Çocuk psikiyatrisine müracaatların en fazla olduğu bahisler: Dikkat dağınıklığı, yerinde duramama, düşünmeden hareket etme, kendini durduramama, çabuk sinirlenme…
Başlangıçta çocukluğa has bir durum üzere algılanan Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), 20. yy itibariyle erişkinlikte de sürdüğü gözlenen yani ömür uzunluğu devam edebildiği kabul edilen bozukluklar ortasında yerini aldı. Yeniden de nörogelişimsel bir bozukluk olması, gelişimsel devrinde olan çocuk beyninin esnekliği ve müdahalelere olumlu değişikliklerle karşılık verebilme kabiliyeti üzere nedenlerle DEHB’nin çocukluk devrine verilen değer korunmaktadır.
Yaşla birlikte hiperaktivite kısmı “koltuk zirvelerinde zıplayan çocuklardan “, erişkinlerde “oturması ve beklemesi gereken durumlarda yaşanan iç huzursuzluğuna “ dönüşmektedir . Koltuk zirvesinde zıplayan hiperaktif bir yetişkin sık görülen bir olgu değil neyse ki.
Durumun varlığını kabullenilse bile aileleri bozukluğun belirtileri dışında en çok zorlayan hususlardan biri ilaç kullanma konusundaki telaşları. Lakin hâlihazırda en faal müdahale formülü farmakolojik müdahaledir.
Peki DEHB tedavisinde antrenmanın yeri var mı?
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu nörogelişimsel bir bozukluk olarak kabul edilir. Kalıtımsal komponenti barizdir. Bununla birlikte, birtakım hastalıklara genetik bir yatkınlığımız olsa bile bilhassa çocukluk devrinde genlerimizin yaşadığımız etraf şartları ile etkileşimi kimi şeyleri olumlu tarafta değiştirebilir. Çocuk beyninin gelişimsel açıdan esnek oluşu ve çocukluk periyodundaki müdahalelerin DEHB belirtileri üzerine olumlu tesiri öteki taraftan antrenmanın nöronların büyümesi, esnekliği, gelişmesi , bilişsel işlevler ve davranışlar üzerine olumlu tesiri, antrenman ve DEHB bağının incelenmesini sağlamıştır.
Egzersizin DEHB belirtileri üzerine tesirinin araştırıldığı 23 çalışmanın gözden geçirilmesiyle ortaya çıkan sonuç şu ki; idman sonrası hem dikkatsizlik/hiperaktivite/düşünmeden hareket etme hem duygusal sorunlar hem de davranış meseleleri alanlarında düzelmeler var. Kapalı ( motor) maharetlerin hiperaktivite/düşünmeden hareket etme ile ilgili sıkıntılara daha yeterli geldiği, açık( motor) hünerlerin dikkat sorunlarına -diğerine nazaran daha az olmakla beraber- âlâ geldiği bulgulanmış.
Açık ve kapalı hünerler sporda yapılan aktivite esnasında etrafın kişi tarafından varsayım edilebilirlik durumuna nazaran yapılan sınıflandırmalardır. Açık maharet gerektiren aktivitelerde etrafta öteki beşerler, hava, rüzgar , taban üzere büyük ölçüde denetim edilemez değişkenler vardır ve kişi performansını çevresel faktörlere nazaran düzenlemelidir.
Buna nazaran dikkat sıkıntıları ile baş etmede katkısı olduğu gösterilen açık (motor) hünerler sınıfına verilebilecek örnekler; ormanlık alanda koşu, kadro sporları (futbol, basketbol, voleybol..) tenis, sörf rafting üzere sporlar.
Kapalı maharetler olarak tanımlanan aktivitelerde etraf daha sabit, kişi tarafından denetim edilebilir ve stabildir. Daha az değişkenin olduğu, başlama , bitiş ve performansa kişinin karar verebildiği sporlardır. Hiperaktivite ve dürtüsellik sıkıntılarına olumlu tesirleri olduğu tespit edilen kapalı hünerlere örnek olarak ; basketbolda özgür atışlar ,dart atmak, okçuluk, bowling, havuzda yalnız yüzme üzere kişisel yapılan sporlar gösterilebilir. Öğrenildikten sonra kendi başına müzik aleti çalmak da spor olmasa bile aktivite olarak bu kategoride sayılabilir.
Vurgulamak gerekir ki DEHB tedavisinde altın standart hala psikofarmakolojik müdahalelerdir ve hangi spor haftada kaç gün ve ne kadar mühletle yapıldığında belirtiler ne kadar azalır ve bu azalma ne kadar devam eder bununla ilgili geniş kapsamlı bir literatür bilgisi yok. Lakin her hâlükârda çocukları yaşlarına ve gelişimlerine uygun idmanlar yapmaya teşvik etmek DEHB’yi tedavi etmese bile; spor yapmak da “oyun oynamak” üzere duygusal, toplumsal ve davranışsal alanlarda çocuklara gözle görünür katkılarda bulunacaktır.