Herkesin vakit zaman yapılması gereken işleri daha sonraya ertelediği ve onun yerine öncelikli olmayan işlere odaklandığı olur. Bu durum bir öğrenci için ödevin son teslim tarihine bir gün kalana kadar ödevi yapmayı ertelemek, bir mesken hanımı için çocuğunun okula gitmesine dakikalar kalana kadar kıyafetlerinin ütüsünü bekletmek, çalışan biri için ise son ana kadar teslim edilmesi gereken raporların hazırlığını yapmamak olarak ortaya çıkabilir.
Yani uzun lafın kısası tabir yerindeyse yumurta kapıya gelinceye kadar işlerin gerçekleştirilmesi bekletilir. Lakin bu durum ortada bir olmak yerine sık sık oluyor, şahısların hayatındaki fonksiyonelliğini bozuyor, hayat kalitesini düşürüyor ve artık içinden çıkılmaz bir hale dönüşüyorsa ertelemecilik olarak da bilinen erteleme hastalığı kelam konusu olabilir.
Erteleme Hastalığı Hakkında Her Şey
Bir sorumluluğu yerine getirmenin ve bir vazifesi tamamlamanın üç etabı vardır. Bu evreler; yapılan işi başlatmak, sürdürmek ve sonlandırmaktır. Bu nedenle büyük küçük bütün vazifelerin etapları birebirdir. Bu duruma bağlı olarak sorumlulukların yerine getirilmesi vazifenin büyüklüğüne ya da küçüklüğüne bağlı değişkenlik göstererek kişinin farklı seviyede gerilim ve dert süreçleri hissetmesine neden olabilir.
Ertelemecilikte yapılan işleri ötelemenin sonrasında işlerin birikmesi ve işleri yetiştirmek için gereksinim duyulan vaktin daralması ile bu süreçteki zorlayıcı hisler daha da artar. İşler biriktikçe artan gerilim ve telaş durumu işlerin yapılmasını daha çok zorlaştırdığından, şahıslar kendilerini içinden çıkılmaz bir kısır döngünün ortasında bulabilirler.
Bu yüzden ne yazık ki ertelemecilik davranışının tahlili, kişinin canı istediği vakit işleri ertelemeyi bırakabilmesi kadar kolay değildir. Şayet bu kadar kolay olduğu düşünülürse kişinin toplumsal etrafından de daima nasihat, tavsiye ve eleştirel yaklaşımlar kelam konusu olabilmektedir.
Ancak bu doğrultuda etraftan gelen ve işe yaramayan tahlil tekliflerinin kişiyi daha çok çözümsüzlüğe sürükleyici çeşitte olduğu görülmektedir. Bu yüzden erteleme davranışı yaşayan biri için her şey dışarıdan diğer şahısların eleştirdiği kadar kolay olmayabilir.
Kısacası ertelemecilik döngüsünden çıkamayanlar kendi yaşadıkları zorlukların beraberinde bir de etraf baskısı yaşıyorlarsa kendilerini öfkeli, çaresiz, yetersiz ve umutsuz hissedebilirler.
Erteleme hastalığının asıl sebebi bulunmadan, etraftan gelen teklifler doğrultusunda yapılacak tahlil denemeleri başarısızlıkla sonuçlanacağından, bireyde çaresizlik hisleri ağır formda tetiklenebilir. Bu durumda erteleme davranışının tahlili dışarıdan çok kolay üzere görülse de, aslında tahlilin şiddetli olan kısmını öncelikli olarak düşünmek ve kıymetlendirmek gerekir.
Erteleme Hastalığı Nedir?
Procrastination terimiyle İngilizce olarak literatüre girmiş olan bu durum lisanımızda “erteleme hastalığı’’ olarak kullanılmaktadır.
Erteleme hastalığında; yapılacak işlerin gerekli olan güç, vakit, imkan varken dahi yapılmaması, bir defa yahut tekraren ertelenmesi hatta şuurlu yahut bilinçsiz formda işi yapmaktan kaçınılması kelam bahsidir.
Erteleme hastalığının yaşanma biçimleri şahıstan şahsa farklılık gösterebilir. Örneğin birtakım durumlarda işler öncelik sırasına nazaran değerlendirilemediğinden, vakit idaresini de sağlıklı formda yapmak mümkün olmamaktadır. Bu üzere durumlarda kişi için işlerin yapılma önceliği vakit ve ehemmiyet sırasına nazaran değil; istek, motivasyon ve dert seviyesine nazaran belirlenir.
Önem düzeyine nazaran sıralanmadan yapılan aksiyonlarda öncelikli yapılması gereken işler gecikirken, daha sonra yahut farklı vakitlerde yapılabilecek işler erkenden yapılmış olur. Bu durum ise kişinin vakti hakikat yönetememesine neden olduğundan neredeyse kişinin tüm hayatını olumsuz tarafta tesirler.
Erteleme hastalığı belirtilerinin sıklıkla görüldüğü başka bir örnekte ise kişi, sorumluluklarını geniş vakit içinde daima erteledikten sonra işi bitirmek için geriye çok kısa bir vakit kaldığında harekete geçmektedir. Böylece kişi tarafından az vakitte çok iş yapılmaya çalışılır.
Tabi ki bu süreç boyunca kişi kendisini vakit baskısı altında hissedeceği için kişinin yaşadığı telaş ve gerilim seviyeleri de epey artar. Sonuç olarak iş yapılabileceğinden çok daha yüzeysel ve yetersiz biçimde gerçekleştirilmiş olur. Sonucun daima yetersiz olması da vakitle özgüvende ve benlik saygısında düşüşe neden olabilmektedir.
Ertelemecilik davranışının günlük hayatın içinde nasıl görüldüğünü daha uygun açıklamak için yazımızda bahsettiğimiz bu örneklerin dışında duruma özel olarak yaşanan ve farklı formlarda seyreden erteleme hastalığı döngülerine de rastlanabilir.
Ertelemecilik davranışıyla ilgili olan örnekler ne kadar değişirse değişsin hepsinin ortak noktası işlerin ekseriyetle şahısların kendi içsel kaynaklı sebeplerinden ötürü ertelenmesidir.
Ertelemenin Nedenleri Nelerdir?
Erteleme hastalığı bireylerin hayatında değerli zahmetlerle seyreder. Yaşanan zahmetler elbette ki bireylerin isteği yahut tercihi değildir. Fakat bile isteye yapılmamasına karşın kişinin hayatında ‘‘Neden erteleme davranışı bu kadar çok sık olmaktadır?’’ sorusunun karşılığını bulmak büyük ehemmiyet taşır.
Öncelikle erteleme hastalığının oluşmasında ve devam etmesinde pek çok sebepten kelam edebiliriz. Kimi şahıslarda görülen erteleme davranışı,yalnızca bir nedene dayanabilirken kimi bireyler içinse çoğunlukla pek çok sebebin bir ortaya gelmesi sonucu ortaya çıkabilmektedir.
Bu hastalığa sebep olan nedenlerden kimileri şunlardır:
Erteleme Hastalığının Nedenleri:
-Erken yaş periyodunda otoriter/eleştirel ebeveyn tavırlarına maruz kalarak büyümek,
-Büyüme çağının kritik yaş devirlerinde sorumluluk şuurunun edinilememiş olması,
-Aile, etraf yahut kişinin kendisi tarafından altından kalkılması güç yüksek beklentilerin oluşturulması,
– Daima ağır gerilim altında kalmanın sonucunda tükenmişlik sendromu belirtilerinin baş göstermesi,
-Sorumlulukları yerine getirirken misyon odaklı değil de keyif odaklı olmaya yönelik tavırların gösterilmesi,
-Zorlu hislerle baş etmede zahmet,
-Zorlu ve ağır hislerden kaçınma,
-Duygulara nazaran hareket etme,
-Çabuk sıkılma,
-Kişinin kusur yapmaya karşı tolerans azlığı,
-Başarısız olma korkusu,
-Düşük özsaygı,
-Yetenekler ve donanıma uygun olmayan vazifeler,
-Zaman idaresine dair bilgi ve marifet eksikliği,
-Görevleri yapmayı erteleyerek şuurlu ya da bilinçsiz bir halde bireylere, sisteme yahut kendine karşı başkaldırı isteği.
Erteleme Hastalığı Belirtileri Nelerdir?
Erteleme hastalığı, günlük ömür içerisinde dışarıdan da gözlemlenebilecek seviyede bariz belirtilerle göze çarpabilir. Bu belirtiler şunlardır:
-Birkaç evreli ve vakit gerektiren işlerin daima son ana bırakılması,
-Çok dar vakitte epey fazla misyonu tamamlamaya çalışmak,
-Görevleri ve sorumlulukları daima üstünkörü biçimde yerine getirmek,
-Yapılmak istenen işin ne vakit yapılacağına dair karar alınmasına karşın her seferinde işe başlama vaktinin ötelenmesi,
-Önem arz eden ve dert uyandıran işlerin ertelenerek daha rahat yapılabilen işlerin öncelikli olarak halledilmesi,
-İşlerin gerçekleştirileceği müddetlerde gereksiz şeylerle oyalanma,
-Alınan kararların bir türlü uygulanamaması,
-Görev ve sorumlulukları yerine getirirken fazlaca korkulu ve gerilimli olmak,
-İş ve sorumlulukları düşünmekten ya da planlamaktan kaçınmak,
-İş ve sorumlulukları yerine getirmek için aksiyon almak yerine planlamaya daha fazla vakit ayırmak,
-İş ve sorumluluklar yaklaştıkça çeşitli bedensel yakınmalar yaşamak.
Kronik Erteleme Hastalığı Nasıl Oluşur?
Çeşitli sebeplere dayanarak ortaya çıkan erteleme davranışı, kişinin hayatında oluşturduğu tüm kuvvetli his durumlara karşın daima hale geliyorsa buna kronik erteleme hastalığı denir.
Bu durumda yapılan her bir erteleme bir sonraki ertelemeyi de beraberinde getirmektedir. Zira yapılmayan misyonlar her seferinde yığılarak artar. Hülasa kişi, kendi vazife ve sorumluluklarını yerine getirmede geride kaldıkça yapılması beklenen vazifelerin üzerine yeni misyonlar eklenmeye başlar.
Daha sonra ise bekleyen vazifelerin üstüne eklenmiş yeni vazifeler de ertelenmiş olur. Böylelikle kişi ne yaparsa yapsın kendi ömründe gösterdiği gayretin misyonların üstesinden gelmesi için yetersiz kaldığı inancını pekiştir. Böylelikle erteleme davranışı birikmiş misyonlara karşın kişinin hayatında bir kısır döngü olarak bu biçimde sürüp sarfiyat.
Bu durum gün geçtikçe bir girdap üzere kişiyi içerisine çekebilir. Bu girdap durumun içinden çıkmak isteyen birçok kişi, erteme alışkanlıklarından vazgeçmek istese bile nereden başlayacağını birçok vakit bilemez.
Özellikle bu şahıslar için birikmiş vazife ve sorumluluklar, altından kalkılması güç bir dağ üzere görülebilir. Bu durumda bıkkınlık, isteksizlik ve ümitsizlik hisleriyle;sorumluluk, vazife ve kararlardan daha da kaçınılarak sorumlulukları hiç gerçekleştirmeme tavırları daha çok pekişebilir.
Bu sürecin içerisinden çıkamayan kişi ise çoklukla ailesi ve toplumsal etrafı tarafından hissiz, sorumsuz yahut umursamaz bir kişi olarak eleştirilir.
Erteleme Hastalığı ile Baş Etmek İçin Neler Yapılmalıdır?
Erteleme hastalığı ile baş etmede birinci yapılması gereken, bu durumun sebebini yahut sebeplerini çok âlâ bir formda tespit etmektir. Fakat bu davranışın altında ve en derinde yatan gerçek sebepleri gördükten sonra bu durumun kaynağı gerçek ve objektif biçimde tahlil edilebilir.
Erteleme hastalığı ile baş etmek için yapılacak müdahalelere ise bu kısımdan elde edilen datalara nazaran karar verilir.
Bu sebepleri tespit etmek için sürecin çözümlenmesine yardımcı olabilecek birtakım sorularısiz de kendi kendinize sorup karşılık verebilirsiniz. Bu sorular:
-Yapmanız gereken hangi sorumluluklarınızı erteliyor hangilerini ertelemiyorsunuz?
-Ertelediğiniz durumlar ile ertelemediğiniz durumlar ortasında hissettiğiniz duygusal ve davranışsal değişiklikler nelerdir?
-Ertelemede gerçek pürüzler mi kelam konusu yoksa bunlar sizin kendi kendinize oluşturduğunuz mahzurlar midir?
-Erteleme davranışı sayesinde yüzleşmekten kaçındığınız hisler yahut durumlar var mıdır?
-Üstlendiğiniz misyon, karar ve sorumluluklar şahsî yeterliliklerinize uygun mudur?
-Uygun planlama ve çalışma alışkanlıklarına sahip misiniz?
Sorulan bir ekip sorularla erteleme hastalığının nedenleri tespit edildikten sonra erteleme davranışını azaltmada yardımcı olabilecek birtakım fikirler ise şunlardır:
-Sizi ertelemecilik davranışı yapmaya iten temel tasalarınızı (örneğin başarısızlık ya da sevilmeme gibi) fark edip bu telaşların neden oluştuğuna dair farkındalık çalışmalarına başlamak,
-Korku ve dertlerden kaçınmak yerine onlarla uygun biçimlerde yüzleşmeyi denemek,
-Sorumlulukları yaparken oluşacak zorlayıcı hisleri kabul etmek,
-Sorumlulukları yerine getirme konusunda size yardımcı olabilecek bireyler varsa onlardan yardım talep etmek,
-Şu ana kadar başarılmış misyonlar hakkında rutin notlar tutmak ve bunlarla ilgili kendinizi küçük ödüllendirmelerle taktir etmek,
-Başarı beklentilerinizi tahlil ederek bu beklentileri daha gerçekçi ve ulaşılabilir hale getirmek,
-Yapılacak işi küçük adımlara bölmek,
-Yapılacak tüm işe odaklanmak yerine o anda yapmanız gereken işin küçük kesimine odaklanmak,
-Planlayıcılar kullanmak,
-Çalışmak için verimli vakitleri gözetmek,
-İşe koyulmadan evvel fizikî ve duygusal gereksinimlerin giderilmiş olmasından emin olmak,
-Kendinize kâfi dinlenme vakitleri vermek,
-Günlük maksatları not edip yapılabilenleri yazmak, yapılamayanların neden yapılamadığını tahlil etmek,
-İşleri tamamladıkça kendini ödüllendirmek,
-Başarılı olan vazifelerle ilgili oluşturulan listeyi görülebilecek bir yerde tutmak,
-Beklenen seviyede başarılı olmamış vazifelerle ilgili değerlendirmeler yapmak,
-Yapılan değerlendirmelere nazaran çalışma ve planlama davranışlarıyla ilgili düzenlemeler yapmak,
-Erteleme davranışının üstesinden gelmek için gösterdiğiniz tüm bu gayretler için kendinizi takdir etmek.
Yukarıda verilen bu teklifler erteleme davranışıyla baş etmek için süreksiz bir müddetliğine yardımcı olabilir. Lakin kimi durumlarda kişi kendisine önerilen usulleri denese bile sonuca ulaşmada yetersiz kaldığını hissedebilir. Bu durumda erteleme hastalığı ile baş etmek kişi için zorlayıcı olabilir.
Bu kişi altta yatan gerçek sebeplerin tespit edilmesinde zahmet çekebilir yahut prosedürleri istenilen halde uygulayamıyor olabilir.
Tüm bunlar kişinin kendisine dışarıdan bakıp kendisini objektif bir biçimde değerlendirmesinin ve uygun tahlil metodunu uygulamasının sanıldığı kadar kolay olmadığından kaynaklanmaktadır.
Ancak bu, yaşanan durumun tahlilsiz olduğu manasına gelmez.
