Çocuklarda Okula Uyum Süreci

Uzun bir yaz tatilinin akabinde eylül ayının gelmesiyle bir arada okulların açılması konusu da sıklıkla gündeme gelmeye başlar. Tatilin sona ermesiyle tekrar okula dönecek çocuklar için okulların açılıyor olması demek rahat ve esnek bir tatil sürecinden sonra kurallarla, derslerle, sorumluluklarla harmanlanmış farklı bir periyoda girmek demektir. Bunun yanı sıra okula yeni başlayacak yahut okul değişikliği yapacak çocuklar için okul demek; büsbütün yeni bir sürece geçiş yapma ve bu sürece ahenk sağlayabilmek manasına gelir.

Tüm bunların sonucunda eylül ayının gelmesiyle birlikte çocuğun yaşı ve kaçıncı sınıfa başladığı fark etmeksizin hem çocuklarda hem de ebeveynlerde okula ahenk süreci hakkında farklı duygusal durumlar ortaya çıkabilir.

Okula Ahenk Sürecinde Yaşanan Sorunlar Nelerdir?

Okulların açılmasıyla başlayan okula ahenk süreci, yaş seviyesine nazaran değişmekle birlikte pek çok maharet ve sorumluluk takibi gerektirdiğinden; bu periyot hassasiyetle ele alınması gereken bir süreç içerir. Bu süreç içerisinde çocuklarda çeşitli duygusal ve davranışsal zorlanmalar gözlemlenebilir. Okula ahenk sürecinde çocuklarda en sık yaşanabilen zorlanmalar şöyledir:

• Okula gitmek istememe,

• Anne, baba yahut bakım verenlerden ayrılmak istememe,

• Okula gitmemek için pazarlık yapma,

• Okul konusunda konuşmak istememe,

• Okulun olumlu istikametlerini yok sayarak yalnızca olumsuz istikametleri hakkında konuşmak isteme,

• Okula karşı isteksizlik nedeniyle çocuğun hareketlerinde yavaşlama (Sabahları okula hazırlanırken çok yavaş giyinme ve okul defterine yazılarını yavaş yazma vb.),

• Okula ahenk sürecinde dertli niyetlerin ağırlaşması ile birlikte çocuğun huzursuzluğunun çok hareketlenme olarak dışarı yansıması (Yerinde duramama, el kol hareketlerinin artması, sakince oturamama, sorumluluklardan kaçınma vb.),

• Fiziksel yakınmalar (Baş ağrısı, mide bulantısı, karın ağrısı),

• Uyku sorunları (Çok fazla yahut az ahenge, uykuya dalma problemleri),

• Yeme sorunları (Çok fazla yeme ya da iştahın kapanması),

• Sık sık ağlama,

• Öfke sorunları,

• Huzursuzluk,

• Endişe ve dehşet hisleri.

Okula Ahenk Sürecinde Yaşanan Sorunların Sebepleri Nelerdir?

Okula ahenk sürecinde birtakım çocuklar okul adaptasyonunu daha rahat sağlarken, birtakım çocuklar için bu süreç epeyce güç olabilir. Bu süreçte çocuklarıyla birlikte zorlanan ebeveynler, bu mevzuda ne yapmaları gerektiğine karşı zorluk yaşayabilirler. Zira okula ahenk sürecinde her çocuk farklı reaksiyonlar gösterebilir. Ebeveynlerin başlarındaki bu soru işaretlerini cevaplamak ve bu meselelerin tahlil yollarını tespit edebilmek için öncelikle çocukların okula ahenk sürecinde yaşadıkları sorunların nedenlerini incelemek gerekir. En sık karşımıza çıkan bu nedenler genel olarak 12 alt başlık altında derlenerek sizlere sunulmuştur. Bunlar:

• Ayrılma Kaygısı

Ebeveynlerinden ayrılma telaşı bebeklik periyodundan itibaren başlayarak tüm çocuklarda gözlemlenebilen bir durumdur. Ayrılma telaşı, çocukların ebeveynlerinden yahut bakım verenlerinden (anneanne, babaanne, dede, teyze vb.) birine ya da birkaçına olması gerekenden daha ağır biçimde bağlanması sonucunda ortaya çıkabilir. Bu durum, alakayı bağımlılık boyutunda sürdürerek bu bireylerden ayrılması gerektiği ortamlarda onlarsız kalmaya karşı ağır korku ve kaygı duyma halidir.

Ayrılma derdi yaşayan çocuklar, okul ortamındayken kendilerini bağımlı hissettikleri şahıslardan başka kalmak zorunda oldukları için okula ahenk sürecinde duygusal taraftan daha fazla zorlanabilirler. Bu nedenle kimi çocuklar bağımlı oldukları şahıslardan ayrılmamak için ağır efor gösterirler ve gerekirse toplumsal gereksinimlerinin karşılanmasını bile göz arkası edebilirler. Örneğin anneden ayrılma derdi yaşayan bir çocuk, oyun oynamaktan zevk aldığı halde okuldayken annesi yanında olamayacağı için akranlarıyla oynamayı tercih etmeyebilir, annesinin gitmemesi için okul kapısından içeri girmek istemeyebilir, ağlayabilir, bütün çocuklar oynarken kendisi sessizce oturmayı ve kimseyle konuşmamayı tercih edebilir.

Bu durum, çocuğun ebeveyni ile ortasında kurulan bağlanmanın sıhhatsiz olduğunun göstergelerinden biridir. Zira çocuklar 0-3 yaş aralığında ebeveynleriyle olan inanç bağını bağlanma temelli sürdürürken 3 yaştan sonra toplumsal gelişimlerini sağlıklı sürdürebilmeye devam edebilmeleri için ebeveynlerinden ayrışmaları gerekir.

Çocuk için okula başlama sürecine kadar ebeveynleriyle olan ayrışma ve birleşme süreçleri karşılıklı inanç temellerine oturtulabildiyse o vakit çocuk için ebeveynlerinden farklı kalma süreci daha kabul edilebilir bir durum olur. Bu ayrışma ve birleşme süreçlerindeki dengeyi hissedebilen çocuk işe gitme, özel bir iş için dışarı çıkma ya da okula gitme vb. durumlar yüzünden ebeveynlerinden farklı kalmayı olağanlaştırarak belirli bir müddetin sonunda onlara tekrar kavuşacağını bilir. Böylelikle ebeveynleriyle ayrışma ve birleşme sürecindeki inanç bağı sağlıklı kurulmuş olur. Bunun sonucunda çocuklar ebeveynlerinin güvendikleri bireylerle de daha kısa müddette itimat bağı kurabilirler. Zira bu çocuklar, ebeveynlerinin kendileri için gerçek şahıslar seçeceğine güvenirler.

Ebeveynlerinin güvendiği şahıslara güvenebilme durumu çocuğun öğretmeniyle, akrabalarıyla, arkadaş ortamıyla yahut toplumsal ortamlarda ebeveynlerinin müsaade verdiği bireylerle bağ kurmasını kolaylaştıran, dışa dönük, enerjik, memnun ve toplumsal yapılı çocuk olmasında değerli rol oynayan bir etkendir.

Daha korunaklı ve dar bir etrafta büyüyen çocukların ayrılık korkuları okula başlayana kadar ebeveynleri tarafından fark edilemeyebilir. Küçük bir etrafın getirdiği tanıdık ortamlarda büyüyen çocuklar okula başladıklarında o küçük ve bilindik etraflarından ayrılmak zorunda kalırlar. Bunun sonucunda küçük bir etrafta büyüyen çocukların ayrılık telaşları okula ahenk sürecinde görülmeye başlanabilir.

Ayrıca ayrılık derdi mevt, kaza, ani ayrılıklar üzere travmatik olaylar sonucu oluşabileceği üzere, ekseriyetle bakım verenlerin tavırları ve çocuğun mizaç özelliklerinin tesirleri nedeniyle de ortaya çıkabilmektedir.

Çocuklarda ayrılma tasası belirtileri fark edildiğinde kesinlikle takviye alınması önerilir. Aksi takdirde bu durum çocukların duygusal süreçlerine, özgüven gelişimine, odaklanma süreçlerine, akademik muvaffakiyet seviyeleri ile toplumsal gelişimlerine de ziyan verebilmektedir.

• Ebeveynlik Tutumları

Okula ahenk sürecinde çocukların ebeveynlerinden farklı vakit geçirmeleri, yeni bir toplumsal ortamda bulunarak kendilerini söz etmeleri, sorunlarını kendi başlarına çözmek için teşebbüslerde bulunabilmeleri, derslerde sorumluluklarını yerine getirebilmeleri, okul kurallarına uyabilmeleri üzere pek çok hünere sahip olmaları gerekir.

Ebeveynleri tarafından sağlıklı tavırlarla desteklenen çocukların bu marifetleri, okula başlamadan aşikâr bir seviyede gelişim göstermektedir. Fakat kimi ebeveyn tavırları çocuklardaki bu maharetleri gereğince desteklemeyebilir yahut bu marifetleri sekteye uğratabilir. Bu hususla ilgili yapılan araştırmalara bakıldığında okula ahenk sürecinde çocukların toplumsal, duygusal ve davranışsal marifetlerini desteklemeyen ebeveyn tavırları; çok hami, çok baskıcı, çok hoşgörülü, kararsız ve ilgisiz ebeveyn tavırları olarak belirtilmektedir.

• Aşırı Hami Ebeveyn Tutumu

Aşırı kollayıcı ebeveyn tavırları gösteren şahıslar, çocuklarının her türlü muhtaçlığını kendileri karşılayarak, çocuklarının sorun yaşamamaları ismine tüm tedbirleri almaya çalışırlar. Bu durum çocukları yaşayabilecekleri sorunlara onları karşı korurken birebir vakitte çocukların problemler karşısında duygusal dayanıklılıklarının zayıflamasına, sorun çözmeye yönelik ferdî hünerlerini geliştirmede yetersiz kalmalarına ve özgüven eksikliği yaşamalarına neden olabilir.

Tüm bunların sonucunda ise çocuklar ebeveynlerine bağımlı hale gelebilirler. Bu çocuklar okula başladıklarında ebeveynlerinden bağımsız halde kendilerini tabir etmek, ebeveyn muhafazası olmadan sorunlarla baş etmek ve kendilerini inançta hissetmek konusunda duygusal zorlanmalar yaşayabilirler. Tüm bunlar çocukların okula ahenk sürecinde sorunlar yaşamalarına ve telaş belirtileri göstermelerine neden olabilir.

• Aşırı Baskıcı Ebeveyn Tutumu

Aşırı baskıcı ebeveyn tavırları gösteren şahıslar, çocukları için yüksek standartlar belirlerler ve çocuklarının bu standartlara uymaları ismine onlara duygusal, düşünsel ve davranışsal baskılar uygularlar. Bu ebeveynler; çocukların muvaffakiyet seviyelerine, sorumluluklarını yerine getirmelerine, okulda güzel anılmalarına yönelik çocukları üzerinde baskıcı olabilmektedirler.

Ebeveynlerinin okulla ilgili mevzulara çok kıymet verdiğini gören çocuklar, kendilerini daima baskı altında hissederek başarısız olma, kendini söz edememe, sorumluluklarını yerine getirememe üzere telaşlar duyabilmektedirler. Duygusal olarak bu baskıyı kaldıramayan çocuklar dert belirtileri göstererek okul ahenginde zorluk yaşayabilmektedirler.

• Aşırı Hoşgörülü Ebeveyn Tutumu

Aşırı hoşgörülü ebeveyn tavırlarında aileler, çocuklarının her türlü davranışına karşı olması gerekenden fazla formda hoşgörülü yaklaşırlar. Aslında bu ebeveynler çocuklarının yanlış davranışları karşısında hoşgörülü davranarak çocuklarını duygusal istikametten incitmemeye çalışırlar. Fakat farkında olmadan çocuklarına onların yanlış davranışlarını da onayladıkları iletisini verirler. Bu açıdan çocuklar hakikat ve yanlış davranışı ayırt etmede, hudutları muhafazada, başka insanların sonlarına hürmet duymada zorluk çekebilirler.

Bu çocuklar okul ortamında kurallara uyma, başkalarına hürmet gösterme, sorumluluklarını takip etme üzere mevzularda baş karışıklığı yaşayarak mesken ortamındaki şartsız müsamahanın birebirini okulda da görmeyi bekleyebilirler. Tıpkı müsamahayı göremediğinde ise çocuk bu durumu kişiselleştirerek okula ya da öğretmenine karşı öfke duyabilir, kendini sevilmeyen, kabul görmeyen çocuk üzere hissedebilir, okulda başkalarının kendisine haksızlık yaptığını düşünerek arkadaşlarıyla ya da öğretmeniyle sağlıklı bağlar kuramayabilir yahut içe kapanabilir. Bu üzere muhtemel duygusal zorlanmalar nedeniyle çocuk okula ahenk sağlama konusunda zahmet yaşadığı için okula karşı da negatif hisler besleyebilir.

• Kararsız Ebeveyn Tutumları

Kararsız ebeveyn tavırları gösterenler, çocuklarının davranışları karşısında dengeli biçimde davranmak yerine her durumda farklı reaksiyonlar verirler. Örneğin çocuk yemek yemediğinde ebeveyn bu durum karşısında çocuğuna kimi vakit ‘‘O tabak bitecek!’’ diye kızarken kimi vakit çocuğunu müsamaha ile karşılayabilmekte kimi vakit ise çocuğunun bu hareketine karşı reaksiyonsuz kalabilmektedir.

Ebeveynlerinin kendilerine gösterdikleri bu kararsız tavırlar karşısında çocuklar, davranışları hakkında gerçekçi bir kıymetlendirme yapmakta zorlanarak yapmaları gereken hakikat davranışın ne olması gerektiğini öğrenemezler. Böylelikle kararsız ebeveyn tavırlarında gördükleri değişken haller nedeniyle tutarsız davranmak bu çocuklar için olağan bir davranış kıymetine dönüşebilir. Bu durumda çocuğun kendisi de okulda tutarsız davranışlar sergileyebilir, kurallara uymakta zahmet çekebilir ve tüm bunların sonucunda okula ahenk konusunda zorlanabilmektedir.

• İlgisiz Ebeveyn Tutumları

İlgisiz ebeveyn tavırları gösterenler, çocuklarının hem maddi-manevi gereksinimlerine hem de isteklerine karşı ilgisiz kalmakta ve çoğunlukla bu muhtaçlıkları gidermeyi göz gerisi etmektedirler. Örneğin ödevi için ebeveyninden yardım isteyen bir çocuğun ödevlerine karşı ilgisiz kalan, çocuğun önemsediği bir mevzuya birebir kıymeti göstermeyen bir ebeveyn; bu tavrıyla çocuğun duygusal gereksinimlerini da görmezden gelmiş olur.

Bu ilgisiz tavır çocuğun ‘‘Benim önemsediğim şeyler ebeveynlerim için değerli değil. Benim düşündüklerime, isteklerime değer ve bedel verilmiyor. Ebeveynlerim bana ilgi göstermiyor demek ki beni sevmiyorlar.’’ üzere kanılarını tetikleyerek duygusal mahrumluk yaşamasında rol oynayan niyet çarpıtmalarına da neden olabilmektedir. Bu nedenle bu çocuklar yanlışsız bedel algısını geliştiremeyerek konutta kendisine gösterilen ilgisiz tavırları kendisi de okula, öğretmenine, okul kurallarına, sorumluluklara ve öğrenmeye karşı ilgisiz kalacak halde yansıtabilir. Bu durum ise çocuğun okula ahenk süreci içerisinde zorlanmasında kıymetli rol oynar.

• Çocuğun Mizacı

Çocukların doğuştan itibaren sahip oldukları, ömür boyunca devam eden, hiç değişmeyen birtakım davranışsal ve duygusal özelliklerine mizaç denir. Bilhassa birtakım çocuklar doğuştan korkulu, utangaç, öfkeli yahut hassas yapıda olabilirler. Bu yapıdaki mizaca sahip çocuklar için yeni ortamlara alışmak sıkıntı olduğundan bu çocuklar okula ahenk sürecinde de zorlanabilirler.

Bu yüzden çocukların yeni durumlar karşısında verdikleri yansıları tıpkı vakitte onların mizaç özelliklerine nazaran pahalandırmak gerekir. Zira çocuğun okula ahenk sürecini sağlamak için ona gösterilecek tavır ve davranışların çocuğun mizacına aksi düşecek halde onu duygusal taraftan daha da zorlamaması gerekir.

Örneğin bir çocuk korkulu bir mizaca sahip ise okula ahenk sürecini sağlamak için çocuğa yalnızca okul kuralları çerçevesi içinde disiplinli bir tavır sergilemek çocuğun daha fazla kaygılanmasına neden olabilir. Bu üzere durumlarda çocuğun kaygılanmaya yatkın olan mizacını göz önünde bulundurarak onunla olan tanışma, bağ kurma, itimat bağlantısını daha sağlam temellere oturtabilmek için konuşma biçimi, ses tonu, vücut lisanı, anlayış, sonlar üzere bahislerin daha hassas biçimde ele alınması gerekir.

Çocuk öğretmeninden ve ebeveynlerinden okula ahenk sürecinde kendisini, tasalarını anlayan, onu şartsız kabul eden ve korkularıyla baş etmesinde kendisini destekleyen bir tavır gördüğünde okula daha kolay ahenk sağlayabilmektedir. Böylelikle çocuk korkulu bir mizaca sahip olsa bile ona yanlışsız tavır ve davranışlarla yaklaşıldığında çocuğun okula ahenk sürecini daha rahat atlatması mümkündür.

• Okulla İlgili Olumsuz İnançlar

Okula ahenk sürecinde çocukların okul hakkındaki niyet biçimleri, okula dair hislerini belirleyen kilit ögedir. Çocukların okulla ilgili kanıları; onların geçmişte okulla ilgili yaşadıkları olaylarla, etraflarından okulla ilgili duydukları yahut görerek şahit oldukları durumlarla şekillenir. Şayet çocukların okula yönelik duydukları ve gördükleri ömür deneyimleri okulun sıkıntı, sıkıcı, katı kuralların olduğu ve yalnızca ders işlendiği cümbüşten uzak mutsuzluğun hissedildiği bir ortam üzere algılanmasına neden olursa o vakit çocukların okula ahenk sürecinde tasa yaşamaları da kaçınılmaz olabilir.

Ancak bunun tam karşıtı olarak şayet çocukların okulla ilgili duyduğu ve gördüğü hayat deneyimleri okulun çok eğlenceli ve hoş bir ortam olmasına yönelik ise bu durumda okul çocuğa toz pembe bir ortam olarak tanıtıldığından; çocuğun okulda bir sorun yaşaması karşısında tekrar kendi okuluna, öğretmenlerine ve sınıf arkadaşlarına karşı olumsuz inançlar ortaya çıkabilir.

Bu nedenle çocuğun okula yönelik duyduğu ve gördüğü tüm durumlarla ilgili çocuğa sağlıklı ve gerçek transferler sağlanmalıdır. Aksi takdirde bu durum çocuğun okulda yaşayabileceği olumsuz bir olayı süratlice tüm okul sürecine genelleyip okulu sevmemesine, diğerlerinin okulda yaşadığı olumsuz olaylardan etkilenmesine ve tüm bunların sonucunda çocukta okula dair olumsuz inançların gelişmesine neden olabilir.

• Performans Kaygısı

Okul; her ne kadar teneffüs saatleri ile, arkadaşlık alakalarıyla, oyun, aktivite ve kulüp etkinlikleriyle toplumsal istikametten zenginleştirilmiş bir kurum olsa da; birebir vakitte öğrenilmesi gereken derslerin, yapılması gereken ödev ve sorumlulukların, muvaffakiyet sağlanması gereken imtihanların da olduğu bir yerdir.

Eğer çocuğun gözünde okul yalnızca muvaffakiyet sağlamaya yönelik sorumluluklar üzerinden ağır basarsa, çocuk derslerini dinlerken, ödevlerini yaparken, imtihanlarda yüksek performans göstermek için ders çalışırken korku yaşayabilir ve bu yüzden de okulun gerektirdiği sorumluluklardan kaçınabilir. Sonuç olarak performans korkusu okula ahenk sürecinde çocukları zorlayan bir faktör olarak karşımıza gelir.

• Pandemi Koşulları

Pandemi şartlarıyla birlikte yüz yüze eğitimden online eğitime geçiş yapılan okul periyodunda çocukların kimilerinin eğitim sistemine getirilen yeniliklere ahenk sağlamalarında zorlandıkları görülmektedir. Pandemi devrine kadar çocukların hayatında online sözü baskın olarak sanal dünyaya ve sanal oyunlara yönelik çağrışım yaparken, online eğitime geçiş süreci çocukların ekran kullanım alışkanlıklarında da değişiklikler getiriyor.

Bu durumda meskenlere kapanma nedeniyle çocuklar, ekranı hem eğitim aracı hem de oyalanma, eğlenme, oyun oynama ve toplumsallaşma aracı olarak kullanmaya başladılar. Böylelikle okul ömrüyle toplumsal hayatını yalnızca internet üzerinden yürütmeye çalışan çocukların kimilerinde okul kurallarına ve okul disiplinine ahenk sağlama maharetleri ile vaktini verimli kullanmaya yönelik marifetlerinin olumsuz etkilendiği gözlemlenmektedir.

Ayrıca çeşitli nedenler yüzünden online derslere tertipli olarak katılamayan çocukların okuldan büsbütün uzak kalması sonucunda ders takibini yapma sorumluluklarını kazanmada, okula bağlılık bedellerinin oluşmasında, dikkatini sürdürme ve odaklanma hünerlerinde de olumsuz tesirler gözlemlenebilir. Bu olumsuz etkilenmelerin içerisine, pandemi devrinde uzaktan eğitim gören birtakım çocukların yatma-kalkma saatlerini belirlemede, sınıf kültürünü benimsemede, okul kıyafetine dikkat etmede, ders dinleme müddetlerinde, odaklanma ve dikkati sürdürebilme becerilerindeki olumsuz etkilenmeleri de eklemek mümkündür.

• Gelişimsel Gerilikler

Okula başlamak yahut okulda bir üst kademeye geçebilmek için çocuklarda birtakım maharetlerin yaş gelişim devirlerine uygun ölçüde gelişmiş olması beklenir. Örneğin anaokuluna başlayacak bir çocuğun akranlarıyla göz teması kurması, bezinden kurtulmuş olması, kaşık tutabilmesi üzere kimi gelişimsel hünerleri yerine getiriyor olması gerekir. İlkokula başlayacak bir öğrencinin de sayıları tanıyor olması, renkleri biliyor olması, düz çizgi çizebiliyor olması üzere gelişimsel marifetlere, dil-bilişsel marifetlere, özbakım yeteneklerine ve ince-kaba motor hünerlere sahip olması gerekir. Lakin birtakım durumlarda çocukların aşikâr marifetleri kâfi seviyede gelişmeden okula başladıkları görülebilir.

Bu çocuklar, akranları seviyesinde gelişimsel hünerlere ulaşamadan okula başladıklarında okula ahenk konusunda hayli zorlanırlar. Örneğin düz çizgi çizmeyi öğrenmeden birinci sınıfa başlayan çocuktan; ilkokula başlama periyodunun gelişimsel hüneri olan harfleri yazması, onları birleştirerek hece ve sözler oluşturması, sözlerden cümleler oluşturması ve bunların sonucunda da okuma yazmayı öğrenmesi beklendiğinden, bu çocuk doğal olarak okula ahenk sağlamakta zahmet çekebilmektedir. Bu nedenle çocuğun okula ahenk sağlayabilmesi için gelişimsel sürecinin de sağlıklı formda takip edilmesi gerekir.

Çocuğun gelişimsel nedenlere bağlı olarak zorlandığı mevzularda çocuğa yapabilmesi için baskı kurmak yerine hangi maharet alanında zorlanıyorsa tamamlanmamış marifetin en temeline dönüp temelden çocuğu desteklemek ve böylelikle okula ahenk sürecinde çocuğun özgüvenini zedelemeden ona okula ahenk sağlaması için yardımcı olmak gerekebilir.

• Öğrenme Güçlükleri

Zeka seviyesinde rastgele bir sorun olmayan çocukların okuma, yazma yahut matematik alanlarından birini ya da birkaçını öğrenme konusunda zahmet yaşamaları öğrenme zahmetleri ismi altında kıymetlendirilmektedir.

Okul süreci içerisinde öğrenme zahmeti yaşayan çocuklar, gözden kaçarsa yahut fark edildiği halde gerekli tedbirler alınmazsa bu çocuklar okula ahenk sağlamada hayli zorlanabilirler. Zira özel öğrenme zahmeti yaşamayan akranları süratli biçimde öğrenme basamaklarını tırmanırken öğrenme zahmeti yaşayan çocukların ekstra efor sarf ediyor olmaları onları epey yorabilir.

Arkadaşlarından daha fazla gayret sarf etmelerine karşın daha sıkıntı öğrendiklerini fark eden bu çocuklar, kendilerini yetersiz ve başarısız hissedebilirler. Bu nedenle de bu çocuklar çoklukla okulu olumsuz hislerle eşleştirerek okula gitmek istemeyebilirler ve okula ahenk zahmetleri yaşayabilirler.

• Dikkat Hünerlerinde Zorlanma

Dikkat, öğrenmenin alt basamaklarından biridir. Dikkatini toplamada ve sürdürmede zorlanan çocuklar; aktarılan bilgileri fark etme, zihinde sürece, hafızada depolama ve anlayarak öğrenme fonksiyonlarını yerine getirmede akranlarının gerisinde kalabilirler. Bu da çocuğun olağanda daha yüksek olan performansını okul hayatında tam olarak gösterememesine neden olur.

Dikkat hünerlerinde zorlanan çocuklar ekseriyetle sorumluluk takibi, plan yapma, kurallara uyma hususlarında da zorlanmalar yaşayabilirler. Bu zorlanmalar, çocuğun okula ahenk zahmeti yaşaması olarak sonuçlanabilir.

• Sosyal Ahenk Güçlükleri

Çocukların rastgele bir sıhhat sorununun olmamasına, gelişimsel yahut zihinsel yetersizlikler yaşamamalarına karşın çeşitli nedenlerle etraflarına ahenk sağlamada ve bağlantı kurmada sorun yaşamaları; hislerini fark etme yahut hislerini söz etme hünerlerinde zorlanarak toplumda kabul edilebilir davranışları göstermede zahmet yaşama halleri, toplumsal ahenk zahmetleri olarak isimlendirilir.

Sosyal ahenk zahmetleri, çocukların bulundukları birçok ortamda kendini gösterebileceği üzere bazen sırf okulda yahut yeni bir ortama girildiğinde de ortaya çıkabilir. Bu tip ahenk zahmeti yaşayan çocuklar toplumsal bir ortam olan okula ahenk sağlamada zorlanabilirler.

• Dürtü Denetim Sorunları

Dürtüler, çocukların sahip olduğu anlık gereksinimler ve istekler olarak karşımıza çıkar. Fakat okul çağına erişmiş çocukların kendi yaş periyotlarına nazaran dürtü denetimlerini sağlama durumlarının yani otokontrol marifetlerinin belirli bir seviyede gelişmiş olması beklenir.

Elbette 3 yaşında birinci kreş tecrübesini yaşayacak bir çocuktan beklenen dürtü denetimi ile 6 yaşında ilkokula başlayan bir çocuktan beklenen dürtü denetim durumları tıpkı değildir. Örneğin bezi büsbütün bırakmış ve tuvalet alışkanlığını kazanarak kreşe başlayan bir çocuğun çişi geldiğinde tuvalete gitme isteği bir dürtüdür. Fakat öğretmeninden müsaade aldıktan sonra tuvalete gitme davranışı çocuğun dürtü denetimi sağlayabildiğini gösteren bir davranıştır. Bu nedenle kreş devrinde olan bir çocuktan istisna sayılabilecek orta sıra altına kaçırmalar, çok sıkıştığı için tuvalete yetişememe üzere durumlar dışında çişini altına yapmaması ve öğretmenine haber vermeden sınıftan dışarı çıkmaması beklenir.

Aynı halde yemek yemek isteği de açlığı gidermeye dair duyulan bir dürtüdür. Lakin dürtüleri gidermek için yapılacak aksiyonun toplumsal manada da uygun olup olmadığını fark etmek gerekir. Örneğin ilkokula giden bir öğrenci, sınıfta ders esnasında acıkarak yemek yeme dürtüsü duyabilir. Fakat bu öğrenciden sınıf kurallarını hatırlayıp bu dürtüsünü erteleyerek teneffüs vaktinde yemek yemesi beklenir.

Bu durumda dürtü denetim sorunu yaşayan çocuklar, anlık olarak gelen isteklerini ertelemek yahut onları engellemekte epey zorlanırlar. Baskın formda hissettikleri istek yahut gereksinimlerini erteleyemediklerinden dürtülerini o anda giderme davranışı gösterirler. Bu çocuklar dürtülerini o anda gideremediklerinde ise öfke, keder, hayal kırıklığı üzere hisleri baskın biçimde yaşayabilirler. Örneğin ders esnasında karnı acıkan ve yemek yeme dürtüsünü ertelemekte zorlanan çocuk derste sırasında oturmakta zorlanabilir, daima açlığını düşündüğü için öğretmenini dinleyemeyebilir, sınıf içinde çok hareketlenebilir, çantasında bulduğu bir krakeri ders sırasında yemeye çalışabilir yahut sınıftan dışarı çıkmak isteyebilir.

Aynı halde çişi geldiği için tuvalete gitmek isteyen bir kreş öğrencisi de dürtü denetim sorunu yaşadığında hiç kimseye haber vermeden sınıftan çıkmak isteyebilir, okul koridorunda gezmek isteyebilir, sınıf içinde ağlayabilir yahut öfkeli davranışlar gösterebilir. Tüm bu durumlar sonucunda dürtü denetim sorunu olan çocuklar okulda ahenk zahmeti yaşayabilmektedirler.

• Kardeş Kıskançlığı

Çocukların kendinden küçük olan kardeşlerinin şimdi okula gitmiyor olması bu çocukların okula ahenk sürecinde zorlanmalarına neden olabilir. Ebeveynlerini kardeşlerinden kıskanabilen çocuklar, okula gitmek istemeyebilirler ve meskende kalmak için ağlama, inatlaşma, içe kapanma, hasta üzere hissetmeye dair çeşitli davranışlar gösterebilirler. Bu çocuklar konut ortamlarını okuldan daha eğlenceli ve konforlu bulduklarında, konutta kalan kardeşin keyif sürerken kendisinin ise okula giderek bu keyiften yoksun kaldığını düşünebilirler.

Aynı vakitte kendi şahsî eşyalarının kardeş tarafından kullanılmasını istemeyen bir çocuk, okuldayken kardeşinin onun özel hudutlarını ihlal edeceğine dair ebeveynlerine ve kardeşine karşı güvensizlik de yaşıyor olabilir. Bu durumda kendisi okuldayken meskende kardeşi için daha eğlenceli bir ortamın olduğuna, kardeşinin müsaadesiz olarak onun odasına girebildiğine ve kalemlerinin, oyuncaklarının, şahsî eşyalarının kardeşi tarafından karıştırıldığına dair kuşkular yaşayan bir çocuk okulda da kendisini huzursuz, mutsuz ve dertli hissedebilir.

Tüm bunların sonucunda çocuk, meskende kalan kardeşine kendisinden daha fazla ilgi ve itina gösterildiğini düşünerek kardeşle rekabet içine girebilir. Bu durumda konutta kalan kardeşe karşın okula giden çocuk, kendisini meskenden gönderilen kişi üzere hissedebilir. Kardeş kıskançlığı ile birlikte ortaya çıkan tüm olumsuz kanılar de çocuğun okula ahenk sürecini olumsuz etkileyebilmektedir.

Okula Ahenk Sürecinde Nelere Dikkat Edilmelidir?

Okula ahenk sürecinde çocuğu olumsuz etkileyecek faktörlerin neler olduğunu bilen ebeveynler, bu süreci sağlıklı hale getirebilmek ismine pek çok tedbir alabilirler. Ebeveynlerin, çocuklarının okula ahenk süreçlerindeki muhtemel risk faktörlerini bilmeleri ve bu risk faktörlerini gidermek ismine erken tedbir almaları değerlidir. Bu yüzden bizlerde siz ebeveynlerin okula ahenk sürecinde neler yapabileceğini derleyerek burada sizlere sunmak istedik.

• Öncelikle okula başlayacak çocuğun gelişimsel seviyesini gerçek belirlemek çok değerlidir. Okul çağına gelmiş bir çocuğun öncelikle yaşının gerektirdiği lisan marifetlerine, bilişsel gelişim özelliklerine, toplumsal marifetlere, öz bakım hünerlerine, duygusal gelişim özelliklerine ve motor marifetlere sahip olup olmadığı değerlendirilmelidir.

Bu değerlendirmeyi yapmak ismine 3-6 yaş aralığında çocuğa Denver Gelişim Tarama Envanteri ve AGTE (Ankara Gelişim Tarama Envanteri) üzere çeşitli gelişim testleri yapılabilir. İlkokula başlamak için gereken akademik hünerleri ölçmek için ise anaokulundan mezun olan çocuğa Metropolitan Okul Olgunluğu Testi yahut ilkokula başlama olgunluğunu kıymetlendirecek diğer testler de yapılabilir.

Çocuğun kreşe, anaokuluna ya da ilkokul 1.sınıfa başlama yaşı geldiğinde şayet eğitim akışı içerisinde tolere edilemeyecek seviyede rastgele bir gelişimsel geriliği olduğu fark edilirse çocuğun okula başlama vakti için kesinlikle çocuk ve ergen psikiyatrisinin görüşlerinin de alınması gerekir.

• Çocukta özel öğrenme zahmeti belirtilerinin yahut dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu belirtilerinin olduğundan şüphelenildiği taktirde çocuğun belirtilerine nazaran özel öğrenme zahmeti testinin ya da dikkat testlerinin yaptırılması tavsiye edilir. Böylelikle test sonuçları ve müşahede bulguları birlikte kıymetlendirilerek çocuğun eğitim hayatının nasıl desteklenmesi gerektiğine dair okul, aile ve uzman takviyesini içeren daha somut bir yol haritası çizilebilir. Şayet çocuk özel öğrenme zahmeti tanısı alırsa bu durumda çocuğun okula ahenk sürecinde zorlanmaması için özel eğitim dayanağı de alınması gerekebilir.

Ancak çocukta dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu belirtileri tespit edilirse ve bu belirtilerin şiddeti çocuğun akademik hayatını etkileyecek boyuttaysa o vakit çocuğa ilaç tedavisi başlamak gerekebilir.

Çocuğun ilaç tedavisine başlayıp başlamayacağına yalnızca çocuk ve ergen psikiyatristi karar verebilir. Ayrıyeten dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu belirtileri nedeniyle ilaç tedavisi gören çocukların dikkatini güçlendirmesinde ve davranış denetimini sağlamasında yardımcı olabilecek dikkat ve davranış odaklı terapi çalışmaları da çocuğun okula ahenk sürecini sağlamada destekleyici olabilmektedir.

• Çocuğun okula başlamaya yönelik kendi hisleri öğrenilerek, çocukla bu hisler hakkında konuşulmalıdır. Şayet çocuk okula başlamayla ilgili telaş, endişe üzere hisler yaşıyor ise birinci başlarda bu hisleri hissetmenin olağan olduğu ebeveynler tarafından çocuğa aktarılmalı ve çocuğun endişelendiği hususlarla ilgili onun anlayabileceği seviyede yanlışsız açıklamalar yapılmalıdır. Okula ahenk sorunu yaşayan çocuğa kızmamak, baskıcı davranmamak, çocuğu tehdit etmemek ve kısıtlamamak gerekir.

• Okula ahenk süreci içerisinde ebeveynlerin de çocuklarının okula başlaması hakkında kendi tasalarını gözden geçirmeleri gerekebilir. Bu süreçte çocuklarının okula başlamasıyla ilgili tasaları olan ebeveynlerin, çocuğun mümkün tüm sıkıntılarını kendilerinin çözmeye çalıştıkları da sıklıkla gözlemlenmektedir. Bu durum ise ebeveynin okula yönelik daima takipte, tetikte kalmasına neden olarak kendi derdini beslemekte ve bu dert hali de ebeveynden çocuğa bulaşabilen bir his olarak karşımıza gelmektedir.

Bu üzere durumların önüne geçebilmek için ebeveynlerin kendi çocuklarının da vakit zaman okulda birtakım meseleler yaşayabileceğini kabul ederek, çocuğun kendi başına sorun çözme metotlarını ortaya koyabilmesi için ona rehberlik etmeleri gerekir.

• Ebeveynler, okula gitme süreci hakkında çocuğa karşı ortak bir lisan ve tavır geliştirerek çocukla dengeli konuşmalar yapmaya dikkat etmelidirler.

• Çocuğun okula devam etmesi gerektiği açık bir halde çocuğa anlatılmalı ve ayrıyeten etrafında çocuğa dayanak veren herkesin de bu bahiste kararlı olması gerekir.

• Eğitim hayatına yeni atılacak yahut okul değişikliği nedeniyle yeni bir okula başlayacak çocuklar için bilinmezliğin verdiği telaşları azaltmak değerlidir.

Böyle bir durumda çocuklara okula kaçta gideceği, okuldan kaçta çıkacağı, konuta nasıl geleceği, okulda kimlerden yardım isteyebileceği, tuvalete nasıl gideceği üzere bahisler hakkında evvelden bilgilendirme yapılabilir yahut bu bilgiler çocukla birlikte araştırılabilinir. Ayrıyeten okula başlamadan evvel yeni okuluna ve sınıfına çocukla bir arada gidilip görülmesi de çocuğun okula ahenk sağlamasında yardımcı olabilir.

• Okul başladığında çocuğun güvenebileceği ve yardım alabileceği kimler olduğu hakkında gereken bilgilendirme kesinlikle çocuğa yapılmalıdır.

• Küçük yaş periyodu çocuklarına okula başlama konusunda hissettikleri tasalarla ilgili kıssa kitapları okunarak, bu öyküdeki kahramanların yaşadıkları olaylar üzerinden çocukla konuşulabilinir. Bilhassa ebeveynler için hikayeleştirme tekniği ile küçük çocuklarının his dünyalarına erişmek ve okulla ilgili kanıları hakkında konuşmak daha kolay olabilir.

• Ailesinden birinci kere ayrılacak küçük yaş devri çocuklarına bu kısa vadeli ayrılığın sonunda ebeveynlerine tekrar kavuşacağı bilgisi verilmelidir. Ebeveynler, çocuklarına birbirlerini gün içinde özleyeceklerini lakin okul saatinin bitmesiyle tekrar birbirleriyle görüşecekleri iletisini iletmelidirler.

• Okula yeni başlayacak çocuklara okulla ilgili gerçekler abartılmadan anlatılmalıdır. Yani okul çocuklara ne çok zevkli bir oyun alanı olarak ne de yalnızca kuralların, derslerin olduğu sıkıntı bir yer olarak tanıtılmamalıdır.

Çocuklara okul tanıtılırken okulun olumlu ve keyifli taraflarının vurgulanmasının yanı sıra okulda kendisinin tek başına üstesinden gelebileceği seviyede uyması gereken kuralların ve sorumlulukların da olduğu çocuğa iletilmelidir. Böylelikle çocuk okula karşı cesaretlendirilerek, çocuğun okulda utangaç ve dertli bir tavır sergilemesinin önüne geçilmesi hedeflenir.

• Okula devam etmede ve ebeveynlerinden ayrılmada ıstırap yaşayan çocuklar için okula alışma süreci, sınıf öğretmeni ve rehber öğretmenle yapılacak işbirliği sayesinde kademeli hale getirilebilinir. Örneğin öğretmen müsaade verdiği takdirde okulun birinci günü sınıfın kapısına kadar çocuğa eşlik eden ebeveyn, sonraki gün koridorda beklemeye başlayabilir ve bir hafta sonra da çocuğunu koridorda bırakarak uzaklaşabilir.

• Okula başlamadan en az birkaç gün evvel çocuğun uyku saati, uyanma saati, sorumluluk takibi üzere hususlarda günlük rutinin oluşturulması okul sistemine alışmayı kolaylaştırabilir.

• Ders muvaffakiyetinden çok çalışma ve sorumluluk takibinin değerinin daha çok vurgulanması çocuklarda performans kaygını azaltırken okula ahengi arttırabilir.

• Çocuğun öğretmeniyle sağlıklı bağlantı kurabilmesi kadar ebeveynin de öğretmenle sağlıklı bağlantı kurabilmesi çok kıymetlidir. Çocuğun eğitim ve öğretim hayatındaki durumuyla ilgili öğretmen, öğrenci ve velinin birlikte sağlıklı bir bağlantı kurarak çocuğun akademik gelişimiyle ilgili daha gerçek değerlendirmeler yapılabileceği unutulmamalıdır.

• Çocuğun okula başlamadan evvel arkadaşlarıyla tanışması, ahenk aktifliklerine katılması, öğretmenleriyle ön görüşmeler yapması da okula ahenk sürecini kolaylaştırabilir.

Okula Ahenk Süreciyle İlgili Ne Vakit Ruhsal Danışmanlık Hizmeti Almalısınız?

Okula ahenk sorunu yaşayan çocuklar için üstte derlediğimiz tekliflerin ebeveynler tarafından dikkate alınarak uygulanması, çocukların okula ahenk sürecindeki zorlanmalarının üstesinden gelmesinde yardımcı olabilir. Fakat okula ahenk süreci her çocuk için farklı vakit dilimleri içerir. Bu vakit dilimleri kimi çocuklar için daha kısa süreyi kapsar iken, kimi çocuklar için ise daha uzun bir süreci kapsamaktadır. Lakin okula başlamanın üzerinden bir ay geçmiş ve hala okula ahenk konusunda beklenen gelişmeyi kat edememiş çocukların kesinlikle bir uzman dayanağı alması önerilir.

Ayrıca okula ahenk süreciyle ilgili verilen tavsiyelerin bazen ebeveynler tarafından uygulanmasında zorlanmalar yaşanabilmektedir. Çocuk ebeveynin tüm eforlarına karşın kendini kapatabilir yahut büyük öfke atakları yaşayabilir. Bu türlü vakitlerde muhakkak bir müddet geçmesini beklemeden de çocuğun okula ahenk sorunlarıyla ilgili ruhsal danışmanlık hizmeti almaya başlaması tavsiye edilmektedir.

Okula Ahenk Sağlamada Zorlanan Çocuğunuz İçin Neden Keyifli Hayat Ruhsal Danışmanlık Merkezinden Dayanak Almalısınız?

Bizler için okula ahenk sorunu yaşayan çocuk danışanlarımız kelam konusu olduğunda yalnızca çocukla ilgili çalışmalar yapmak yerine ebeveynler olarak sizin hisleriniz ve zorlandığınız noktalar hakkında da çok istikametli çalışmalar düzenlemekteyiz. Böylelikle ebeveyn-çocuk bağındaki ahengi güçlendirerek çocuğun okula ahenk sürecini daha kolay atlatmasına yardımcı olmayı amaçlıyor.

Okula ahenk sorunu yaşayan çocukların sınıf öğretmenleri, rehber öğretmenleri ya da branş öğretmenleri de bu mevzuda çocuğa takviye vermek istediklerinde; kurumumuzdaki uzmanlar ebeveynlerin müsaadesi ve bilgisi doğrultusunda öğretmenlerle de bu süreçte ne yapılması gerektiğine dair bilgi alışverişinde bulunarak çocuğa hakikat takviye verme konusunda işbirlikçi yaklaşımlar gösterebilirler.

Merkezimizde yer alan uzmanlarımız okula ahenk sorunu yaşayan çocukların yaşadığı duygusal zorlanmaların kaynağına inebilmek için deneyimsel oyun terapisi, Theraplay oyun terapisi, çocuk merkezli oyun terapisi, sanat terapisi, kum havuzu terapisi, mindfulness çalışmaları, ebeveyn danışmanlığı, sanat terapileri ve masal terapisi üzere formülleri kullanabilmektedir.

Okula ahenk sorunu yaşayan ergen danışanlar için ise bu sorunun kaynağını anlamak üzere bilişsel davranışçı terapi, kısa vadeli tahlil odaklı terapi ve şema terapi üzere psikoterapi metotları uygulanabilir.