Yalan; yanlış olduğu bilinmesine karşın, insanları yanıltmak ismine söylenen sözlerdir. Çocukların da palavra söyleyebildiği tabir edilse de aslında palavranın söz manasına bakıldığında belirli bir yaşa kadar çocukların söylediği doğruyu yansıtmayan kelamların palavra olarak tanımlanmasını pek gerçek sayılmamaktadır. Çocukların geçtiği gelişimsel devirlerin özellikleri göz önünde bulundurulduğunda kişisel farklar kelam konusu olsa da çocuğun palavra söylediğinin düşünülmesi ismine en erken yaş yedi yaş olarak kabul edilmektedir. Zira çoklukla çocuklarda yedi yaş itibariyle somut düşünme maharetleri gelişmeye başlar. Öyleyse palavra ve çocuklar konusunu yanlışsız değerlendirebilmek ismine öncelikle çocukların zihinsel gelişim periyotları ve palavra söyleme davranışı hakkında bilgi sahibi olmak gerekir.
Çocuklarda Zihinsel Gelişim Periyotları Ve Palavra
Duyusal-Motor Devir (0-2 yaş): Bu periyotta çocuklar görme, duyma, tat alma üzere duyuları sonucunda oluşan tecrübelerine tekrarlayan biçimlerde davranışsal reaksiyonlar verirler. Bu devirde yapılan davranışlar söylenen sözler büsbütün öğrenme maksatlı ve bir oburunu taklit etmeye dayalıdır. Bu yaş periyodunda çocuklar için diğerlerini kandırmak yahut palavra söyleme durumundan kelam edilemez. Zira çocuklar 0-2 yaş periyodunda dünyayı tanıma ve anlamlandırma evresindedirler. Neyin gerçek yahut neyin yanlış olduğuna dair gerçek bir farkındalığa sahip değillerdir.
İşlem Öncesi Devir (2-7 yaş): Bu devirde çocuklar yaşanan durumları ekseriyetle benmerkezci biçimde düşünürler. Özcesi kendi zihin ve fikir yapılarının farkındadırlar lakin öbür insanların his ve kanılarının tam manasıyla farkında olamazlar. Öteki insanların his ve kanılarını ayırt etseler bile diğerlerinin his ve niyetlerinin kendi his ve fikirlerinden farklı olabileceğini çoğunlukla anlayamazlar. Yaşanan olayların sebebi olarak kendilerini görürler ve yaşanan olayları kendi bakış açılarından değerlendirirler. Bu yaş periyodunda hayal kurma ve büyüsel düşünme dediğimiz gerçek hayatta var olmayan durumların gerçek olduğuna inanma gözlemlenebilir. Tıpkı vakitte animizm de denilen canlı olan yahut olmayan şeyleri birbirinden ayıramama kelam konusu olabilir.
Örneğin 2-7 yaş kümesindeki bir çocuk, oyuncağının üzüldüğünü yahut yemek yediğini düşünebilir. Bu periyottaki çocuklarda yapaycılık da denilen tabiat olaylarının öteki güçler tarafından yapıldığına dair fikirler görülebilir.
İşlem öncesi periyodun zihinsel özellikleri göz önünde bulundurulacak olursa, bu devirde kavram olarak palavra sözü çocuklar tarafından bilinse de şuurlu ve yetişkinlerin kullandığı manada kullanılmaz. Burada gerçek olmayan durumların çocuklar tarafından gerçek üzere söylenmesinin altında farklı motivasyon kaynakları olabilir. Örneğin bir çocuğun dilediği bir durumun olmasını çok isteme, gerçekle gerçek olmayanı ayırt edememe, ödül almaya dair istekler üzere durumlar bu motivasyon kaynaklarından kimileri olabilir.
Somut Süreçler Periyodu (7-11 yaş): Bu periyot çocukların okula başladığı, mantıksal ve somut durumları anlayabildiği ve somut süreçleri gerçekleştirebildiği bir devirdir. Somut süreçler devrinde çocuklar duyu organlarıyla algıladığı durum yahut objeler üzerinden çeşitli süreçler yapabilirler. Örneğin toplama sürecini parmaklarıyla yapabilir, bir bitkinin büyümesini gözlemleyerek anlayabilirler. Bu periyotta artık düşünme hünerlerinin gelişimi ile birlikte palavra ve gerçek ortasındaki fark da çocuklar tarafından tam olarak anlaşılabilir. Çocukların kendi kelamları ve davranışları hakkında hakikat ve yanlışı ayırt edebilmeleri ise çoklukla 10-11 yaşlarında gerçekleşir. Bu sebeple 10-11 yaşına kadar çocuklar palavrası çoklukla takdir görmek yahut ceza almamak üzere farklı hedeflerle kullanabilir.
Soyut Süreçler Periyodu (11-12 yaş ve sonrası): Bu periyotta çocuklar artık duyu organlarıyla algılamadıkları soyut durumların da farkına varabilir ve onlar hakkında fikir yürütebilirler. Başka insanların kanıları ve hisleri hakkında gerçek bir farkındalığa sahip olabilir, bedelleri anlayabilir ve kendi bedellerini oluşturmaya başlayabilirler. Oluşturdukları kıymetlere uygun davranışlar geliştirebilirler. Görünenin arkasındaki gerçekliği fark edebilir isterlerse kendi yararları doğrultusunda insanları yanıltabileceklerini anlayabilirler. Davranışlarını ve kelamlarını gerçek ve yanlışı ayırt ederek şuurlu biçimde yönetebilirler. Bu zihinsel gelişim özellikleri doğrultusunda soyut süreçler devrinden itibaren palavra kavramı sözün gerçek manasında kullanılmaya başlanabilir.
Kısacası çocuğun ortaya koyduğu davranışın palavra mı yoksa gerçekliği olduğundan farklı bir biçimde lisana getirme mi olduğu zihinsel gelişim periyotlarına nazaran değerlendirilmelidir. Çocuklar pek çok sebeple gerçeklikten farklı bir durumu gerçek üzere lisana getirebilirler. Çocukların bu davranışlarının altındaki nedenlerini anlamak palavra davranışı sonrasında yapılacak hakikat müdahaleleri seçmek ismine değerlidir.
Çocuklar Neden Palavra Söylerler?
Çocukların palavra söylemesi ya da gerçeklikten farklı durumları lisana getirmelerinin altında şu sebepler bulunabilir:
-
Ebeveynlerinin yahut etraflarında bulunan bireylerin çeşitli nedenlerle palavra söylediklerini gözlemlemeleri,
-
Ebeveynlerin yahut otorite figürlerinin (öğretmen, bakıcı vs) dikkat ve ilgisini çekmek istemeleri,
-
Ceza, ihtar, sözel, fizikî yahut duygusal şiddetten kaçınmak,
-
Ebeveynlerin onay ve takdirini kazanmak istemeleri,
-
Gerçekleştirilemeyen hayal ve isteklerin varlığı,
-
Doyurulmayan duygusal gereksinimlere duyulan dilekler,
-
Bir kişi yahut küme tarafından kabul görmek istemeleri,
-
Ebeveynlerinin müsaade vermeyeceğini düşünerek onlardan çeşitli nedenlerle müsaade almak istemeleri,
-
Ebeveynler tarafından ömür alanlarına fazlaca müdahale edilmesi vb.
Çocukların Palavraya Başvurmaması İsmine Ebeveynler Neler Yapmalıdırlar?
Ebeveynler çocuklarının palavraya başvurmaması ismine;
-
Çocuklarına gerçekleri söylemesi konusunda rol model olmalıdırlar.
-
Çocuklarına erken çocukluk periyodundan itibaren her vakit dürüst olmanın ne manaya geldiği hakkında teşvik edici konuşmalıdırlar.
-
Ebeveynlerin çocuklarından beklentileriyle kendi davranışlarının örtüşmesine dikkat etmelidirler.
-
Ebeveynlerin çocuklarından beklentilerinin çocuğun var olan kapasitesi ile istikrarlı olmasına ihtimam göstermelidirler.
-
Ebeveynlerin çocuklarına verdikleri sorumlulukların çocuklarının karşılayabileceği seviyede olmasına dikkat etmelidir.
-
Ebeveynlerin çocukların da herkes üzere kusur yapabileceğini unutmamaları gerekir.
-
Çocukların yanlışları karşısında cezalandırıcı, öğüt verici tavırlar yerine bu yanılgının nedenlerini anlamaya çalışmalıdırlar.
-
Ebeveynler çocuklarının yaptıkları yanılgılar üzerinde fazlaca durmaktansa tahliller üzerine daha fazla düşünmeyi denemelidirler.
-
Çocuklarını öbür çocuklarla kıyaslamamaya ihtimam göstermelidirler.
-
Çocuklarının yaş periyotlarına nazaran değişkenlik gösteren duygusal ve fizikî gereksinimlerine dikkat ederek ebeveynlerin yeteri kadar bu muhtaçlıkları karşılayabildiklerinden emin olmaya çalışmalıdırlar.
-
Ebeveynler, çocuklar yanlış bir davranış yapsalar bile çocukların yürek göstererek doğruları söyledikleri vakitleri gözlemlemelidirler. Böylelikle çocuklarının dürüst davranışlarını överek onları her vakit doğruyu söylemeye teşvik etmelidirler.
-
Çocukların kendi hislerini ebeveynleriyle paylaşabilmeleri ismine onların hislerini dinlemeye ve anlamaya çalıştıklarını çocuklarına göstermeye çaba etmelidirler.
-
Çocukların âlâ olduğu küçük bahislerde dahi olsa onları takdir edebilir ve onlar için şiddetli olan mevzularda gösterdiği güzel niyet ve gerçek davranışları vakit zaman rüşvete dönüştürmeden ödüllendirebilirler.
Çocukların Palavra Söylemesi Karşısında Ebeveynler Nasıl Davranmalıdırlar?
Ebeveynler çocukların palavra söylememesi için onlara karşı çok dikkatli ve hassas davransalar bile yeniden de çocuklarda vakit zaman doğruyu söylememe yahut palavra söyleme davranışı görülebilmektedir. Çocuklar doğruyu söylemediklerinde ebeveynler aşağıda verilen teklifleri uygulamaya dikkat edebilirler:
-
Çocukların yaptığı davranışlar yargılayıcı bir biçimde yüzlerine vurulmamalıdır.
-
Yalan formunda gözlemlenen davranışlara karşı sert ve olumsuz yansılar ile ceza vermekten kaçınılmalıdır.
-
Yalan biçiminde görülen bu davranışların arkasında görünmeyen ne üzere sebepler olabileceği üzerinde durulmalıdır.
-
Bu palavrası ortaya çıkarmada tesirli olan ana sebepler üzerine eğilerek asıl meseleye tahlil bulmaya çalışılmalıdır.
-
Nasihat vermekten fazla çocukları dinleme ve çocukların hislerini anlamaya dikkat edilmelidir.
-
Yalan söylenen durum bir hayalse yahut bir isteği lisana getiriyorsa: “Öyle olmasını hayal ettin.’’ yahut “Öyle olmasını o kadar çok istiyorsun ki o denli olduğunu söylüyorsun.’’ şeklinde çocukların gerçekle kontakları kurulmalıdır.
-
Daha sonra doğruyu söylemek üzerine bilgilendirmede bulunulacaksa bu durum bir kişilik özelliği olarak değil, bir davranış olarak ele alınmalıdır.
Tüm bu ögelere dikkat edilmesine karşın şayet çocuk palavra söylemeye devam ediyorsa, o vakit bu durumun altında daha derin duygusal sorunlar yer alıyor olabilir. Bu duygusal sorunlar çözümlenmediğinde ise ebeveynler tarafından palavranın nedenlerini tespit etmek ya da palavraya müdahale etmek daha sıkıntı olabilir.
