Aşikâr başlı Duygudurum Bozukluklarını:
1- Depresif Bozukluklar
2- İki Uçlu Duygudurum Bozuklukları (Manik Depresif Bozukluk)
1- Belirli başlı Depresif Bozuklukları:
1. Depresyon
2. Distimik Bozukluk
2- İki Uçlu Duygudurum Bozuklukları:
1. Bipolar Duygudurum Bozukluğu
Tip I
Tip II
2. Hipomani
3. Siklotimik Bozukluk
4. Karışık (Mixed) Tip
DEPRESYON
Depresyon en yaygın tıbbi bozukluklardan biridir. Depresyon, olağan bireylerde olağan olan hafif mizaç bozukluğundan huzursuzluk, erken uyanma, kilo kaybı ve iştahsızlık üzere bedensel belirtilerle ve kendini-kınama, ümitsizlik, yetersizlik, kendine güvensizlik, değer-sizlik hissi ve intihar kanısı üzere öznel belirtilerle karakterize olan şiddetli hastalığa kadar geniş bir klinik yelpazeyi içerir.
Depresyonda fizikî belirtiler (uykusuzluk, iştah kaybı, yorgunluk), davranış değişiklikleri (günlük aktivitelerini yapmayı bırakma, arkadaşlarından kaçınma) ruh hali değişiklikleri (üzüntü, huzursuzluk, suçluluk) ve fikir biçimi değişiklikleri (olumsuz, kendini eleştiren, karamsar olma) yaşanmaktadır.
İnsan ömründe mutsuzluk yaratacak bir olay karşısında ıstırap, tasa ve tasa hisseder. Birçok insan, kişiliklerine ve başaçıkma biçimlerine bağlı olan, bu hüzün periyotlarını yaşarken; depresyondaki bireyde bu süreksiz his dalgalanmasının müddeti ve şiddeti artar. Birtakım hastalarda iştah ve kilo artışı ile ellerini ovuşturma ve saçını çekiştirme üzere huzursuzluk belirtisi gözlenebilir.
Teşhis için değerli belirti üçlüsü, zevk alma kapasitesinde düşme (anhedoni), etrafa ilginin azalması (sos-yal çekilme) ve azalmış güç seviyesidir. İlkokul öğrencisinde çok hareketlilik, yangın çıkarma, kaza eğilimi ve yatak ıslatma; ergenlerde bariz toplum dışı davranışlar, alttaki bir depresyonu saklayabilirler.
Depresyon en yaygın görülen ruh sıhhati problemidir. Hayat uzunluğu bir depresyon atağı geçirme mümkünlüğü % 8-25 oranındadır. Bu oran bayanlar için % 10-25, erkekler için % 5-12 olarak bildirilmektedir.
Depresyon histe, kanıda ve davranışlarda bir çökkünlük olmasına karşın, kişinin Heideggerien bakış-la farkındalığına olumlu tesiri sağlandığında ömrü anlamlandırmada ve sahihlikte kıymetli bir katkı sağlayabilir.
DEPRESYONUN NEDENLERİ NELERDİR?
Biyolojik yaklaşımlara nazaran, depresyon, bedendeki birtakım biyokimyasal hususlardaki değişmeler sonucu orta-ya çıkmaktadır.
Depresyona ruhsal yaklaşımda, psikoanalitik, kişilerarası irtibat kuramı, yükleme kuramına dayalı öğrenilmiş çaresizlik modeli, bilişsel yaklaşım üzere kuramlar vardır.
Psikoanalitik Görüşe nazaran, yas yansısında gerçek sevgi objesinin kaybı; depresyonda gerçek ya da bilinç-dışı bir sevgi objesi kaybedilmesi kelam hususudur. Abra-ham-Freud modeli, depresyonu, asıl objeye yöneltilemeyen saldırganlık dürtüsünün içe-atımı (introjection) olarak açıklar.
Kohut’a nazaran de, idealize edilmiş kendilik objelerinin kaybı boşluk depresyonuna (benlik hürmeti ve canlılık eksikliğine) yahut suçluluk depresyonuna (kendini red ve suçlamaya) yol açabilir.
Bilişsel yaklaşımı öne süren Aaron T. Beck depres-yonun depresif ruh halini sürdüren niyet kalıpları ile alakalı olduğunu göstermiştir. Örneğin Beck, depresif olduğumuz vakit kendimiz (özeleştiri), hayat (genel olumsuzluk) ve geleceğimiz (umutsuzluk) üzerine olumsuz kanılara sahip olduğumuza dikkat çekmiştir.
Depresif olan kişi kendini eleştirmeye yönelik niyetlere sahiptir. Bu fikirler ziyan vericidir zira, kendine güvensizliğe, kendini beğenmemeye ve bağlantı sıkıntılarına katkıda bulunur ve kendimizi âlâ hissettirecek şeyler yapma isteğimizi azaltabilirler.
Kendimizi depresif hissettiğimiz vakit geleceğin büsbütün olumsuz olacağını düşünürüz. Olayların olumsuz olarak sonuçlanacağı ile ilgili bu beklenti ya da varsayıma “umutsuzluk” denir. Bu çeşit düşünmeye örnek olarak, “Beceremeyeceğim ve her şeyi mahvedeceğim”, “Oradaki kimse benden hoşlanmayacak”, “O işte âlâ olamayacağım” gösterilebilir. Geleceğe yönelik olumsuz hal kendini, “Depresyondan hiçbir vakit çıkamaya-cağım” ya da “Denemenin ne anlamı var? Hiçbir vakit daha düzgün olamayacağım,” halindeki düşüncelerle de gösterebilir. Bir konuşmanın makûs geçeceği ya da yeni bir ilginin yürümeyeceği, bir sorunun çözülemeyeceği ya da depresyondan hiç çıkış olmayacağı formunda beklentilerimiz olabilir. Ümitsizlik, en uç noktasında intihar niyetlerine katkıda bulunabilir.
Çökkün bireyler, toplumun bedel yargılarıyla çok yüklenmiş ve kısıtlanmışlardır. Kendi bedelini oluşturmak yahut sağlamlaştırmak için dış dayanaklara çok ölçüde dayanma yahut tek bir bireye bariz olarak bağlanma kişilerarası hayal kırıklıklarına kişiyi açık bırakır.
Kişilerarası yaklaşıma nazaran, Depresif davranış gösteren bireye etraf tarafından evvel teminat ve dayanak verilir. Etkileşimin devamında depresif birey reddedilme-sine yol açan heyecansal reaksiyonlar verir. Reddedilme daha fazla çökkün davranışa yol açar. Artan çökkün davranış-lar daha fazla reddedilme sonucunu doğurur. Depresif bireylerle etkileşimde bulunan öbür bireylerin artan bir öfke, anksiyete ve düşmanlık gösterdikleri ve birebir vakitte depresif birey ile etkileşime karşı ilgilerinin azaldığı gösterilmiştir.
Depresyon belirtileri için aşağıdaki testi uygulayınız.
Son iki hafta müddetince ne sıklıkla aşağıdaki sıkıntılardan rastgele biri ile ilgili sorun yaşadınız?
Yaptığınız şeylere ilginizin azaldığı ya da zevk alamadığınız oldu mu?
Kendinizi çökkün, kederli ya da umutsuz hissettiniz mi?
Uykuya dalma, uykuyu sürdürme zahmeti ya da çok fazla uyuduğunuz oldu mu?
Yorgunluk ya da bitkinlik hissettiniz mi?
İştahsızlığınız ya da çok yemek yediğiniz oldu mu?
Kendinizi yetersiz hissettiğiniz ya da kendinizle yahut ailenizle ilgili hayal kırıklığına neden olduğunuzu hissettiniz mi?
Gazete okumak ya da televizyon seyretmek üzere mevzularda dikkatinizi toplamakta zahmet çektiniz mi?
Öbürleri farkına varacak derecede yavaş hareket ettiğiniz ve yavaş konuştuğunuz ya da bilakis huzursuzluk nedeniyle yerinizde duramadığınız oldu mu?
“Ölsem daha iyi” diye düşündüğünüz ya da kendinize ziyan vermeyi istediğiniz oldu mu?
Bu belirtiler sık, etrafınızdaki bireylerle ilginizi bozacak ve iş hayatınızı etkileyecek seviyede olduğu takdirde bir doktora başvurmanız gerekir.
Depresyon Tedavisi Nasıl Yapılır?
Günümüzde depresyonlu hastalar ilaç ve/veya psikoterapi yoluyla başarılı halde tedavi edilebilmektedir. Bunların da lakin 1/4’ü uygun ve kâfi tedavi edilmektedir. Depresyon tedavi edildiğinde ekseriyetle tam olarak düzelir ve hiç iz bırakmadan güzelleşir. Kullanılan antidepresanlar çok çeşitli moleküllerden üretilmiştir.
Depresyonda tekrarlama ve kronikleşme oranı % 15–20 üzere yüksek orandadır. Bu nedenle, tedavide hedef yalnızca mevcut nöbetin süratle tedavisi olmamalı, güzelleştirmeyi devam ettirmek, mümkünse tekrarlama mümkünlüğünü azaltmak amaçlanmalıdır. Bu amaç depresyonla hastaların faal başaçıkma hünerleri öğrenmesi için ruhsal yön-temlerin gelişmesine yol açmıştır.
Şayet fizikî şiddet içeren bir ilgi yaşıyorsanız ya da sizi sürekli eleştiren biri ile bir ilgi yaşıyorsanız depresyondan çıkmanız güç olabilir. Çift terapisi ya da aile terapisi depresyonunuzu besleyen bir faktör olabilecek alaka koşullarını güzelleştirmeniz için yardımcı olabilir.
Depresyonu tedavi etmede birinci adım olarak, bilhassa güzele giden ya da başarmış olma hissi yaratabilecek aktiviteleri arttırmak yardımcıdır. Eğlenceli ya da bir şey başarmış olma hissi sağlayabilecek aktiviteler yaptığımız vakit genelde kendimizi daha yeterli hissederiz. Bu nedenle yaptığınız şeylerde yalnızca keyif ya da muvaffakiyet aramanız kendinizi daha yeterli hissetmenize yardım edebilir. Farklı şahıslar farklı aktivitelerden hoşlanır. Güzele giden aktiviteler ortasında, bir arkadaşla konuşmak, müzik dinlemek, bilgi-sayar oyunu oynamak, en sevilen televizyon programını ya da spor müsabakasını seyretmek ya da çocuğunuzla oynamak sayılabilir. Hoşlandığımız aktiviteler her gün yapabileceğimiz ve bize mali ve fizikî ek yük getirmeyecek şeylerdir.
Aktiviteler depresyon üzerinde olumlu tesir yapar; Antrenman üzere birtakım aktivite çeşitleri kendimizi daha düzgün hissetmemize yol açan beyin kimyasallarını arttırır. Hiçbir şey yapmadığımız vakit genelde tekrar tekrar olumsuz şeyleri düşünürüz. Aktivite, ilgimizin olumsuz fikirlerden öbür şeylere yönelmesine yardım eder. Aktiviteler bize başarma fırsatı verebilir (örneğin; bir odayı yahut masayı düzenlemek) eğlenceli bir şeyler yapmak (örneğin; sevdiğimiz biri ile konuşmak) ya da bir sorunu çözmek (örneğin; yapılması gereken bir şeyin üzerinde çalışmaya başlamak). Bu tecrübelerin her biri -başarı, sevinç, sorun çözme- bir müddet için kendimizi biraz daha düzgün hissetmemize yardımcı olabilir.
Öncelikle bu aktivitelerin depresif olmadan evvel size verdiği keyfi ve tatmini elde etmeyi beklemeyin. Örneğin daha evvelce çok zevk aldığınız şey yüzme olsun, kişi yüzmeden aldığı zevki meskende depresif bir şekilde oturmak ile karşılaştırdığında, “Yüzmeye gitmem yeterli oldu. En azından biraz eğlendim. Bu, meskende oturup kendimi karamsar hissetmekten daha düzgündü,” diye düşünebilecektir.
DİSTİMİK BOZUKLUK
Distimik Bozukluk, en az 2 yıl, çabucak her gün, yaklaşık gün boyunca süren, süreğen çökkün bir duygudurumun varlığıdır. Bu müddette uygun hissedilen orta periyotlar, 2 aydan daha uzun sürmez. Bu beşerler kendilerini kederli ya da hüzünlü olarak tanımlarlar. Çocuklarda huzursuz hal ile ortaya çıkabilir. İştahsızlık yahut çok yemek yeme, uykusuzluk ya da çok uyku ahenge, gücün düşük olması, yorgunluk, benlik saygı-sının düşmesi, fikirleri yoğunlaştıramama, ümitsizlik hisleri ve karar vermede zahmet çekme görülür. Bu bireyler daima kendilerini eleştirirler ve ilgileri azalır. Kendilerini yetersiz bulurlar, cazip hissetmezler. Bu çökkün durum bir kesimleri olduğu için de, sorulmadıkça yakınmazlar; zira daima böyledirler.
Depresif durum toplumsal ve mesleksel alanda, üretkenlikte ıstıraba neden olur. Distimik bozuklukta en sık yetersizlik hisleri, genel bir ilgi kaybı ve hiçbir şeyden zevk alamama, toplumdan uzaklaşma, suçluluk hisleri ya da geçmişle ilgili kanılara dalmalar, hayat etkinliklerinde ve üretkenliğinde azalma, aktif olamama görülür; ayrıyeten süratli göz hareketleri vardır.
Ailelerinde Majör Depresif Bozukluk olanlarda daha sık görülür. Çocuklarda her iki cinste eşit görülür. Birden fazla defa okul muvaffakiyetinde ve toplumsal etkinliklerde bozulmalara neden olur. Bu çocuklar irrite, zıt, huysuz ve “asabi”dirler. Benlik hürmetleri ve toplumsal marifetleri düşük-tür; karamsardırlar. Bayanlarda erkeklerden 2 – 3 kat fazla görülür. Sıklıkla Kişilik Bozukluğu’yla birlikte görülebilir. İlaç tedavisinden yararlanılır.
İki Uçlu (Bipolar) Duygudurum Bozukluğu
Bipolar Duygudurum Bozukluğu Nedir?
Kişinin kendini çok coşkulu yahut çok sakin hissetmesine yol açan, duygudurumun çok yükseldiği ya da çok düştüğü bir hastalık tablosudur.
Duygudurumun çok yükseldiği dönemlere/ataklara ‘mani’; çok düştüğü dönemlere/ataklara ise ‘depresyon’ denir. Bipolar sözü hastanın iki çok duygudurumu anlatır. Söz iki uçlu, iki kutuplu manasındadır. Ruh hali ve hisler açısından bir kutup depresyonu, başka kutup maniyi temsil eder. Bipolar duygudurum bozukluğu hislerin çok derece abartılı yaşanması durumudur.
Manik Atak Nedir?
Bireyde, olağan duygudurum dışında, kendini çok yeterli hissetme, çok sevinç, coşku, keyifli hal, öfke ve taşkınlık ile kendini gösteren bir yükselmiş, kabarmış duyguduruma manik atak denir. Mani nöbetinde depresyondaki belirtilerin çabucak hemen terslerini görürüz. Bipolar Duygudurum Bozukluğu tanısı denebilmesi için hastanın geçirdiği depresyon ataklarının dışında tek bir atak da olsa mani nöbeti geçirmesi gereklidir.
Manik Atakta Ne Cins Belirtilerle Karşılaşırız?
Birey her şeye kahkahalarla gülmeye, müzikler söylemeye, içi içine sığmaz bir heyecan duymaya, sevincinden mutluluğundan kelam etmeye başlar. Çabuk sonlanma, uyarılmış hal, çok bir taşkınlık, kızgınlık, öfke, saldırganlık görülebilir. Bir üstünlük duygusu ile öteki insanlara saygısızca davranma, eşyalara ziyan verme, vurup kırmalar, küfürlü konuşma görülür. Birtakım olgularda coşku, heyecan ile kısa süren hüzünlü hal ve ağlama ortasında dalgalanan bir duygudurumu gösterir. Çok kendine güvenme ve büyük görme, çocuksu bir ‘omnipotens’ denen “her şeye gücü yeterlilik” hissetme ile kendini sergileyen davranışlar ortaya çıkar. Toplumsal aralıkları umursamayan bir rahatlık, girişkenlik içindedir. Daima heyecan içinde yeni projeler üreterek, durmadan konuşur. Yeni alanlara ilgi ve istek duymaya başlar. Metafizik ve İdeoloji içeren hususlara hakikat kayabilir.
Konuşma hızlanmış ve artmıştır. Yüksek sesle, karşısındakini dinlemeden ve kelam hakkı vermeden, bu duruma hiç aldırış etmeden konuşur. Çağrışımları çok arttığı için bahisten mevzuya, niyetten niyete sıçrayarak sarfiyat. Ana mevzu kaybolur. Örneğin konuşmasında bir otomobilden bahsedilirken, otomobil yarışlarından konuşmaya başlayarak, Formula 1’e oradan Schumacher’den bahsederken onun futbola düşkünlüğü, oradan Brezilya ulusal ekibi, oradan Rio karnavalına geçebilir. Zihninin berraklığından ve tıkır tıkır işleyişinden sözeder. İnce detayları büyük bir dikkatle görür ve anlatır. Gece gündüz geç saatlere kadar çalışıp yazılar yazıp, projeler düzenleyip, çizimlerini duvarlara yapıştırabilir.
Kişi o periyot için güzelleştikten sonra “benim için imkânsız olan hiçbir şey yokmuş üzere hissediyordum. Aklıma herkesle paylaşmam gelen enteresan niyet ve planlar geliyordu. Kendimi herkesten zeki ve üstün görüyordum. Ülkeyi başbakandan düzgün yöneteceğimi düşünüyor, idaresi bana verseler 1-2 ay üzere kısa vakitte düze çıkaracağıma hem inanıyordum hem de etrafıma bunu söylüyordum.” … “Zihnimde milyonlarca fikir uçuşuyor, o kadar süratli konuşuyordum ki, insanların benim konuştuklarımı takibi imkânsız oluyordu.” … “Çok az uyusam bile kendimi dinç, enerjik hissediyordum” formunda konuşacaktır.
Dikkat artmış, her şeye yönelmiş, bellek artmış ve güçlenmiştir. Bir mevzuya dikkatini ağırlaştıramaz. Hareketleri hızlanmış, gücü yükselmiş ve hiç tükenmeyecek üzeredir. Yerinde duramayıp, aşağı üst gezinerek dolaşır. Seyahatlere çıkabilir. Kendini hiç ilgilendirmeyen öbür insanların işlerine karışır, hengameler çıkarabilir. Uyku muhtaçlığı azalmıştır lakin uykusuzluktan yakınmaz. Cinsel isteği ve performansı artmıştır.
Kendine özgüven çok derecede arttığı için riskli davranışlar ortaya çıkar. O an için zevk verici ama sonuçları makûs olabilecek alakalar, parasını malını sağa sola saçıp, çok cömert davranışlar görülür. Alkol ve uyuşturucu kullanmaya başlayabilir. Kendinin ve öbür insanların hayatını dikkate almaksızın süratli otomobil kullanma, çok para harcama ve riskli yatırımlar yapma görülür. İlerleyen boyutta (Psikotik düzeyde) dünyayı kurtaracak kişi (Kurtarıcı peygamber, Atatürk, Başbakan v.s.) olmak üzere Megalomanyak sanrılar (hezeyan) ortaya çıkabilir. Yahut paranoid (şüpheci) fikirler; “Beni izliyorlar, dinleme aygıtları yerleştiriyorlar, düşmanlarım bana komplo kuruyor” seviyesinde olabilir.
Benlik kabarması, üstünlük ve güçlülük duygusu ve coşku içinde olan hasta kendini çok güzel hisseder. Rahatsızlığı kabul etmez ve tedaviyi reddeder.
“O devirde yaptığım her şey olağan geliyordu. İnsanların beni anlamadığını düşünüyor ve kızıyordum. Hayatımın en âlâ periyodu diyebileceğim vakitlerdi.”
Mani atağında hastanın arkadaşları, yakınları maddi meseleler, toplumsal, ahlaki problemler yaşayabilir.
Hipomanik Atak Nedir?
En az 4 gün, gün uzunluğu süren, daima kabarmış, taşkın ya da huzursuz, uyarılmış farklı bir his durum periyodunun olması (depresif olmayan his durumdan açıkça faklı)
Siklotimik Bozukluk ise, hipomanik semptomlarla giden çok sayıdaki ve Major Depresif epizodun teşhis ölçütlerini karşılamayan depresif belirtilerle giden birçok devrin bulunması.
Karışık (Mixed) Atak Nedir?
Kişi depresif bir halden, coşkulu, sevinçli, taşkın, abartılı manik davranışlara dalgalanıp geçiyorsa, Karışık (Mixed) Atak ismi verilir. Mevsimsel özellikler taşır. Belirleyici anksiyete ve gerilime neden olacak bir durum olmadığı halde, sonbahar ve kışta depresif durum, ilkbaharda depresyonun kalkması görülmektedir. En az 1 haftalık bir devir boyunca çabucak her gün, hem bir manik epizod, hem de bir majör depresif epizod için teşhis ölçütleri (süre dışında) karşılanmıştır.
Hastalığın Nedeni Nelerdir?
Psikodinamik kuramlar genelde depresyonu açıklarlar. Jung ekolü, maninin depresyona düşmemek için yükselme, sıçrama, uçuşma olduğunu, altta yatan depresyona karşı bir savunma formu olduğunu söylemiştir. Melanie Klein ise çocuklukta birikmiş olan agresyon, öfke ve yıkıcılığını yadsıyan bireyin, kayıp sevgi objesini tamir etme emelli bir savunma biçimi gösterdiğini, “Başkalarını idealize etme de, savunma maksatlı kullanılmaktadır” demiştir.
Hastalığın Tedavisi İçin Neler Yapılmalıdır?
Tedavi manik ataklarda ilaçla yapılmaktadır. Manik atak ortalama 4-6 hafta ortasında sürer.
Hastanın etrafındaki bireyler hastayı coşturucu, öfkesini arttırıcı, kamçılayıcı kelam ve tavırlardan sakınılmalıdır. Çok uyarıcı hareketli ve gürültülü ortamlardan uzak kalmasını sağlamaya çalışmak gerekir.
Hasta akut periyotta yatarak tedavi edilmelidir.