Aile hayat döngüsü (family life cycle) ailelerde vakit içerisinde meydana gelen değişimleri söz etmek için kullanılır.
Bu anlayış bireyin hayat döngüsünü göz gerisi etmemekle birlikte, bir sistem olarak aile bütününe vurgu yapar.
Yaşam döngüsü modeli hayatın ve gelişimsel periyotların kimi taraflarına öteki modellerden daha fazla vurgu yapar.
Aile hayat döngüsünün her bir periyodunun kendine has ahenk sağlamayı gerektiren zahmetleri, gelişimsel vazifeleri ve üstesinden gelinmesi gereken değişimleri vardır. Carter ve Mc Goldick (1999) tipik orta sınıf ailesinin hayat döngüsü için bağlanmamış yetişkinden başlayarak emekliliğe kadar olan süreci 6 periyot olarak ele almıştır.
NOT: Bu hafta ki yazımızda birinci 2 unsur üzerinde duracağım. Sonra ki haftalarda başka unsurlara değineceğim.
1. Bekar-genç yetişkinler: Meskenden ayrılma
2. Yeni çift
3. Küçük çocuklu aileler
4. Ergen çocuklu aileler
5. Çocukları konuttan ayrılan aileler
6. Hayatın son devirlerindeki aileler
Aile bireylerinin bir bütün olarak ailenin ayakta kalması ve daha güzele gidebilmesi için bunların üstesinden gelmesi koşuldur.
Bütün çekirdek aileler bu modelin önerdiği periyotların hepsinden motamot geçmeyebilir. Bu periyotlardan geçen ailelerin hayatları ve birçok sefer kendilerini aile danışmanlığına ya da terapilerine getiren zahmetler aşağıda özetlenmiştir:
1-Bekar-Genç Yetişkinler: Konuttan Ayrılma
Genç yetişkin bireyin meskenden ayrılması hem ferdî gelişim kuramları hem de aile ömür döngüsü kuramları tarafından ele alınmıştır. Bu periyodun en temel gelişimsel misyonlarından biri aileden kopmak (disconnect) ve farklı bir seviyede aile ile tekrar bağ kurmak (reconnect) ve tıpkı vakitte da bağımsız bir birey durumuna gelmektir. Bunun için bireyin belli bir duygusal olgunluk seviyesine ulaşması, diğerlerinden uyarlanmamış, bireyin kendisine ilişkin inançları, kıymetleri ve maksatları geliştirmesi gerekir.
Bekar olup ruhsal olarak sağlıklı olabilmek için:
1. Kendilerine kâfi seviyelerde toplumsal takviye ağları bulmaları
2. Fizikî ve ruhsal olarak istikrarlı bir hayat stili oluşturmaları
3. İşlerinin dışında kalan vakitlerini ayırdıkları etkinliklerde mana bulmaları
4. Yaşadıkları gerilimin altında ezilmemek için kâfi seviyede baş etme stratejileri geliştirmeleri
5. Yalnızlıkla baş etmeleri
6. Hem içsel hem de dışsal olarak maruz kaldıkları evlenme tarafındaki baskıların üstesinden gelmeleri gerekmektedir.
2-Yeni Çift: Ailelerin Evlilikle Birleşmesi
Yeni bir çiftin münasebeti çıkma (courtship) ile başlar. Bu, bireylerin birbirlerini kendilerine uygunluk açısından test ettikleri bir vakit dilimidir.
Genellikle, bireyler kendileriyle birebir ya da benzeri gelişimsel devirdeki partnerle rahat ederler. Örneğin; Bağlanma Kuramı açısından inançlı erkekler inançlı bayanlarla olmayı yeğlerken, telaşlı bayanlar uzak ve kaçıngan erkekleri tercih etme eğilimindedir (birbirlerinden sık ayrılma nedenlerinden bir tanesi budur).
Çevresel, ruhsal ve durumsal etmenler bireylerin evliliğe ahenklerini zorlaştırabilir.
Sağlıklı çiftler ekseriyetle değişimle, geçiş vakitleriyle ve gündelik zahmetlerle tesirli bir biçimde baş edebilir.
Evliliği olumsuz etkileyen etkenler Carter ve Mc Goldrick (1999) tarafından aşağıdaki halde tanımlanmıştır:
1. Çiftin kıymetli bir kayıptan sonra tanışması ve evlenmesi
2. En az bir eşin geldiği aileden uzak durmayı istemesi
3. Eşlerin ve ailelerinin kültürlerinde farklılıklar (din, eğitim, toplumsal sınıf, etnisite, yaş vb.)
4. Eşlerin birbirleriyle uyuşmaz kardeş durumuna sahip olmaları (sibling constellation)
5. Çiftin her birinin ailesine çok yakın ya da çok uzak ikamet etmesi
6. Çiftin geldikleri ailelere ekonomik, fizikî ya da duygusal olarak bağımlı olması
7. Çiftin 20 yaşından evvel yahut 30 yaşından sonra evlenmesi
8. Çiftin birbirlerini 6 ay tanımadan evvel yahut 3yıl nişanlı kaldıktan sonra evlenmesi
9. Aile ya da arkadaşlarının olmadığı şartlarda düğünün olması
10. Bayan eşin evliliğin birinci yılında ya da öncesinde gebe kalması
11. Eşlerden birinin kardeşleri yahut ebeveynleriyle zayıf bağlarının olması
12. Eşlerden birinin çocukluğunu yahut ergenliğini mutsuz bir periyot olarak görmesi
13. Eşlerin ebeveynlerinin istikrarsız bağlarının olmuş olması
Çiftlerin ilgilerinin birinci vakitlerine, idealize etme hükümrandır. Hem erkekler hem de bayanlar evliliklerinin birinci vakitlerinde birbirlerini idealize ederler ve bu idealizasyona nazaran birbirleriyle ilişkilenirler. Bu durum evliliğin vakit içerisinde ilerleyişiyle azalır/yok olur.
Öte yandan evliliklerinde yüksek oranda doyuma sahip bireylerin eşlerine ve evliliklerine ait bu idealist çarpıtmayı (idealistic distortion) korudukları görülmektedir. Yani bu türlü bireyler, eşlerini ve evliliklerini olduklarından daha âlâ görürler.
Birbirlerini olumlu algılama ve “pembe gözlüklerle görme” eğilimi evli çiftlerin devamlılığına katkı sağlar.
Boşanma eğiliminde olan bireylerin ise eşlerini ve evliliklerini “sisli gözlüklerle” (fogged lenses) gördükleri, eşlerine tereddütlü ve kuşku ile baktıkları, olumlu şeyler söylemekten kaçındıkları gözlemlenmiştir.
Genel olarak yeni çiftin hayat döngüsü daha çok ahenk sağlama ve adaptasyonun hâkim olduğu bir devirdir.
Yeni eşler ortak paylaşılan yeri, öğünleri, boş vakitleri, ahenge vaktini ve işe ayırdıkları vakti paylaşmanın ve birbirleriyle uyumlu bir halde ayarlamanın uğraşında olurlar.
Birbirlerinin dilekleri, ricaları ve fantezilerine uygun davranmaya çalışmak durumundadırlar. Bu vakit alan bir süreçtir; güzel niyet, güç ve uzlaşmayı gerektirir.
Bu periyotta çiftleri ruhsal yardım almaya getiren nedenler şunlardır:
*Çift olarak yaşamaya ahenk sağlayamama
*Akraba ya da içinden geldiği aileyle yahut eşin ailesiyle olan sıkıntılar
*Etkili ve kâfi irtibat kuramama, kişilerarası meseleleri çözmeyi becerememe
*Çocuk sahibi olup olmama yahut zamanlaması konusundaki anlaşmazlıklar
