Her çocuk kendine has bir mizaç özelliği ile dünyaya gelir. Doğuştan getirilen, kalıtımsal olan ve kişilik özelliklerinin belirlenmesinde değerli rol oynayan bu özellikler çocukların büyüdüğü toplumsal etraf tarafından da şekillendirilir. Bu yüzden çocukların da yaşları kadar ömür deneyimleri olduğu kabul edilir. Çocukların yaşantısal tecrübeleri sonucunda öğrendikleri her şey onların kendi his, niyet ve davranışlarını düzenleyebilmelerinde değerli rol oynar. Bu bilgiden yola çıkarak çocukların anne rahminden itibaren devamlı bir öğrenme, değişim ve gelişim içerisinde olduğu bilinir.
Çocuklarda toplumsal duygusal gelişim ve öğrenme süreçleri uzmanlar tarafından aşikâr gelişimsel basamaklarla tabir edilmektedir. Çocuk gelişiminde kritik kıymete sahip gelişim basamakları; lisan ve bilişsel gelişim alanı, psikomotor ve toplumsal duygusal gelişim alanları olarak ayrılır.
Duygu, niyet ve davranış gelişimlerini içinde bulunduran gelişim alanı toplumsal duygusal gelişim alanı olarak isimlendirilir.
Sosyal duygusal gelişimin temelleri çocukların kendi his farkındalığını sağlayabilmesine ve bu hislerin tahlilinin yapılmasına dayanır. Kendi hislerinin farkına vararak bu hislerin kendisinde nasıl yansılara neden olduğuna dair his tahlilini yapabilen bir çocuk, tıpkı vakitte bu hislerini denetlemeyi ve yönetmeyi de öğrenir. Böylelikle çocuk hislerine uygun formda sağlıklı davranışlar da gösterebilir.
Bu durumda çocuğun davranış gelişiminde çok büyük rol oynayan değerli bir soru karşımıza çıkar.
‘‘Bu çocuklar kime nazaran ve neye nazaran uygun davranışlar göstermelidirler?’’
Burada ‘‘uygun davranışlar’’ dediğimiz tabirin içeriği çocuğun kendi isteklerine, içinde bulunduğu coğrafyaya, aile kültürüne, toplumsal beklentilere nazaran her yöreye, ırka, dine ve lisana bağlı olarak değişkenlik gösterebilir. Lakin toplumsal duygusal gelişimin sağlıklı ilerlediği durumlarda çocuklar toplumsal etrafları ile ahenk sağlayarak kaliteli bir büyüme süreci içinde bulunurlar.
Çocuklar anne rahmine düştüğü andan itibaren büyüme süreci içerisindedirler. Lakin birtakım durumlarda çocukların büyüme süreçlerinde bir ekip aksamalar olabilir. Bu gelişimsel aksamaların olumsuz yansımaları ise en çok toplumsal duygusal gelişim evresini tesirler. Böylelikle çocuğun toplumsal duygusal gelişimi onun yaş gelişimine nazaran olması gerektiği ölçüde ilerlemeyebilir.
Ancak toplumsal duygusal gelişimdeki yetersizlikler tek bir faktör etrafında oluşmaz. Bu aksamalarda mizaç, aile, etraf ve okul etkenleri de çeşitli oranlarda tesirli olabilir. Tüm bunların sonucu olarak ise çocuklar başkalarıyla arkadaş edinme, sağlıklı irtibat sürdürebilme, duygusal uyumlanma sağlama, ses tonunu, jest-mimiklerini ve vücut lisanını yanlışsız formda kullanabilme, oburlarının hislerini anlayabilme, öz kontrolü ve otokontrolü sağlayabilme, kendini hakikat formda tabir edebilme üzere toplumsal duygusal alanın birçok kısmında zorlanma yaşayabilirler.
Bu zorlanma karşısında çocuklarda toplumsal duygusal gelişimde yetersizlik gelişebilir.
Sosyal duygusal yetersizlik; çocukların toplumsal ömür içerisinde kâfi toplumsal becerilerden mahrum olması yahut sahip olduğu bu marifetleri uygun ortamlarda yanlışsız formda gösterememesi olarak tanımlanır. Toplumsal duygusal marifetlerde yetersizlik yaşayan çocuklar doğal olarak okulda, meskende ve toplumsal ortamlarda alaka bazında pek çok sorunla karşılaşabilirler.
Sosyal Duygusal Marifet Yetersizlikleri Hangi Çocuklar da Görülür?
Sosyal duygusal maharet yetersizlikleri özel öğrenme zahmeti, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB), zihinsel yetersizlik, otizm, asperger sendromu, gelişimsel gerilik üzere teşhis kümelerinde daha fazla gözlemlense de utangaç, içe dönük, sakin ya da telaşlı, dışa dönük, toplumsal ve hareketli çocuklarda da ortaya çıkabilir.
Sosyal duygusal maharetlerde yetersizlik yaşayan çocuklar var olan ancak nasıl kullanacağını bilemedikleri hünerlerini hiçbir vakit ortaya koyamayabilirler yahut bu hünerleri sırf belirli ortamlarda gösterebilirler. Örneğin çocuk konutta aile üyelerine karşı daha uyumlu davranabilirken sınıfta başkalarıyla birlikte hareket etmekten sıkılma, başkalarıyla uyumlanmak istememe, sınıf sistemini bozma üzere davranışlar gösteriyor olabilir.
Böylece bu çocuklar farklı toplumsal ortamlarda farklı seviyelerde toplumsal duygusal marifetlerde gösterebilirler. Lakin bu süreçte değerli olan çocuğun sosyal-duygusal maharetlerini dengeli ve sürdürülür formda yani devamlı bir biçimde gösterebiliyor olmasıdır. Bu yüzden toplumsal ortamlara nazaran bu maharetleri farklı seviyelerde gösteren ya da hiç göstermeyen çocukların yeniden de bu alanda takviye almaları gerekir.
Çocuğun Sosyal-Duygusal Marifet Yetersizliği Gösterdiği Nasıl Anlaşılır?
Çocukların toplumsal duygusal alanda zorlandıklarını anlamak için aileler ve öğretmenlerin gözlemlemeleri gereken bir kadro davranış örüntüleri bulunmaktadır. Çocukların bu alanda zahmet çektiğini söyleyebilmek için gözlemlenmesi gereken davranış örüntüleri şu sorularla tespit edilebilinir:
-
Çocuk tasa, dehşet, öfke, utanç, coşku, kıskançlık üzere hisleri çok ağır yaşamakta mıdır?
-
Çocuk, ağır yaşadığı hisleri denetim altına almakta zorlanmakta mıdır?
-
Çocuk, başkalarıyla bağlantı kurmakta zahmet çekmekte midir?
-
Çocuk, tanışık olduğu bireylerle ilgilerini devam ettirmede zorlanmakta mıdır?
-
Çocuk, sorumlulukları yerine getirmede zahmet çekmekte midir?
-
Çocuk, diğerleriyle empati kurabilmekte midir?
-
Çocuk, bulunduğu toplumsal ortamın gerektirdiği kurallara uyabilmekte midir?
-
Çocuk, istemediği bir şey karşısında başkalarına karşı gerçek yerde ve hakikat biçimde hayır diyebilmekte midir?
-
Çocuk, sorun çözmede yetersizlik hissetmekte midir?
-
Çocuğun diğerlerinin hislerini gerçek formda anlayamama üzere bir durumu var mıdır?
-
Çocuk, kendi hislerini yanlışsız biçimde tabir edebilmekte midir?
-
Çocuk, içinde bulunduğu kümeye ahenk sağlayabilmekte midir?
-
Çocuk, yıkıcı davranışlara sahip midir?
-
Çocuk, paylaşmada zorluk çekmekte midir?
-
Çocuk, niyetlerini açıkça ve anlaşılır formda lisana getirmede yetersizlik göstermekte midir?
-
Çocuk, kendine güvensizlik hissetmekte midir?
-
Çocuk, organize olamama ve planlama yapamama üzere sorunlar yaşamakta mıdır?
Bu soruların karşılıkları ‘‘Evet’’ ya da ‘‘Hayır’’ olarak yanıtlanarak çocuklarda bahsedilen bu durumlardan bir ya da birden fazlası gözlemleniyorsa vakit kaybetmeden çocuklar için toplumsal duygusal gelişimi destekleyici eğitimler yahut ruhsal danışmanlık hizmeti alınması gerekebilir.
Sosyal Duygusal Gelişimi Destekleyici Eğitimlerin Yararları Nelerdir?
Sosyal duygusal gelişimi destekleyici eğitimler çocukların toplumsal ömürlerinde duygusal, düşüncesel ve davranışsal sıkıntılar oluşturduğunda bu sıkıntılara karşı tahlil odaklı tesirlerde bulunurken sorun oluşmadan da önleyici bir çalışma olma özelliği göstermektedir. Toplumsal maharetlerin gelişimine katkı sağlayan bu programlar sayesinde çocuklarda davranış ve ahenk sorunları azalmaktadır.
Bu programlarla birlikte çocuklarda hem kısa hem de uzun vadede gelişimsel ilerlemeler gözlemlenmektedir. Bu programlar çocuklarda toplumsal duygusal gelişim kapsamında hislerini tanıma, kendilerini yanlışsız söz edebilme, sorumluluklarını bilme ve kendi sorumluluklarını takip edebilme, zihinsel gelişim, akademik muvaffakiyet, kümeye ahenk maharetleri, hayır diyebilme, şiddetli hislerle başa çıkabilme, topluma ahenk sağlama ve özgüven kazanma maharetlerinin de gelişmesine katkı sağlamaktadır.
Sosyal duygusal gelişimi destekleyici eğitim programları sayesinde bu alanda yetersizlik gösteren çocukların bilhassa ileri ergenlik devirlerinde sıhhatsiz bir toplumsal etrafa kayarak duygusal ve fizikî taraftan sömürülmelerinin de önlenmesi hedeflenir. Böylelikle ileri seviyede toplumsal duygusal maharet yetersizliği gösteren çocukların daha büyük yaş periyotlarında alkol-madde-sigaraya başlama, kendilerine yahut diğerlerine ziyan verme, cürüm ögelerine dahil olma, çok gerilim yaşama ve yıkıcı davranışlar gösterme olasılıklarının da yaşanmasının önüne geçilmeye çalışılır.
Sosyal Duygusal Gelişimi Destekleyici Eğitimler Nasıl Uygulanır?
Sosyal duygusal gelişimi destekleyici eğitimler ferdî olarak yapılabileceği üzere kümeler halinde de uygulanabilir. Küme uygulamalarında eğitimden tam verimliliğin sağlanması için kümelerin en az 4 en fazla 6 çocuktan oluşması gerekir.
Gruplar oluşturulmadan evvel çocukların toplumsal marifetler açısından kıymetlendirilmesi ismine öğretmen ve velilerden çocuklar hakkında müşahede ve bilgi formları doldurmaları istenir. Bu sayede çocukların toplumsal duygusal özellikler açısından kümede homojen dağılım göstermesi sağlanır. Zira toplumsal duygusal özellikler açısından oluşan homojenlik hayatın küçük bir temsilini oluşturur ve günlük hayat içerisinde oluşan dinamiklerin küme içerisinde de aktif hale gelmesini sağlar. Böylece toplumsal duygusal marifetler küme içerisinde anlık olarak gözlemlenebilir ve uzman tarafından bunlara müdahale edilebilir.
Uygulama ve eğitimler 5 yaştan başlayarak 14 yaşa kadar olan çocuklara yönelik hazırlanabilirler. Küme çalışmaları oluşturulurken küme içindeki yaş farkının ikiyi geçmemesine dikkat edilir. Bunun sebebi ise misal yaşlardaki çocukların benzeri toplumsal gelişim evrelerinden geçmeleridir.
Eğitimler çoklukla birbirini takip eden haftalarda ortalama 8-10 hafta müddetle devam eder. Bu müddet kümenin muhtaçlıkları ve dinamiklerine nazaran 4-6 hafta aralığında ya da 10 haftadan daha fazla sürecek halde değişkenlik gösterebilir. Ferdi eğitimler ortalama 60 dakika sürerken küme eğitimleri 75 dakika olarak uygulanır.
Sosyal duygusal gelişimi destekleyen eğitimler kümedeki kişi sayısına bağlı olarak uygulamalar için kâfi olacak büyüklükte bir alanda yapılır. Bu alanda eğitimi uygulayacak uzmanlar tarafından çocukların gerektiğinde oturabilmesi ve masa başı aktifliklerin yapılabilmesi ismine kâfi masa ve sandalyeler ile uygulanacak etkinlikler için gerekli malzemeler evvelce ortamda hazır bulundurulur.
Eğitimler uzmanlık gerektirdiğinden psikolog ve ruhsal danışmanlar tarafından uygulanmalıdır. Zira çalışmalar içerisinde bulunan etkinlikler bilimsel unsurlara dayanmakla birlikte uygulamalar esnasında çocuklara uygun müdahalelerde bulunabilmek içinde işin profesyonel boyutuna hakim olmak gerekir.
Sosyal duygusal gelişimi destekleyici kazanımlar çocukları toplumsal yaşama adapte edebilmede ve bu kazanımların sürekliliğini sağlayabilmelerinde kıymetli rol oynar. Bu nedenle toplumsal duygusal gelişimi destekleyici eğitimlerde edinilen marifetlerin günlük hayatta da çocuklar tarafından denenmesi ve pekiştirilmesi gerekir.
Ayrıca ebeveyn tavırları da çocukların gelişim evrelerinde kritik rol oynadığından çocuklara bu eğitimi vermeden evvel eğitimin bir modülü olarak ebeveynlere yönelik de bilgilendirici seminer çalışmaları yapılır. Bu seminerler doğrultusunda ebeveynlere çocuklarda toplumsal duygusal gelişim maharetleri nasıl desteklemeleri gerektiği öğretilir.
Sosyal Duygusal Gelişimi Destekleyici Eğitimlerin İçeriği Nelerdir?
Sosyal duygusal marifetleri destekleyici eğitimlerde her hafta farklı içerikte bahisler işlenebilirken bazen de kümenin gereksinimi doğrultusunda birkaç hafta boyunca tıpkı bahisle ilgili küme çalışmalarına devam edilir. Bu mevzu başlıklarından kimileri şu formdadır:
Sosyal ortamlarda bağlantıyı başlatma ve sürdürme, hisleri tanıma, fark etme ve tabir etme, empati kurabilme, his idaresi yapabilme, yanlışsız irtibat marifetlerini geliştirebilme, atılganlık marifetleri ve sorun çözme maharetleri üzere kümesi oluşturan çocukların muhtaçlık duyduğu birçok mevzuda uygulamalı çalışmalar yapılabilmektedir.
Eğitimlerde kuklalar, oyuncaklar, sanat materyalleri, kutu oyunları, kostümler, öyküler, fotoğraflar, görüntüler ve aktiflik kağıtları ile doğal gereçler kullanılmaktadır.
Kullanılan formüllerden kimileri ise; model olma, istasyon tekniği, rol oynama, anlatım, oyun, soru-cevap, drama, Theraplay Oyun Terapisi içerisinde yer alan aktiviteler ile Mindfullness (bilinçli farkındalık) teknikleridir.
Sosyal Duygusal Gelişimi Destekleyici Eğitimlerin Kıymetlendirilmesi Nasıl Yapılır?
Çocuklara küme içerisinde uygulanan destekleyici eğitimler sonrasında elde edilen bilgi ve marifetlerin kıymetlendirilmesi ile bu değerlendirmelerin tahlilinin yapılması eğitimin sağladığı yararları görmede kıymetli rol oynamaktadır. Bu tahliller eğitim öncesi ve sonrasında çocukların davranışlarının gözlemlenmesi sonucunda eğitimi uygulayan uzmanın, eğitime katılan çocuğun, o çocuğun ailesinin ve öğretmenlerinin geri bildirimlerine dayanarak yapılır.
Yapılan geri bildirimler sonrasında çocukta gelişen olumlu davranışlar ile şayet varsa devam eden olumsuz davranışlar bir arada kıymetlendirilerek küme eğitimini veren uzmanın da fikirleri doğrultusunda çocuğun bundan sonraki süreçte ne yapması gerektiğine karar verilir. Bu durumda çocuk küme eğitimine devam edebilir yahut ferdî oyun terapisi almaya başlayabilir yahut çocuğun davranışsal sorunlarının güzelleştiği düşünülerek küme eğitiminde öğrendiği marifetlerini daha fazla pekiştirebilmesi için toplumsal alanda desteklenebileceği uygun kurslara yönlendirilir.
Sosyal Duygusal Gelişimi Destekleyen Eğitimlerden Ne Kadar Mühlet Sonra Yarar Görülür?
Çocukların toplumsal duygusal yetersizlikleri vakit içerisinde gelişim göstermektedir. Bu nedenle çocukların bu gelişim alanını destekleyen kişisel ve küme çalışmaları bazen uzun müddetli de olabilir. Birebir vakitte çocuğun toplumsal marifet eğitimlerinden göreceği faydanın seviyesi çocuğun mesken, okul, aile, genetik yük ve mizaç üzere birçok faktörden de etkilenmektedir. Bu sebeple toplumsal duygusal gelişimi destekleyici eğitimlerin ebeveyn dayanağı, okul iş birliği ve çocuğun gereksinimlerini karşılayan toplumsal etraf ile de desteklenmesi gerekir.
Bu nedenle eğitim ve etkinlikler çocuğun marifet gelişimine nazaran farklılık gösterdiğinden öğrenilen marifetlerin günlük yaşama yansıması çocuğun durumuna bağlı olarak bazen uzun bazen de kısa vakit alabilir. Lakin çocuğa maharetlerin çabucak pekişmesi ismine ısrarcı olmak çocuklarda baskı ve gerilim oluşturabilir. Bu sebeple çocukların gerekli toplumsal duygusal maharetleri sergilemesi ismine onlara muhakkak bir vakit tanımak ve uygun anı beklemek çok değerlidir. Velhasıl toplumsal duygusal gelişim ivedi varılan sonuç değil, keyifle yaşanması gereken bir süreçtir.
