındaki ilgi kültürel bağlamda incelenmiştir.
Son yıllarda, bireyler ortası affetme kavramı insan ilgilerinde bireyler ortası affetmenin potansiyel alakasını inceleyen toplumsal bilimciler ortasında dikkat çeken bir ilgi alanı olmuştur (Kadiangandu ve ark., 2008). Affetme, öfke hislerini ortadan kaldırmanın zihinsel, duyusal yahut ruhsal süreci olarak tanımlanmıştır (Doran ve ark., 2011). Enright ve İnsan Gelişimi Çalışma Kümesi; diğerlerini affetme, affı kabul etme ve kendini affetme olarak atıfta bulundukları affetme üçlüsünün baz alınarak affetmenin çeşitli istikametlerinin incelenmesi gerektiğini tabir etmiştir (aktaran Thompson ve ark, 2005).
Psikoloji literatüründe, kendini affetme kendine karşı merhameti, cömertliği ve kendine karşı sevgiyi beslerken kabul edilmiş objektif bir yanlış karşısında kendine kızgınlığından vazgeçme istekliliği olarak tanımlanmıştır (Enright, 1996 aktaran Hall ve Fichman, 2005). Oburunu affetme ise iki ve daha fazla birey ortasındaki alakanın sözel, davranışsal ve algılanan ihlalden ötürü etkilenmesi durumunda en çok tartışılan bağlamdır (Lijo, 2018). Freedman ve Enright (1996), oburunu affetme ise diğerine karşı sevgi, merhamet ve cömertliğin yönlendirilmesi ile bireyin kusur yapan şahsa karşı yönlendirdiği öfke, kızgınlık ve yargılama hislerinden isteyerek vazgeçmesidir (aktaran Özgür ve Eldeklioğlu, 2017). Yapılan birçok çalışma affetmenin üretken avantajını ve prososyal fonksiyonunu göstermiş; bireyler, alakalar ve toplum için öfkenin affetmenin yer değiştirmesi çok daha fazla yarar sağlamaktadır demiştir (Chung, 2016). Affetmenin birçok yararına rağmen affetme eksikliğinin de çeşitli olumsuz sonuçları ortaya çıkardığını gösteren araştırmalar yapılmıştır (Chung, 2016). Ayrıyeten, affetme eksikliğinin neden olduğu negatif hislerden ötürü ağır hadiselerde ruhsal sıkıntıları arttıran olumsuz hislere neden olan depresyonu ve duygusal dengesizliği artırmıştır (Chung, 2016).
Stres hormonu olan kortisol’un affedicilik ile aykırı orantılı (Chung, 2016) olduğunun bilinmesi olumsuz hisler ile alakalı olan depresyon ve affetme kavramlarının birbiri ile bağlı olabileceğini düşündüren araştırmalar yapmaya sevk etmiştir. Depresyon da hisleri etkileyen (acı verici hisler, makûs mizah, ıstırap, panik atak, bilişsel fonksiyonlarda düşüş, olumsuz fikirler, ümitsizlik ve zevk almada zorluk) ana semptomlar içermektedir (Bernard, 2018). Örneğin; korelasyonel araştırmalar affetme eksikliğinin Minnosota Multiphasic Psikopatoloji ölçeği (düşmanlık, korku, nevroz ve depresyon) ile epey bağlı olduğunu argüman etmektedir (Chung, 2016).
Ayrıca, olumsuz hisler ve gerilim ile temaslı olan bir başka kavramda Travma Sonrası Gerilim Bozukluğu ’dur (TSSB). Travmanın yaygınlığı ve mental sıhhat meseleleri ile alakası uygun bir halde belgelenmiştir ayrıyeten tedavi edilmeyen travmatik gerilimin kalıcı bir tesiri olabileceği ve çeşitli psikopatolojilerin altında yatan temel nedenlerden biri olabileceği gösterilmiştir (Doran ve ark., 2011). Son yıllarda araştırmalar affetme ile travma sonrası gerilim bozuklu ortasında bir temas olduğunu ortaya çıkarmıştır (Cerci ve Colucci, 2017). Araştırmalar affetme sayesinde daha düşük düzeylerde travma sonrası gerilimin ve psikiyatrik morbiditenin olduğunu göstermiştir (Doran ve ark., 2011). Ayrıyeten, teşhis koyarken karşılaşılan travma sonrası gerilim bozukluğu semptomları gösteren hastaların genelde depresyon ve anksiyete semptomlarını da gösterdiği gözlemlenmiştir (Bleich ve ark, 1997).
Araştırmaların açıkça ortalarında münasebet olduğunu gösterdiği bu üç faklı değişken tıpkı vakitte kültürel bağlamdan da etkilenmektedir. Globalleşmenin en son sonuçlarından biri de ruhsal gelişmelerin ithal edilmesidir ancak kültürel farklılıklar dikkate alınarak kültürel oryantasyonu yapılmalıdır. Kültürel farklılık bağlamında en çok araştırılan husus individualism (bireysel) ve collectivism (toplulukçuluk)’dir (Özyer ve ark., 2012). Ekonomik manada çeşitliliğin artması ile gelişimini sanayi ile sağlayan batı medeniyeti bireyselciliğin, doğu medeniyetlerinde ise kolektivist yapının baskın olduğu görülmektedir (Özyer ve ark., 2012).
İki farklı kültürle kutuplaşan dünyada da kültürün ruhsal manada nasıl değişimler meydana getirdiği araştırma konusu olmuştur. Bunlardan biri affetme üzerine yapılan araştırmalardır. Affetme ferdî ve kolektivist kültürlerde faklı formlarda deneyimlenebilir, motive edilebilir ve söz edilebilir (Zhnag ve ark., 2015). Örneğin, kolektivist kültürlerde affetme şahsî bir karardan fazla evvelden belirlenmiş kültürel bir misyondur. Lakin, ferdî kültürlerde ise affetme öncellikler içsel yahut kişsel bir yapı olarak düşünülür (Zhnag ve ark., 2015). Depresyonun ise kalıtım ve hastalık süreçlerinin batı kültüründe öbür yerlere nazaran daha yaygın olduğu bilinmektedir (Karasz, 2005). Bunlara ek olarak, travmanın tesirinin ferdi ve kolektivist kültüre nazaran farklılık gösterdiği yapılan çalışmalar ile gösterilmiştir (Jobson ve O’Kearney, 2008).
Genel manada psikoloji alanındaki çalışmalara bakıldığı vakit batının egemenliğinde ve batıdan ithal edilmiş kaynaklar kullanılmaktadır. Doğu kültürleri ruhsal araştırma açısından daha zayıf kalmıştır. Bunun nedeni ise İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra süratle değer kazan psikoloji biliminde Amerika’daki çalışmaların ve yayınların daha büyük ehemmiyet kazanması ile açıklanabilir (Koç ve Baş, 2018). Örneğin; kültürel rolü gösteren çok sayıda ispata karşın birçok araştırma batılı ferdi örnekleri kullanmaktadır ve affetme üzerindeki kültürel tesirler hala büyük ölçüde dikkate alınmamaktadır (Zhang ve ark., 2015).
Bütün bu bilgiler ışığında, bu araştırmanın en temel hedefi olumsuz fikirler ile büyük oranda kontaklı olan affetme, depresyon ve travma sonrası gerilim bozukluğu kavramlarının kültürel bağlamda incelenerek kültürel farklılıkların ortaya konulmasıdır. Böylelikle, psikoloji alanında baskın olan batı kültürünün kaynakları ile örtüşmeyen öbür kültürlerinde bu kavramları nasıl ele aldığının araştırılması amaçlanmıştır. Bu biçimde psikoloji alanındaki batı kültürünün sömürgeciliğinin anlaşılarak kültüre has psikoloji kaynaklarının ve uygulamalarının ehemmiyet kazanmasına dikkat çekmeyi amaçlamaktadır. Ayrıyeten, Türkiye kolektivist kültürün baskın olduğu 18. yüzyıldan bu yana batılaşma ve çağdaşlaşma dalgasının tesirlerine sahip olduğu için kolektivist kültür ve kişisel kültür araştırmaları için eşsiz bir heterojen bağlam sunmaktadır (Sümer ve ark., 2015). İki farklı kültürü de içinde barındıran bir çalışma alanında vakit ve para manasında kolaylık sağlayacak kültürel bağlam konusunda araştırma yapmak ve literatüre kazandırmak bu çalışmanın bir başka hedefidir.
Kaynakça
Bernard, R.E.J. (2018). Depression: A review of its definition. MOJ Addiction Medicine &
Therapy, 5(1), 6-7.
Bleich, A., Koslowsky, M., Dolev, A., ve Lerer, B. (1997). Post-traumatic stress disorder and
depression. An analysis of comorbidity. The British Journal of Psychiatry, 170, 479-482 .
Cerci, D. ve Colucci, E. (2017). Forgiveness in ptsd after man-made traumatic events: A
systematic review. Traumatology. http://dx.doi.org/10.1037/trm0000130
Chung, M.S. (2016). Relation between lack of forgiveness and depression: The moderating
effect of self-compassion. Psychological Reports, 119(3) 573–585.
Doran, J.M., Kalayjian, A., Toussaint, L. ve DeMucci, J. (2011). The relationship between
trauma and forgiveness in post-conflict Sierra Leone. Psychological Trauma: Theory, Research, Practice, and Policy. Advance online publication. doi: 10.1037/a0025470
Hall, J. ve Fincham, F. (2005). Self–forgiveness: The stepchild of forgiveness research.
Journal of Social and Clinical Psychology, 24 (5), 621-637.
Jobson, L. ve O’Kearney, R. (2008). Cultural differences in personal identity in post-traumatic
stress disorder. British Journal of Clinical Psychology, 47, 95-109.
Kadiangandu, J.K., Gauche, M., Vinsonneau, G. ve Mullet, E. (2007). Conceptualizations of
forgiveness: Collectivist-congolese versus individualist-French viewpoints. Journal of Cross-Cultural Psychology,38, 432.
Karasz, A. (2005). Cultural differences in conceptual models of depression. Social Science &
Medicine, 60, 1625–1635.
Koç, V. ve Baş, G. (2018). Cross-cultural research on psychotherapy: The need for a change.
Journal of Cross-Cultural Psychology, 50. Doi:
https://doi.org/10.1177/0022022118806577
Lijo, J. (2018). Forgiveness: Definitions, perspectives, contexts and correlates. Psychology
Psychother, 8(3). DOI: 10.4172/2161-0487.1000342
Özyer, K., Orhan, U. ve Orhan, D.D. (2012). Sıhhat dalında çalışanların demografik
özellikleri, kişilik özellikleri ve kültürel bedelleri üzerine bir çoklu durum çalışması. Mustafa Kemal University Journal of Social Sciences Institute, 9(19), 177-189.
Özgür, H. ve Eldeleklioğlu, J. (2017). Analyzing the effect of REACH Forgiveness Model on
the Turkish culture . The Journal of Happiness & Well-Being, 5(1), 98-112.
Thompson, L.Y., Scott, M., , Rasmussen, H. N., Billings, L.S., ve Roberts, D. (2005).
Dispositional forgiveness of self, others, and situations. Journal of Personality, 73, 313-359.
Sümer, N., Sakman, E., Harma, M. ve Savaş, Ö. (2015). Turkish mothers’ attachmnet
orientations and mental represantation of their children. Journal of Reproductive and Infant Psychology. Retrieved October 20, 2020, from ResearchGate.
Zhang, Q., Ting-toomey, S., Oetzel, J.G. ve Zhang, J. (2015). The emotional side of
forgiveness: A crosscultural investigation of the role of anger and compassion and face threat in interpersonal forgiveness and reconciliation. Journal of International and Intercultural Communication, 8(4), 311-329. DOI: 10.1080/17513057.2015.1087094
