MERVE GÜVEN
Cinsel sıhhat ve üreme sıhhati eserleri kondom ve doğum denetimi haplarının fiyatları, 2022’nin başından bu yana yaklaşık yüzde 35 zamlandı. Ankara Tabip Odası Halk Sıhhati Kurulu üyesi Ebru Basa, “Elimizde 3 aydır ne doğum denetim hapı ne de kondom var” açıklamasını yaptı. Cinsel Sıhhat ve Üreme Sıhhati Hakları (CİSÜ) Platformu Sözcüsü Basta Acavit, “Kapsamlı, ucuz ve yerleşim yerine nazaran erişilebilir olan, mahremiyete saygılı cinsel sıhhat hizmetlerine erişimi sağlaması devletin yükümlülükleri arasında” dedi.
Cinsel sıhhat ve üreme sıhhati eserleri kondom ve doğum denetimi haplarının fiyatları zamlandı. 10’lu paketler halinde satılan prezervatifler 50 lira ile 100 lira ortasında değişiyor. Doğum denetimi hapları ise 70-80 liraya satılıyor. “Ertesi gün haplarının” fiyatları ise 150 lira ile 180 lira ortasında. Bu eserler, 2022 yılının başından bu yana yaklaşık yüzde 35 oranında zamlandı.
Ankara Tabip Odası İdare Şurası Üyesi ve Bayan Sıhhati Kurulu üyesi Sezin Dik, prezervatif kullanımının kıymeti ve cinsel sıhhat ile ilgili ANKA Haber Ajansı’na şunları söyledi:
“PREZERVATİF KULLANIMI, DOĞUM DENETİM İDARESİ, CİNSEL YOLLA BULAŞAN ENFEKSİYONLAR İÇİN ÇOK ÖNEMLİ”
“Prezervatif kullanımı, doğum denetim idaresi, cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar için çok kıymetli. HIV ve HPV Türkiye‘de manalı halde artış gösteren ve önlenebilecek iki enfeksiyon; prezervatif bunları önlemede çok faal bir kullanıma sahip. HPV bayanın sıhhati açısında çok değerli; genital siğillerden, pelvik kanserine kadar birçok hastalığa neden oluyor. Prezervatif kullanımı kanserden müdafaa açısından çok değerli bir yere sahip. Bunlara ulaşım konusunda, fiyatları çok yüksek olduğu için erişim kısıtımız çok fazla. Türkiye‘nin geçmişinde bunların fiyatsız olma durumu kelam konusuydu. Hem bayan hem erkek cinsel birlikteliklerde iki taraf birbirine enfeksiyon bulaştırabilecektir. Kondom bu hususta cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlardan gözetici olacaktır. HPV için konuşursak, erkeklerde penis kanseri yapma ihtimali bayanlara nazaran çok düşük.
“HPV AŞILARI 3 DOZ YAPILIYOR; 4’LÜ AŞILARIN ECZANELERDE FİYATI ŞU ANDA 750-800 LİRA CİVARINDA”
HPV aşılarına ulaşım ve bunların fiyatları de çok kıymetli, bu aşılar 2’li, 4’lü ve 9’lu olarak ülkemize ulaştı. HPV aşıları 3 doz yapılıyor; 4’lü aşıların eczanelerde fiyatı şu anda 750-800 lira civarında, bunun 3 doz yapıldığını düşünürsek çok yüksek bir fiyat ödenmiş oluyor. SGK kapsamında ödenmesi, ulusal aşı takvimine eklenmesi gereken bir aşılama. Hatta cinsel birliktelik yaşamadan evvel, çocukluk çağında yapılması gereken bir aşılama. Avrupa’da ulusal aşı takvimine eklenmiş ancak Türkiye bu mevzuda geç kalmış bir ülke.
“DOĞUM DENETİM HAPLARI DA BİREBİR KONDOMLAR ÜZERE ÇOK YÜKSEK ÜCRETLİ”
Rahim içi araç ya da mirana dediğimiz rahmin içine yerleştirilen aletler gebeliği önlemek için faal aletler lakin bunlar cinsel yolla bulaşan hastalıklardan bayanı ya da erkeği korumuyor, prezervatif koruyor. Doğum denetim hapları da birebir kondomlar üzere çok yüksek fiyatlı. Birçok kamu hastanelerinde kürtaj dahi yapılmıyor; özel hastanelere yönlendiriliyor. Buralarda kürtaj fiyatları çok yüksek, bir taban fiyat kadar neredeyse. Şahısların bunlara ulaşması, müsabakası Türkiye’de çok güç.
“ORTAOKUL ÇAĞLARINDA KAPSAMLI BİR CİNSELLİK EĞİTİMİ VERİLMESİ GEREKİYOR”
İstenmeyen gebeliklerin meydana gelmesinin nedeni korunma sistemlerinin halk şuurunda olmaması zira cinsellik halkımız için bir tabu. Gebeliği önlemesi için ne yapması gerektiğini bilmediğini fark ettiğim durumlar ortaya çıkıyor. Bunun için ortaokul çağlarında kapsamlı bir cinsellik eğitimi verilmesi gerekiyor. Bizim cinsellik eğitimimiz yalnızca ped ile alakalı olmuştu. “Evet adet göreceksiniz, her ay göreceksiniz ve bu pedleri kullanacaksınız” formunda olmuştu, bunun dışında rastgele bir eğitim almadık.
“DOĞUM DENETİM HAPLARI DA YALNIZCA GEBELİĞİ ÖNLEMEK İÇİN DEĞİL TEDAVİ EMELLİ DA KULLANILIYOR”
HPV için geriye dönük davalar açıldı, emsal davalar var bunları örnek göstererek şahıslar ödedikleri HPV aşılarının fiyatını faizi ile geri alabilirler. Asıl istediğimiz HPV aşısının ulusal aşı takvimine alınması, SGK tarafından karşılanması. Doğum denetim hapları da yalnızca gebeliği önlemek için değil tedavi gayeli da kullanılıyor. Yumurtalık kisti, adet sancıları, adet düzensizliği üzere durumlarda da kullanılan tedavi edici durumları var bu yüzden hem tedavi hem de üreme sıhhati ile ilgili karşımıza pürüz çıkıyor bunların yüksek fiyatlı olması nedeniyle.
CİSÜ Platformu Sözcüsü, Sıhhatte Genç Yaklaşımlar Derneği (SGYD) Kalkınma Program Koordinatörü Basta Acavit de şunları aktardı:
“Cinsel sıhhatin korunması için kimi kıymetli noktalar kelam konusu. Bunlar; şahısların fizikî ve ruhsal olarak hazır hissettiğinde cinselliği yaşaması. Cinsel yolla aktarılan enfeksiyonların aşılarına, cinsel sıhhat, üreme sıhhati ile ilgili bilgilere, araçlara, hizmetlere, gebelik istenmiyorsa gebeliği önleyici prosedürlere erişebilmesi. İsteniyorsa da gebeliği sağlıklı halde sürdürebilmesi için ilgili sıhhat hizmetlerine erişmesi.
“2827 SAYILI NÜFUS PLANLAMASI HAKKINDAKİ KANUNA BAKTIĞIMIZDA TÜRKİYE’DE GEBELİĞİ ÖNLEYİCİ PROSEDÜRLERİ FİYATSIZ VE KOLAY ERİŞİLEBİLİR OLMASI BİR HAK OLARAK TANIMLANDI”
2827 sayılı nüfus planlaması hakkındaki kanuna baktığımızda Türkiye’de gebeliği önleyici sistemleri fiyatsız ve kolay erişilebilir olması, devletin bunu sağlaması gerektiği bir hak olarak tanımlandı. Aile Sıhhati Merkezleri’nde (ASM) bu yolların bir kısmının temin edilebilmesi gerekmekte. Burada hem bireylerin ASM’lerde örneğin kondom alabileceğini bilmemesi noktasında bu bilgilerin yaygınlaştırılması gerekiyor. Tıpkı vakitte ASM’lerde çağdaş yolların bulunmaması talep edenler tarafından bildiriliyor. Bu hak olarak tanımlanmış lakin erişimde problemler kelam konusu.
“YASALARIN VE SİYASETLERİN BU NOKTADA OLUŞTURULMASI VE MEVCUT MADDELERİN, SİYASETLERİN UYGUNLAŞTIRILMASI GEREKİYOR”
Cinsel sıhhat hizmetlerine, bu husustaki bilgi ve eğitime, isteyerek düşük de dahil olmak üzere doğum öncesi ve sonrası bakıma, tüm çağdaş gebeliği önleyici hizmetlere erişimin devlet tarafından sağlanması gerekiyor. Kapsamlı, ucuz ve yerleşim yerine nazaran erişilebilir olan, mahremiyete saygılı ve kullanıcı dostu cinsel sıhhat hizmetlerine ve mümkün olan en yüksek kaliteyi sağlayan programlara erişimi sağlaması devletin yükümlülükleri ortasında. Maddelerin ve siyasetlerin bu noktada oluşturulması ve mevcut maddelerin, siyasetlerin güzelleştirilmesi gerekiyor. Temel insan haklarına herkesin tam, özgür ve eşit erişebilmesi gerekiyor. Talep edilen hakların tekrar tekrar konuşulması gündemleştirilmesi kıymetli görünüyor.”
Ankara Tabip Odası Halk Sıhhati Komitesi Üyesi Ebru Basa da ANKA Haber Ajansı’na yaptığı yazılı açıklamada şunları tabir etti:
“SAĞLIKTA DÖNÜŞÜM PROGRAMI İLE ANA ÇOCUK SIHHATİ VE AİLE PLANLAMASI MERKEZLERİ KAPATILDI”
Sağlıkta Dönüşüm Programı ile Ana Çocuk Sıhhati ve Aile Planlaması Merkezleri kapatıldı, genel müdürlük kapatıldı. İlgili çalışmalar, bu sistemin gelmesi ile Aile Sıhhati Merkezleri (ASM) ve Toplum Sıhhati Merkezlerine transfer edildi. Bu tıpkı vakitte direkt üreme sıhhati veren hizmetlerin kapatılması manasına geldi. Bu da direkt hem doğum denetim yollarına hem de kürtaj hizmetlerine ulaşılabilirliğin zorlaşması manasına geliyor.
“ASM’LERİN YERLERİ, STANDART YAPILARI OLMADIĞI İÇİN BİLHASSA BAYANLARIN MUHTAÇLIK DUYDUĞU MAHREMİYETE ÇOK FAZLA İHTİMAM GÖSTERİLEMİYOR”
Birinci basamak sıhhat hizmeti veren ASM’ler standart binalara sahip değil, tamamı kamu binalarında da hizmet vermiyor. Bir ASM olarak hizmet verebilir özellikte olması bayanların muhtaçlık duyduğu cinsel sıhhat hizmetlerinin her ASM’lerde eşit, homojen bir formda verildiği manasına gelmiyor. Bu merkezlerin yerleri, standart yapıları olmadığı için bilhassa bayanların gereksinim duyduğu mahremiyete çok fazla ihtimam gösterilemeyecek mimarideki binalarda hizmet veren ASM’ler var. Fakat evvelden Ana Çocuk Sıhhati ve Aile Planlaması Merkezleri bu hizmetlere yönelik kurgulandığı ve mahallelerde bulunduğu için bayanların erişimini de kolaylaştırıyordu.
“ELİMİZDE 3 AYDIR NE DOĞUM DENETİM HAPI NE DE KONDOM VAR, YALNIZCA BİR TANE RAHİM İÇİ ARAÇ DAĞITILDI”
Bu günlerde biz birinci basamakta aile planlaması gereçlerine erişim ve dağıtım derdi yaşıyoruz. Elimizde 3 aydır ne doğum denetim hapı ne de kondom var, yalnızca bir tane rahim içi araç dağıtıldı. Lakin kolay tüketilen ve daha çabuk erişilebilen aile planlaması metotlarına ulaşım açısından bakıldığında önemli manada bir yokluk yaşanıyor. Bize başvuran bayanlara bu manada olumlu cevap veremiyoruz. Bu doğum denetime talebin azaldığı manasına gelmiyor; erişim meşakkati yaşadıkları vakit ikinci basamak sıhhat kuruluşlarına yönelmek zorunda kalıyor bu bayanlar.
“SANKİ DOKTOR GEBELİĞİ TEŞVİK EDER BİR HİZMET ÜRETMEDİĞİ VAKİT FİYATLANDIRILAN ŞEY DE İŞTEN SAYILMIYOR”
İhtiyaç nasıl karşılanmalı? Her şeyden evvel üremeyi teşvik etmemenin performanstan sayılmamasına da değinmek gerekiyor. Tabiplerin performans puanı ile fiyatlandırıldığı sıhhat sisteminde bu performans hesaplamalarında hamile, bebek izlemleri, aşılar yer alıyor lakin doğum denetimi hizmetlerine yönelik rastgele bir kriter bulunmuyor. Güya tabip gebeliği teşvik eder bir hizmet üretmediği vakit fiyatlandırılan şey de işten sayılmıyor.
“EN AZ 3 ÇOCUK 5 ÇOCUK UYGULANMASI YERİNE EVVEL BAYAN SIHHATİNİ MERKEZE ALAN BİR YAKLAŞIM GELİŞTİRMEK GEREKİYOR”
Üreme sıhhati hizmetleri, birinci basamak sıhhat hizmetlerinin nitelikli biçimde verildiği şartlarda yine nitelikli bir halde sunulabilir. En az 3 çocuk 5 çocuk uygulanması yerine ya da bu siyasetlerin özendirilmesi yerine evvel bayan sıhhatini merkeze alan bir yaklaşım geliştirmek gerekiyor. Bayan sıhhati üst başlığında bunu ele alırsak da doğurganlığın denetimini sadece bayanlarla ilişkilendirmek üzere bir kusura düşüyoruz yani erkeklerin sorumluluk alanından çıkarmak üzere bir eksiği var bunun da.
“TARTIŞMAYI CİNSEL SIHHAT HİZMETLERİ BAŞLIĞI İLE YÜRÜTMEK HEM BAYANLAR HEM DE ERKEKLER AÇISINDAN DAHA SAĞLIKLI”
Tartışmayı cinsel sıhhat hizmetleri başlığı ile yürütmek hem bayanlar hem de erkekler açısından daha sağlıklı. Takibi mümkün kılan daha kapsayıcı bir sıhhat hizmeti sağlamak birinci basamakta bilhassa ASM’lerde üreme sıhhatine, aile planlaması metotlarına erişimi mümkün kılmak, gereç açığını bir an evvel gidermek, kamu binalarında ASM kurulmasını sağlamak, standart, homojen ve nitelikli hizmet verilmesini sağlayacak temel kriter olacak.”
