Hayatın içindeki koşuşturma sonrasında ortaya çıkan duygusal yüklere ve zihinsel doluluğa bağlı olarak herkes vakit zaman günlük hayat içerisinde gerçeklikten kopabilmektedir. Lakin içinde bulunduğumuz anda yaşanan gerçeklikten kopma dediğimiz bu durumda zihnin, geçmiş yahut geleceğe dair bir yerlere dalıp gidilebildiği sıklıkla görülür. Tıpkı vakitte andaki gerçeklikten kopma bazen de hiçbir şey hissedilmeden yahut düşünülmeden zihnen dalıp gitme sürecine dayanır.
Zihnen dalıp gidilen süreç içerisinde, kişi içinde bulunduğu anda neler olduğunun farkına varamamaktadır ya da ne olduğunun farkında olsa bile bu farkındalık eksiktir, yani kişinin hafızasında olan an, bir bütün halinde hatırlanamamaktadır. Kişiyi andan koparan bu süreçten ise birinin kişiyi uyarması, ani bir ses olması yahut bir vücut duyumu gerçekleşmesi sonucunda çıkılır.
Örneğin kitap okurken bazen zihnin farklı bir yerde olması yahut donup kalmasıyla tıpkı cümleleri tekraren okumak gerekir. Bazen ise daima gidilen bir yere tekrar giderken yolda nerelerden geçildiğinin an içerisinde farkında olunmayabilir. Bu iki örnekte de yaşanan durum, an içerisindeki algı ve şuurda meydana gelen kopukluklar olarak açıklanmaktadır.
Bazen de yaşanan anları unutma, tam hatırlayamama üzere geçmiş yaşantılara dair hafıza ve algılarda deformasyonlar oluşabilir. Bu durum günlük ömür içerisinde meydana gelen zorlanmalara, yorgunluğa, telaş veren durumlara, uykusuzluk yaşamaya yahut kafein tüketimi sonucunda kısa periyodik vücuda, hislere, niyetlere ve içinde bulunulan etrafa karşı yabancılaşma hislerine neden olabilmektedir. Sonuç olarak bahsedilen bu kopuşlar günlük ömür akışını pek bozmaz ve genelde kısa sürmektedir.
Ancak bahsedilen bu durumlardan farklı olarak birtakım andan kopuşlar ise daha uzun müddetli ve rahatsız edici olarak yaşanmaktadır. Uzun müddetli bu kopuşlar muhakkak duygusal yaşantılarla tetiklenmektedir. Hatta bu durum kişinin yaşantısını epeyce olumsuz biçimde etkileyebilir. Örneğin yaşanan geçmiş hayat olayları bir anda kişi tarafından hatırlanmayabilir.
Başka bir örnekte ise an içerisinde vücut algısı ve his tecrübeleri hissedilmeyebilir yahut bu hisler çok az hissedilir. Yaşanan andan kopuşların ve yaşanan an içerisindeki vücut, fikir, algı, his, hafıza bütünlüğünde bozulmaların ne ve neden olduğunu tam olarak anlayabilmek ismine bu kopuşların bilimsel açıklamalarına dair bilgi edinmekte yarar vardır.
Dissosiyasyon (Çözülme) Nedir?
Dissosiyasyon; vücut, hisler ve etraftan uzaklaşma yahut ayrılma halidir. Dissosiyasyon söz manası olarak da anda kalmanın, artık ve burada olmanın zıttıdır. Bu durum aslında pek çok kişinin günlük ömür içerisinde gerilimli şartlar ve şiddetli hislerle baş ederken kullandığı bir savunma düzeneğidir.
Dissosiyatif yaşantılarda olağan koşullarda bir bütün olarak tanımlanan şuur hali, hafıza, kimlik, hisler, duyusal algılar, davranış denetiminde kopuşlar meydana gelmektedir. Özcesi bir bütün halinde olan bu algılar dissosiyasyon sonucunda bütünlüğü bozulmuş biçimde algılanır.
Her dissosiyasyon bir dissosiyatif bozukluk olarak kıymetlendirilmez. Olağanda günlük hayatta pek çok insanın karşısına çıkan şuur hali, hafıza, kimlik, hisler, duyusal algılar, davranış denetiminde kopuşlar kimi koşullar altında dissosiyatif bozukluklar formunda kıymetlendirilir.
Kısacası dissosiyasyon durumu patolojik olan ve olmayan olarak 2 farklı alt başlık içerisinde bedellendirilmektedir. Bu durumda günlük ömürde olağan olarak kullanılan ve aslında bir baş etme sistemi olan dissosiyasyon ile dissosiyatif bozukluklar ortasında bariz farklar olduğu söylenebilir.
Patolojik Olmayan Dissosiyasyon ve Dissosiyatif Bozukluklar Ortasındaki Fark Nedir?
Öncelikle patolojik olmayan dissosiyasyon ile dissosiyatif bozuklukları birbirinden ayıran en temel ve birinci fark bu durumun günlük ömrü etkileme seviyesidir. Dissosiyatif bozukluklarda kişinin günlük hayatı içerisinde ağır zorlanmalar görülmektedir. Birebir vakitte dissosiyatif bozukluğa sahip birey günlük hayat içerisinde iş, toplumsal ömür ve aile yaşantısını sağlıklı olarak sürdürmekte ağır biçimde zorlanır.
Dissosiyasyon ile dissosiyatif bozukluklar ortasındaki ikinci fark bu durumun yaşanma sıklığına dayanır. Dissosiyasyon durumu kişinin ömründe daha kısa müddetli tesirli olurken, dissosiyatif bozukluklar saatler, günler, haftalar, aylar yahut yıllarca devam edebilir.
Dissosiyasyonun patolojik olmayan hali ile patolojik olan ve bir bozukluk olarak değerlendirilebilen halindeki farklardan bir başkası ise bu durumların toplum içerisinde görülme sıklığıdır. Günlük ömür içerisinde olağan olarak görülebilen dissosiyatif belirtiler toplumun %75’inde görülmektedir. Fakat dissosiyatif bozuklukların toplumda görülme oranı %2-3 civarındadır.
Dissosiyatif Bozukluklar
Kişilerde rastgele bir dissosiyatif bozukluktan kelam edebilmek için öncelikle oluşan bu davranış değişikliklerinin vücutta iç yahut dış etkenler aracılığıyla meydana gelmiş rastgele bir organik değişim yahut hastalığa dayanmaması gerekir.
Aynı vakitte davranış ve duyum değişimlerinin rastgele bir alkol yahut husus alımına bağlı olarak da gerçekleşmemiş olması gerekir. Bu iki faktör dissosiyatif bozukluk tanısı alabilmek ismine ön şart olarak belirlenmiştir.
Disosiyatif bozukluklar dört farklı kategoride ele alınmaktadır. Bunlar:
-
Depersonalizasyon (Kendine Yabancılaşma/Kimlik Çözülmesi) ve Derealizasyon Bozukluğu (Gerçekdışılık/Gerçeklik Çözülmesi)
-
Dissosiyatif Amnezi (Unutkanlık Çözülmesi/Bellek Yitimi) ve Dissosiyatif Füg (Kaçış)
-
Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu (Çoklu Kişilik Bozukluğu-Kimlik Çözülmesi Bozukluğu)
Diğer Dissosiyatif Bozukluklar:
-
Tanımlanmış Öteki Bir Dissosiyatif Bozukluk
-
Tanımlanmamış Dissosiyatif Bozukluk
Depersonalizasyon (Kendine Yabancılaşma/Kimlik Çözülmesi)
Depersonalizasyon (Kendine Yabancılaşma/Kimlik Çözülmesi) durumunda bireyler kendilerine yani kendi vücut, duyum ve hislerine yabancılaştıklarını hissederler. Bu durumu kendi vücut yahut zihinlerinden ayrılmış üzere yaşayabilirler.
Kişiler, güya vücudundan çıkıp yaşanan olaylara dışarıdan bakıyormuş, kendini dışarıdan gözlemliyormuş, niyet ve hislerinden kopmuş, fizikî hareketlerinde denetim kaybına uğramış üzere olduklarını söylerler. Kendilerini tanıyamama ve kendilerine yabancılaşmaya dair hisler baskındır.
Derealizasyon Bozukluğu (Gerçekdışılık/Gerçeklik Çözülmesi)
Derealizasyon (Gerçekdışılık/Gerçeklik Çözülmesi) durumunda ise kişi kendine yahut kendi vücuduna değil de içinde bulunduğu etrafa dair bir yabancılaşma tecrübesi yaşar. Güya içinde bulunulan ortam ve bireyler yabancılaşmış, gerçek değilmiş üzere algılanır. Derealizasyon yaşayan bireyler güya bir duşta olduklarını, bir sis perdesi akabinde olayları gözlemlediklerini, insanların ve yaşantıların uydurma olduğunu düşündüklerini söz ederler.
Depersonalizasyon ve derealizasyon çoklukla birlikte görülür. Bireyler yaşadıkları durumları anlatırken ‘’sanki’’ ve ‘’gibi’’ sözlerini hayli sık lisana getirirler. Depersonalizasyon ve derealizasyon durumları bir defaya mahsus olarak yahut tekrarlayan biçimlerde meydana gelebilmektedir.
Gerçekliği algılamadaki bu bozulma bazen şahıslar tarafından daima zihinsel olarak takip edilir ve bu duruma dair devamlı akla gelen sorulara cevap verilir. Bu sorular çoklukla ‘’Ben gerçek miyim, bu durum gerçek mi? Ben kimim? Gerçek değilse gerçek nedir?’’ halinde oluşur.
Kişinin bu sorulara kendini kaptırması ve daima bu sorulara karşılık verme gayretinde olması yaşanan durumun verdiği tasayı arttırarak kişinin badireyi daima hissetmesine neden olabilmektedir.
Dissosiyatif Amnezi (Unutkanlık Çözülmesi)
Dissosiyatif amnezi, yaşanan kıymetli olay, kişi ve bilgilerin ansızın unutulması durumudur. Unutulan bilgiler kolay bir unutkanlıktan çok epey kıymetli bilgilerin ve nispeten uzun periyodik olayların unutulması formunda gözlemlenir. Bu durum unutkanlıktan fazla bir hafıza kaybı olarak nitelendirilir.
Hafıza kaybı birkaç gün ile birkaç hafta, birkaç ay yahut birkaç yıl üzere uzun müddetleri kapsar. Yaşanan hafıza kayıpları çoklukla gerilimli olaylar ve travmatik tecrübeler sonrasında oluştuğu üzere unutulan olaylar da ekseriyetle bu travmatik olaylardır. Dissosiyatif amnezi yaşayan şahısların günlük hayat hünerlerinde yani hayat işlevselliğinde önemli bozulmalar görülür.
Dissosiyatif Füg (Kaçış)
Dissosiyatif Füg ise, yaşanan amnezi sonrasında gerçekleşir. Dissosiyatif füg yaşayan kişi ani biçimde gelen hafıza kaybı sonucunda yaşadığı yeri, şahısları terk ederek farklı yerlerde ve şahıslarla öteki bir kimlikle birlikte yeni bir hayat kurabilir. Bu durumda kişi geçmiş kimliğini ve yaşantılarını hatırlamaz, kendine yeni bir kimlik ve yaşantı oluşturur. Bazen ise kendine farklı bir ömür seçme, farklı kimlik ve yer belirleme kadar organize olmuş davranışları geliştiremez. Bu yüzden kişi hedefsiz biçimde kaçma, koşma gibisi davranışlar gerçekleştirebilir.
Dissosiyatif Kimlik Bozukluğu (Çoklu Kişilik Bozukluğu/Kimlik Çözülmesi Bozukluğu)
Bu durumu yaşayan bireylerin birden fazla kişiliği ve hafızası vardır. Bireylerin zihninde yarattığı kişiliklerin farklı isimleri, cinsiyetleri, yaşantıları, karakterleri, yaşları olabilir. Çoklukla bu kişiliklerin birbirlerinden haberleri yoktur. Her farklı kimliğe geçişte daha evvelki kimliklere dair bilgiler unutulur. Kimlikler ortası geçiş genelde süratli ve ansızın meydana gelebilir. Bu durum dışarıdan bakıldığında bir kişinin içerisinde birden fazla kişi mevcutmuş üzere bir izlenim yaratır.
Diğer Disosiyatif Bozukluklar
Bu kategoride yer alan disossiyatif bozukluklar ise, depersonalizasyon ve derealizasyon bozukluğu, dissosiyatif amnezi ve dissosiyatif füg, dissosiyatif kimlik bozukluğu teşhisini alacak ölçütleri tam olarak sağlamayan fakat bireylerin günlük hayat kalitesini olumsuz manada ağır biçimde etkileyen ve devam eden dissosiyasyon durumlarını karşılamaktadır.
Dissosiyatif Bozukluk Yaşayan Bireyler Ne Yapmalıdırlar?
Dissosiyatif yaşantılar duyum, algı, his ve fikirlere dair kopuşlar ve dağılmalarla karakterizedir. Bireylerin yaşadıkları bu tecrübeler aslında bir nevi anda kalamama yahut bir bütün olarak anda var olamama biçiminde tanımlanabilir. Bu sebeple yaşanan bu durumlara dair nizamlı olarak yapılacak anda kalma idmanları, nefes çalışmaları şahsa yarar sağlayabilir.
Dissosiyasyon ve dissosiyatif bozukluklar beynin otomatik olarak devreye soktuğu bir sistem sonucunda meydana gelmektedir. Yani bu yaşantılar kişinin denetimi dışında ve istemsiz biçimde devreye girer. Dissosiyastif bozukluklara dair mevcut klinik bulgular da bu bireylerin sıklıkla çocukluk yaşantılarında ağır travmatik yaşantılara maruz kaldıklarını göstermektedir.
Bu tip yaşantıların varlığı çözümlenmesi gereken durumlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu sebeple dissossiyatif yaşantılarda sürecin tam manasıyla bir bozukluk mu yoksa olağan bir yaşantı mı olduğuna karar verebilmek, şayet bozukluksa hangi bozukluk olduğunu tespit etmek, süreçle ilgili hakikat bilgiler edinmek, travmaları işleyerek travmatik olayın olumsuz tesirlerinden kurtulabilmek, his odaklı kalabilmek ve sağlıklı fikirler ile davranışlar geliştirebilmek ismine hem psikiyatri dayanağı hem de profesyonel bir psikoterapi hizmeti alınması kıymetlidir.
