Birtakım ülkeler pandemi sırasında periyot dönem alkollü içki tüketimini yasaklayarak hastaneler üzerindeki baskıyı azaltmayı hedefledi. Pekala bunun tesiri ne oldu?
Pandemi nedeniyle pek çok ülkede beşerler konutundan çıkamaz hale geldi. İş garantisi ve sıhhatleri konusunda telaş duyanların sayısı arttı. Bu insanların bir kısmının rahatlamak için içkiye yöneldiği aşikar. Nisan 2020’de Birleşik Krallık’ta yapılan bir ankette karantinaya girenlerin yüzde 21’inin daha fazla alkollü içki içtiği ortaya çıktı. Kanada’daki bir araştırma da misal bir orana ulaştı.
Öte yandan Güney Afrika’da hükümet alkolün satışı ve nakliyesini büsbütün yasakladı. Bunun münasebeti olarak, hastane yataklarını alkol kaynaklı hastalıklar yahut yaralanmalara ayırmanın önüne geçerek daha fazla Covid-19 hastasına bakabilme isteği gösterildi.
Güney Afrika bunu deneyen tek ülke değildi. Tayland ve Hindistan da devir dönem alkollü içki satışını yasakladı, Kenya ise restoranlarda alkollü içki satışını sonlandırdı.
Güney Afrika’nın uyguladığı dört aylık yasak 15 Ağustos’ta kaldırıldı. Dünya Sıhhat Örgütü’ne (WHO) nazaran içki tüketiminin en ağır olduğu ülkelerden biri olan Güney Afrika’da yasağın kaldırılması memnunlukla karşılandı.
Ülkede ırk ayrımına dayalı apartheid rejimi devrinde siyahların alkollü içki içmesine müsaade verilmiyordu. Bu yüzden yasa dışı barlar siyahların beyaz idaresine karşı direnişinin simgelerinden biriydi ve apartheid sonrası da bir ömür üslubu haline geldi.
Pekala yasağın tesiri ne oldu?
Kimilerine nazaran Güney Afrika’nın önünde yapabileceği çok az şey kalmıştı. Ağustos başında dünyada en çok toplam hadisenin görüldüğü beşinci ülke olmuştu. Hastane yasağı pandeminin başından itibaren yüksekti.
Lakin bu yasağı eleştirenler, alkolü yasaklamanın daha fazla hastane yatağı sağlamak için en uygun yol olup olmadığını sorguluyor.
Onlardan biri de yasak sırasında işini kaybeden ve sonrasında yeni bir iş bulamayan barmen Johannes Ramatsi.
Ramatsi, “Kötü hissediyorum” diyor ve ekliyor:
“İşe geri dönmek ve tam vakitli çalışmak istiyorum. Zira çocuklarıma yiyecek bir şey vermem lazım. Dört çocuğum var.”
‘Sosyal sorunlar’
Alkollü içki dalı o periyotta net bir biçimde ziyan gördü. İçki Satan Yerler Birliği Lideri Lucky Ntimane ülkede bir milyon kişinin işinin bu bölümle irtibatlı olduğunu söylüyor:
“Ülkedeki iktisadın çarklarını bir biçimde bu dal çeviriyor diyebilirim. GSYH’nin (Gayri Safi Yurt İçi Hasıla) yüzde 3’ünü bu kesim oluşturuyor.”
Ntimane, alkollü içkiyi yasaklamanın negatif bir tesirine daha işaret ediyor: Karaborsada yasa dışı satışlar.
Tarih boyunca alkollü içkiyi yasaklayan birçok ülkede olan şey budur, tıpkı 1920’ler ve 30’lardaki ABD üzere.
Bugün yasak uygulayan ülkelerde de emsal bir durum var. Pandemi sırasında alkollü içkiyi süreksiz mühlet yasaklayan Meksika’dakli birtakım eyaletlerde metil alkol içeren geçersiz içkileri içen çok sayıda kişi hayatını kaybetti.
Güney Afrika’da hükümet alkollü içkğinin yanı sıra sigarayı da yasaklamıştı ve pandemi devrinde ikisi de karaborsada satılıyordu.
Öte yandan alkolün olumsuz tesirlerini reddetmek de mümkün değil. Dünya Sıhhat Örgütü’ne (WHO) nazaran dünyanın en büyük sıhhat riskleri ortasında yer alan alkol 60 büyük hastalık ve yaralanma ile ilişkilendiriliyor. Her yıl 4,5 milyon insanın vefatının sorumlusu olarak gösteriliyor.
Güney Afrika en fazla kişinin doğal olmayan yollardan öldüğü ülkeler ortasında. Her yıl 14 binden fazla kişi trafik kazalarında, her gün 60 kişi de cinayet sonucu ölüyor.
Bayana karşı şiddet hadiselerini inceleyen araştırmacı Bongiwe Ndondo, bu olayların birçoklarının alkol ile bağlı olduğunu ve pandemi ile getirilen alkol yasağının toplumda olumlu bir tesir gösterdiğini anlatıyor:
“Sahada konuştuğumuz pek çok bayan, hiç bu kadar âlâ hissetmediklerini söylüyor. Hiç bu kadar inançta olmamışlardı.”
Ndondo pek çok kişinin yasaktan mutlu kaldığını, “alkolün yarattığı toplumsal sorunların” olmadığı bir ülkenin nasıl bir ülke olabileceği üzerine düşünmeye başladığını söylüyor.
Bu meselelerin boyutunu yasak kaldırılınca net bir halde görmek mümkün oldu: Hastanelerin acil servislerine müracaatlar iki katına çıktı. Bunların yüzde 85’i alkolle bağlı kaza, bıçaklama, hücum ve silahla yaralama üzere olaylardı.
Tygerberg Hastanesi’nden Dr. Katie Jordaan, “Pek çok hasta öylesine sarhoş geliyor ki, başlarına darbe alıp almadıklarını fark etmek bile sıkıntı oluyor. Bu çok yorucu” diyor.
İş arkadaşı Scott Mahoney ise yasağın kalkmasıyla mesken içi şiddetin de arttığını anlatıyor:
“Sağlık sisteminin halihazırda zorlanmakta olduğu bir ülkede alkolizmin ölçüsü şiddet ve kazaya yol açıyor.”
Yasağın bilinmeyen tehlikeleri
Tekrar de Alkollü İçki Satan Yerler Birliği Lideri Lucky Ntimane alkollü içkiyi yasaklamanın gerçek sorunu çözmediğini, insanları eğitmenin uzun vadede daha tesirli ve başarılı bir tahlil olduğunu söylüyor:
“Ülke olarak alkol bağımlılığı ve bunun toplumsal ziyanlarını tartışmaktan kaçınıyoruz. Covid-19 pandemisi alkol ile sıhhatsiz bağımızı gözden geçirme imkanı verdi.
“Ben alkollü içki satan bir yer sahibi olarak alkollü içkiyi ölçülü içmek gerektiği bildirisini daha düzgün yayabilecek bir pozisyondayım. Müşterime gidip ‘Yeterince içtin’ diyebiliyorum.”
Harvard Üniversitesi’nden ekonomist Jeffrey Miron, alkollü içki yasağının ekseriyetle çözdüğünden daha fazla sorun yarattığını söylüyor. Bunların başında da alkol tüketimi ve ticaretinin yeraltına kayması geliyor:
“Yeraltı piyasalarının pek de sevilmeyen özellikleri vardır: Şiddet içerirler, kalite denetim zayıftır, bu yüzden ezkaza fazla doza maruz kalan yahut zehirlenenler olur.
“Vergi gelirini de kaybedersiniz. ve son olarak da kurallar ırkçı bir formda uygulanır.”
Miron birçok ülkenin iktisadında alkolden alınan vergi gelirinin çok büyük bir orana denk gelmediğini ama bütün bir sanayiyi yasaklamanın iktisada olumsuz tesirleri olduğunu söylüyor:
“İnsanlar işini kaybedecek, münasebetiyle sigortasını da kaybedecek ve depresif hissedecek… Bütün bunların sıhhat üzerinde negatif tesiri var.”
Covid-19’la çaba için ise virüsü yayan aktiflikleri yasaklamanın, örneğin restoranlar ve barların kapalı yerlerini kapatmanın kamu sıhhati açısından daha tesirli olduğunu söylüyor.
Bu yerlerin paket servis yahut gel al alkol satışı yapmasına müsaade verilmesinin de ekonomik etkiyi azaltacağı görüşünde.
Miron alkolü yasaklamanın şiddeti de azaltmadığını anlatıyor:
“ABD’de alkolün yasaklanmasıyla karaborsa ve yasa dışı örgütlerin alkol satışı nedeniyle şiddet arttı.
“Çünkü yeraltında beşerler uyuşmazlıklarını avukatlarla değil silahlarla çözerler.”
‘Alkollü içki tüketimi toplum için büyük bir sıkıntıya dönüşüyor’
University of California’da kriminoloji ve iktisat alanında çalışan Emily Owens, pek çok ülkenin dengeyi kurmakta zorlandığını söylüyor:
“Alkol insanların içmekten keyif aldığı bir şeydir. Güzeldir. Alkollü içki tüketiminin yararlarını görüyoruz. Ancak bir noktadan sonra bu tüketim toplum için büyük bir meseleye dönüşüyor.”
Owens alkollü içkiden alınan vergiyi artırmanın sahiden içmek isteyen insanların hala içmeye devam etmesini sağlarken, tüketimini azaltmak isteyen insanlara bu istikamette bir motivasyon sağlayabileceğini söylüyor.
Bu sorunun uzun vadeli karşılıkları ne olursa olsun, Güney Afrika’nın birkaç aylık alkollü içki yasağı, konut içi şiddeti araştıran Bongiwe Ndond’ya daha fazla düzenleme ile nasıl bir toplumsal değişimin yaşanabileceğini görme imkanı vermiş.
“Güney Afrika’da çok içme sorunu var. Kimi kısıtlamaların olduğu lakin alkollü içkinin de yasaklanmadığı bir noktaya nasıl gelebiliriz?” diye soruyor.
Bu sorunun yanıtını bulmak hiç elbet ki sadece Güney Afrika’nın değil pek çok ülkenin işine yarayacak.
