Gündelik hayattaki temiz üzere görünen alışkanlıklar diyabet riskini artırabilir mi? Örneğin uykusuzluk, bol kahve tüketimi, gerilim üzere?
Diyabetes Mellitus, mutlak yahut işlevsel insülin yetersizliği sonucu ortaya çıkan, karbonhidrat metabolizması başta olmak üzere yağ ve protein metabolizmasında da bozuklukla seyreden bir endokrin ve metabolizma hastalığıdır.
Diyabetin artış nedenleri ortasında; hayat müddetinin artması, kentleşmeye bağlı ömür usulü değişiklikleri, fizikî hareketsizlik, beslenme hali, obezite ve genetik faktörler sayılmaktadır.
Kaliteli bir uykunun; vaktinde, kâfi müddet ve kesintisiz olması önerilmektedir. Uykunun derin evresinde, sempatik hudut aktivitesi azalır, hipotalamik–pitüiter–adrenokortikal (HPA) sistem baskılanır ve büyüme hormonu salınımında artış olur. Yiyecek alımı denetiminde tesirli olan leptin ve ghrelin de uyku ile bağlantılıdır.
Uyku mühleti yetersiz olduğunda, güç istikrarını sağlayan hormonların salınımında değişim nedeniyle, obezite, hiperglisemi ve insülin direnci gelişme riski artmakta; diyabetli şahıslarda mikro ve makrovasküler komplikasyonlar ortaya çıkmaktadır.
Diyabet komplikasyonları olan nöropatik ağrı, diyabetik ayak ülserleri ve uyku apnesi uykunun aktifliği ve kalitesinde bozulmaya neden olmakta, yetersiz uyku sonucu glisemik denetim bozulmakta, bir kısır döngü gelişmektedir.
Pankreas karaciğerde glikoz glikojen bölünmesini teşvik glukagon çıkarır. Nizamlı gerilim insülin hassaslığını azaltır. Gerilim altında, güç kan sirkülasyonuna salınır ve sonuç olarak güç depolama yolu kapatılır.
Kortizol, kan basıncını koruyan, bağışıklık sistemini düzenleyen ve protein, glikoz ve yağların atılmasına yardımcı olan bir steroid hormondur. Kronik gerilim bedenin yağ metabolizmasında ve insan bedeninde güç kullanımında çok değerli olan çok kortizol salmasına neden olabilir.
2018 yılında yapılan bir çalışmaya nazaran genetik etkileyici sebeplerden olabilir. Genler, kafein metabolizmasında ve kan şekerini nasıl etkilediği konusunda rol oynayabilir. Bu çalışmada, kafeini daha yavaş metabolize eden şahıslar, genetik olarak kafeini daha süratli metabolize edenlere nazaran daha yüksek kan şekeri düzeyleri göstermiştir.
Kafeinli kahvenin uzun mühlet içilmesi de glikoz ve insülin hassaslığı üzerindeki tesirini değiştirebilir. Uzun periyodik tüketimden tolerans, gözetici tesire neden olabilir.
Şunu da unutmamak gerekir, kahvenin içeriğine nazaran şeker – krema – şurup ekleri tartışmasız kan şekerini yükselterek kan şekerinizin artmasına neden olacaktır.
Diyabette risk faktörleri nelerdir?
Diabetes Mellitus kardiovasküler hastalıkların gelişiminde en kıymetli risk faktörleri ortasındadır. HDL düşmekte ve LDL kolesterol partikülleri artmaktadır.
Ağır insülin tedavisiyle kan şekeri düşürülmesinin, komplikasyonları azalttığını göstermiştir. Birçok çalışmada kan şekeri seviyesinin denetiminin sağlanması ile diyabet komplikasyonlarının ortaya çıkışının geciktirilmesi ve hasarın azaltılmasının mümkün olduğu gösterilmiştir. Hastalarda kan şekeri denetimi yanında kan basıncı, lipid, kolestrol, trigliserid bedelleri, kilo ve diyet takibi de değerlidir.
Diyabet hastalığının tedavisi kadar komplikasyonlarının önlenmesinin de hayati ehemmiyete sahiptir. Sık görülen diyabet komplikasyonlarından diyabette mantar enfeksiyonları, diyabetik ayak, diyabetik nöropati ve diyabetik nefropatinin geliştiği görülmüştür.
Uzun mühlet yüksek kan şekerine maruziyet bilhassa ayaklarda bulunan hudutlarda ve damarlarda harabiyete neden olur. Bu halde diyabet hastalarının ayaklarında ağrı duyumu azalır; hasta yaralanmaların farkına varamaz. Nöropati sonucunda ayakta kuruma, deride çatlaklar oluşur. Isıyı algılayamayan hastalar, üşüyen ayaklarını ısıtmak isterken ağır yanıklara neden olurlar.
Diyabetik nefropati gelişiminde kıymetli role sahiptir. Diyabetik nefropatili hastalarda kan şekeri ve kan basıncı denetimi dışında yapılması gereken tedavi yaklaşımları diyette protein azaltılması, hiperlipidemi tedavisi, daima antrenman, alkol ve sigaranın bırakılmasıdır.
Memleketler arası Diyabet Federasyonu (IDF)’in bilgilerine nazaran üye ülkelerin erişkin popülasyonunda yaklaşık 250 milyon diyabetli olduğu varsayım edilmektedir. Popülasyonun yaşlanması, sıhhatsiz diyet uygulamaları, fazla kilolar ve obezite, sedanter (hareketsiz) bir hayat usulü bu sayıyı her yıl süratle artırmaktadır.
Diyabetten korunmak ya da diyabetin önlenmesi için tavsiyelerinizi sıralayabilir misinz?
Diyabetinizin olması ömrünüz boyunca sevdiğiniz yiyecekleri yiyemeyecek olmanız manasına gelmez. Ama yediğiniz yiyecek çeşidine ve ölçüsüne daha çok dikkat etmeniz gerekmektedir. Değerli olan kan şekerinin denetimini sağlamak için zerzevat, meyve, tahıl kaynaklarından güçlü, ölçülü ölçüde protein ve yağ ile kolesterolü sonlandırılmış bir beslenme planı uygulamanızdır. Bu plan içinde yediğiniz besinlerin çeşidi, ölçüsü ve vakti konusunda şuurlu olmanız ve bu bilince uygun davranmanız gerekir. Bedeniniz için gerekli olan besinlerin vakit ve ölçü olarak makul bir istikrar içinde alınması hiperglisemi ve hipoglisemiyi önleyerek, kan şekeri denetimini sağlayacak kan şekerinin denetim altına alınması da kısa ve uzun devirde gelişebilecek komplikasyonları önleyecek yahut geciktirecektir.
Öncelikle kan şekerinizin süratli bir biçimde yükselmesine neden olan şeker ve şeker içeren besinlerin, kilo almanıza neden olacak ve kalp sıhhatinizi olumsuz etkileyecek yağ ve yağlı besinlerin tüketimini azaltın.
• Bir yahut iki öğün yemek yerine günde en azından üç öğün yemeye çalışın.
• Öğünler ortasında ve gece yatmadan evvel küçük bir orta öğün almanız da gerekebilir.
• Öğünlerinizi her gün tıpkı saatlerde almaya çalışın.
• Porsiyon ölçülerinizi denetim altına alın.
• Tam tahıl ekmeği, yulaf yahut çavdar ekmeği tüketmeyi tercih edin.
• Öğünlerinizde kuru baklagillere sıklıkla yer verin.
• Her gün pişmiş zerzevat ve salata tüketmeye itina gösterin.
• Meyve suyu yerine meyve tüketin. Süt, yoğurt, ayran, peynir üzere kalsiyum kaynağı olan besinlere beslenmenizde yer verin.
• Alkolün tedavinize tesirini öğrenmeden alkollü içki içmeyin.
• Diyabette beslenme tedavisinin maksatlarından biri kan şekeri denetiminin sağlanmaması sonucunda kısa ve uzun devirde oluşabilecek sıhhat meselelerini önlemektir. Kalp damar hastalıkları bu sıhhat sıkıntılarının en değerlilerinden birisidir.