Bireyin kendisinden daha güçlü yaşıt yahut yaşıtları tarafından kasıtlı ve daima bir halde ruhsal ve fizikî olarak zorba- kurban münasebetine dayanan rahatsız edilme durumudur.
AKRAN ZORBALIĞI CİNSLERİ VE ÇEŞİTLERİ
Okullarda görülen zorbalık çeşitleri yalnızca fizikî olarak görülmemektedir. Kurban rolündeki bireyi inciten ve ziyan veren çeşitli metot ve hallerde görülen birçok davranışı içermektedir. Direkt ve dolaylı yollarla zorbalık gerçekleştirilebilir. Okullarda görülen zorbalık cinslerine örnek olarak fizikî, sözel, dışlama, dedikodu ve eşyalara ziyan verme formunda zorbalık görülür.
ZORBALARIN ÖZELLİKLERİ
“Zorba”, okul içerisinde akranlarıyla baskıcı bir toplumsallaşma ve irtibat biçimi geliştiren ve bundan kendisi de olumsuz tarafta etkilenen gençleri nitelemektedir (Tezcan, 2015). Arkadaşlarını ve akranlarını kasıtlı ve şuurlu hareketlerle mağdur eden zorbaların en kıymetli ayırt edici özellikleri yalnızca yaşıtlarına karşı değil etrafındaki yetişkinlere, anne babalarına, öğretmenlerine karşı da saldırganca davranışlar göstermesidir (Olweus, 1993).
Pearce ve Thompson (1998) zorbaların genel özelliklerini şu biçimde sıralamışlardır:
• Otoriter durumu ne olursa olsun rastgele bir şahsa karşı saldırgandırlar.
• Dürtülerini denetim etmekte zorlanırlar.
• Şiddeti kıymetli bir yetenek üzere algılarlar. • Öbür bireylere karşı baskın olmak isterler.
• Fizikî ve duygusal olarak güçlüdürler.
• Diğerlerinin hislerini önemsemezler.
• Özsaygıları yüksektir.
MAĞDURLARIN ÖZELLİKLERİ
Zorbaların kendilerine gaye olarak seçtikleri mağdur öğrencilerin genel özelliklerine baktığımızda onların akranları ortasında tanınan olmayan, reddedilmiş, makus toplumsal marifetlere sahip özgüveni düşük ve okul bağları zayıf olan kimseler olduğu görülmektedir (Farrington, 1993).
Sullivan ve diğ (2004: 18) Mağdur öğrencilerin özelliklerini şu halde sıralamıştır:
• Toplumsal, akademik ve duygusal olarak kendilerini makus durumda gören mağdurlar, zorbalıkla baş edemedikleri ve kendilerini yetersiz hissettikleri için zorbalığı hak ettiklerini düşünürler.
• Tekrar tekrar zorbalığa maruz kalmak mağdurun bedel hissinin düşmesine neden olur ve bu onu depresyona sürükleyebilir, mağdurun bu davranışa maruz kalma sıklığı artarsa mağduru intihara kadar götüren bir dizi olumsuz sonuçlara sebep olabilir.
• Okulda akranları tarafından bir sefer zorbalığa gaye olduğunun farkına varan çocuk bir sonraki saldırıyı bekler ve bu durumdan kaçınmak için okuldan uzak durmaya başlayabilir.
• Ağır gerilim altında oldukları ve korktukları için akademik muvaffakiyet onların gözünde kıymetsiz görünmeye başlar. Hem okuldan uzak kalıp hem de ders takibi yapamayan mağdurlar için akademik başarısızlık kaçınılmaz olur.
AKRAN ZORBALIĞININ SONUÇLARI
Akran zorbalığı hem zorba hem de kurban açısından kişisel ve toplumsal problemlere yol açarak toplumdaki şiddet olgusunun güç kazanmasını sağlamaktadır. Mağdurların yaşadığı; etraflarındaki şiddet olaylarından dolayı olumsuz hislere sahip olarak depresyon, uyku sorunları, düşük benlik hürmeti ve intihar teşebbüsünde bulunma üzere olumsuz sonuçların yanı sıra zorbanın sergilediği saldırgan davranışların ise yetişkinlikte alkol ve sigara tüketimi, suça yatkınlık üzere davranışsal problemler ve ruh sıhhatinde olumsuz sonuçlara yol açtığı görülmektedir. Zorbalığa maruz kalan öğrenciler okulu inançsız ortam olarak görerek ahenk meseleleri yaşayıp; devamsızlıkta artış, akademik başarıda düşüş ve konsantrasyon kaybı üzere akademik sıkıntılar yaşarlar. Müdahale edilmediği takdirde akran zorbalığı suça sürüklenme ve şiddet olaylarına yol açmaktadır.
BAŞ ETME YOLLARI
Zorba statüsünde yer alan ergenlerin karşı koyarak gayret etme ve okuldan uzak durmayı, kurban statüsünde yer alan ergenlerin ise birine anlatmayı (aile/öğretmen) ve bu davranışları yapanlardan uzak durmayı daha çok tercih ettikleri görülmüştür. Zorbaların ve zorba/kurbanların dışsallaştırma ve kaçınma cinsinden davranışları daha fazla tercih ettikleri ve bu taraftaki bulguların da erkekler için daha güçlü olduğu tabir edilmektedir (Kristensen ve Smith, 2003; Olafsen ve Viemerö, 2000). Akran zorbalığında verilen toplumsal dayanak ve uygulanan müdahale programları çocuğun toplumsal gelişimi açısından büyük kıymete sahiptir. Zorbalığı önlemek için en değerli yollardan birisi farkındalığın arttırılmasıdır. Ailelerin bilinçlendirilmesi, akran zorbalığına yönelik konferansların verilmesi, okul alanlarında kontrolün sağlanması büyük değere sahiptir. Akran zorbalığını önleyici çalışmaların yer alması buna yönelik olarak da; akran zorbalığına karşı sınıf içerisi kararların alınması, sınıf içi aktiviteler yapılması, tertipli sınıf içi ve veli toplantılarının yapılması ve okul yönetiminin zorbaların ve mağdurların ebeveynleri ile bağlantı kurulması ruhsal takviye alınması zorbalığı önlemeye yönelik müdahalelere örnektir.
