Koronavirüs salgını sırasında gençler ve bilhassa DEHB’ğu olan çocuk ve gençler daha fazla zorluk yaşarlar. Konuttan çıkmayan ve fizikî olarak gücünü atamayan DEHB’li çocukların belirti şiddeti ve ahenkleri olumsuz etkilenir. DEHB’li çocuklar salgın için uyulması gereken hijyen ve fizikî uzaklık kurallarına uymakta zorlanabilirler. Uzaktan eğitime katılmakta sorun yaşayabilir, ekran başında fazla vakit geçirebilirler. Yeniden DEHB olan çocuklarda daha fazla görülen, depresif yakınmalar, kaygı-stresle ilgili sıkıntılar, uyku iştah ve akademik sıkıntılar yaşayabilirler. Hareketli ve sabırsız olmaları nedeniyle evde-kapalı alanda kalmakta zorlanır sonluluk, öfke nöbetleri, ahenk ve davranış sıkıntıları geliştirebilirler
Ebeveynler, çocuğun kapalı konutta artan problemleri karşısında zorlanırlar. Ebeveynler, hiperaktivite, dikkatsizlik, organize olmama, davranışlarını düzenleyememe, dürtüsel olma halindeki yakınmalarındaki artışının, yeni yaşanan gerilimli süreçle birlikte konutta kapalı kalmaktan kaynaklanabileceğinin farkında olmalıdırlar. Bu zorlukları yaşayan çocuklara yönelik ikazda bulunma, gelişimsel özelliklerinden ötürü (çok konuşma, sabırsız olma, kıpır kıpır olma gibi) ceza verme, olumsuz geri bildirimde bulunma biçiminde tavırlar geliştirebilirler. Çocukları ile etkileşimleri ve münasebetleri bozulur. Süreci yönetmekten fazla belirtilerin şiddetlenmesinde adeta stresör misyonu görürler. DEHB ile sıklıkla eş vakitli ortaya çıkan davranış sorunlarının bu gerilimli süreçte tabloya eklenmesi çocuğun ve ailenin yaşadığı olumsuz sonuçları daha da arttırır. Bu meseleler başta anne baba olmak üzere tüm aile sistemini tesirler. Bu nedenle çocukları DEHB tanısı alan ya da bu belirtileri gösteren ebeveynler çocukların özellikleri, artan sıkıntılar ve bunların günlük yaşama yansıyan zahmetleri hakkında bilgilenmeleri değerlidir.
Çocuğun ve gencin konuttan çıkamadığı salgın periyodunda DEHB özelliklerinin gerilimli, zorlayıcı ve müdahaleci olması, öteki aile bireylerinden gelen olumsuz yansılara neden olabilir. Bu durum aile münasebetleri ve ebeveynlerin psikolojileri üzerinde olumsuz bir tesir yaratır. DEHB’li çocukları olan ebeveynlerin olumsuz ve denetim edici davranış seviyesinin yüksek olduğunu bulmuştur. Ebeveynlerin sert disiplinin ya da dengeli olmayan disiplin yollarını daha fazla kullanılması, çocuklardaki davranışsal sıkıntıların gelişimiyle ve ya artması sonuçlanmıştır.
Ebeveynler, çocuğun erken devirde model aldıkları, taklit ettikleri toplumsal ortamındaki en değerli figürlerdir. Çocuklar toplumsal etkileşimlerinde, kendi ebeveynleri ile alakalarını bilgi kaynağı olarak kullanır. Ebeveyn olarak müspet ebeveynlik maharetlerini içeren tavırlar DEHB’de eşlik eden davranış sorunlarının gelişmesine karşı hami bir tesire sahip olabilir. Benzeri biçimde, ilaç ve davranışsal tedaviden sonra, DEHB’li çocuğun belirtilerinde azalama ve toplumsal becerilerindeki gelişmeler, olumsuz ve etkisiz ebeveynlikte düzelme ile de sonuçlanmıştır.
Benzer formda okul yetkilileri ve öğretmenler, tüm öğrencileri yaşadıkları zahmetler açısından takip etmeli fakat riskli küme olmaları nedeniyle DEHB’ğu olan çocuk ve gençleri öncelikli küme olarak izlemelidir (örneğin, çevrimiçi derslere katılıyorlar mı, ödevlerini yapabiliyorlar mı, derslere dikkatleri ve iştirakleri nasıl, ders sırasında öteki şeyle ilgileniyorlar mı, ek sorun tanımlıyorlar mı vs ). Zira gerilim DEHB’li çocuk ve gençlerin yaşadığı dikkat, odaklanma, planlama ve düzenleme alanlarında daha fazla bozulmalara neden olabilir. Çocuk ve gençler bu nedenle akademik marifetler, günlük misyon ve etkinliklerini yaparken her zamankinden daha fazla zorlanabilirler.
DEHB’li çocukları olan ebeveynlere öneriler
Koronoviriüs salgını sırasında çocuklarınızda daha fazla davranış sorunu bekleyin. Çocuğunuzun sistemsiz, gürültülü, dağınık, kolay kolay dikkati dağıldığında yahut sırasını bekleyemediğinde taammüden hareket etmediğini unutmayın.
Pozitif olun
Bir rutin oluşturun ve buna bağlı kalın. Çocuğunuzun yaşına bağlı olarak, bu rutinlerin oluşturulmasında, planlanmasında ve uygulanmasında iştirakçi olmalarını sağlayın, faal vazifeler verin. Planın bir kesimi olan çocuklar tıpkı vakitte âlâ uygulayıcı olurlar.
Çocuğunuzun yaşına uygun net beklentiler ve kurallar belirleyin. Beklentileriniz ve kurallarınız çocuğunuzun yaşına değil gelişimsel düzeyine uygun, ona özgün olmalıdır.
DEHB olan çocuklar sorun, gerilim, kısıtlanma karşısında telaşlı ve daha hudutlu olabilirler. Öfke nöbeti olan çocuklarla savaşmaktan kaçının, sakinleşmesini bekleyin. Çocuğunuzla olan bağınız beklentilerinizin karşılanmasından değerli değildir.
Çocuğunuzun güçlü istikametlerine odaklanın. DEHB olan çocuklar ekseriyetle çok yaratıcı düşünürler. Tutkularının, ilgilerinin, uğraş alanlarının ne olduğun odaklanın. Bu ilgi alanları ile vakit geçirmelerine ve geliştirmelerine dayanak olun.
Ekran kullanımı, mühleti, içeriği ile ilgili kurallar koyun. Model olun, kuralların uygulanmasının takipçisi olun.
Çocuğunuzun kuralları, yönergeleri takip etmesine yardımcı olun.
Yönerge vermeden evvel tıpkı odasına gidin, dikkat dağıtıcı ögeleri kaldırın ve göz teması kurun.
Kibar olun fakat yalvarmayın, dengeli olun.
Ev kurallarını birlikte belirleyin (kararlara çocukların iştirakini sağlayın).
Kuralları kolay tutun
Kuralları görünür bir yere asın
Her iki ebeveyn kurallar konusunda birebir tavrı sergileyin
Uyulan kurallarla ilgili olumlu geri bildirim verin (en az bir olumlu geri bildirim verebileceğiniz kural seçmiş olun). Çocukların öz itimatlarını artırın.
Ailece sevdiğiniz aktivitelere vakit ayırın
Kurallara uyduğunda ödüllendirin. Uymadığında berbat davranışları ortadan kaldırmak için son deva olarak, çocuğunuzun gelişimsel özelliklerini göz önünde bulandırarak, (örneğin çok sabırsız bir çocuğa yarım saat ceza verilmesi uyamayacağı bir ceza olarak değerlendirilmeli, bunun yerine beş dakika ceza verilmeli gibi) onun sevdiği şeyleri yasaklayarak ceza verin
Ödülü de cezayı da tabloya kaydedin. Mükafatın sayı ya da puan olarak yüksek olmasına itina gösterin
Ödül ve cezanın çerçevesi ve tüm detaylarını birlikte belirleyin, her şey açık olsun. Alınan mükafatları vaktinde gerçekleştirin, ertelemeyin
Günlük, planlı etkinlikler belirleyin
Çatışmadan kaçın, her iki tarafın sakinleşmede kullanacağı alanları belirleyin.
DEHB’li çocuğu olan ebeveyn ne vakit danışmalık almalıdır?
DEHB, çocuğu ve aileyi olumsuz etkileyen gelişimsel bir problemdir. Ebeveynlerin çocuklarının durumuna yönelik gerçekçi bir bakış açısını kavramaları, bilgi sahibi olmaları, sorunun kabulü kıymetlidir. Olumsuz ebeveynlik ve aile ortamları, DEHB tanısı alan çocuklar için çevresel risk kaynağı olarak kıymetlendirilmektedir. Bu nedenle aktif ebeveynlik maharetlerinin geliştirilmesi ve ebeveynlik eğitiminin DEHB’si olan çocukların davranışları üzerinde olumlu tesiri olacaktır. Bu durum tıpkı vakitte ebeveyn gerilimini de azaltabilir.
Ebeveynler çocuklarında DEHB belirtileri varsa, sorun yaşamasalar bile DEHB hakkında bilgi sahibi olmak için danışmanlık almalıdırlar. Salgın periyodunda belirtileri şiddetlenmiş, ek meseleler eklenmişse kesinlikle çocuk psikiyatristlerini bilgilendirmelidirler. Bu devirde tedavi gören DEHB olan çocukların tedavisine devam edilmeli, belirtileri şiddetlen çocuklar için tedavinin düzenlenmesi için çocuk psikiyatristlerine başvurmalıdırlar.
DEHB olan çocuklar tedavi aldıklarında, çocuğun davranışsal, akademik ve bağ problemleri düzelecek, çocuk ebeveyn etkileşimi ve aile işlevleri daha güzel olacaktır.
