Bir bağlantıda nasıl biri olduğunuzu hiç düşündünüz mü?
Bu soruya tüm bağlar dahil; nasıl bir eş, nasıl bir arkadaş, nasıl bir evlat, nasıl bir anne-babasınız?
Cevabınız daima fedakar, alttan alan, sabreden, içine atan, uyumlu, uğraş gösteren ve genelde tıpkı ölçüde çabayı karşı taraftan alamayan, birinci adımı atan, birinci özrü dileyen, bağ bozulmasın diye elinden geleni yapan biri ise bu yazıyı okumaya devam edin.
Muhtemelen bir arkadaş kümesiyle buluşacağınız vakit nereye gidelim sorusuna “bana fark etmez size neresi uygunsa gelirim” diyen birisiniz. Gidilecek yeri istemeseniz bile başkaları istiyor ve keyif alıyorlar diye kabullenir ortama ayak uydurursunuz. Yeniden birebir biçimde, bu arkadaş kümesinde kırıldığınız bir şey olduğunda basitçe lisana getiremezsiniz zira yanlış anlaşılmaktan ve aranızın bozulacağından kaygılanırsınız. Beşerler size meselelerini anlatmaktan hoşlanırlar zira çok güzel bir dinleyicisinizdir, lakin sizin bir meseleniz olduğunda sizin onlara gösterdiğiniz emeğin birebir karşılığını alamazsınız. Etrafınız tarafından “yardımsever, pak kalpli” biri olarak tanımlanırsınız, bir sıkıntısı olan size koşar. Kendinize döndüğünüzde, onlardan olumsuz bir dönüş almasanız bile sıkıntıları dinlemeyi problemleri paylaşmaya tercih edersiniz.
Romantik bağlantılarınızda genelde kendinizi “bu alakanın daha çok seven tarafı” olarak hissedersiniz. Karşı tarafın sevgisinden emin olmak ve kendinizi sevdirmek için hayatınızı onun hayatına nazaran planlarsınız. Onun en sevdiği yerlere gidersiniz, birlikte onun sevdiği tipten dizi-film izlersiniz, ona sık sık karşılık beklemeden armağanlar alırsınız, gün içinde onu sık arayan taraf siz olursunuz. Sizin gönlünüzü almak çok kolaydır, karşı tarafın gönlünü almak için çok gayret harcayan da siz olursunuz. Tartışma anlarında ‘ayrılacağız’ tasasıyla vermeniz gereken yahut vermek istediğiniz reaksiyonları veremezsiniz. Münasebetin gidişatı sizi tatmin etmese dahi elinizden geleni yapmak için uğraş edersiniz, sonucun ayrılık olacağını bildiğiniz vakitlerde bile.
Muhtemelen ailenizde kurduğunuz ilgide meskenin çalışkan ve sorumluluk sahibi olanı da sizsiniz. Vazifelerinizi eksiksiz yerine getirirsiniz. Hatta annenize, babanıza takviye olmak için yaptığınız ufak tefek şeylere aileniz o kadar alışır ki, artık onlar da sizin görevinizmiş üzere davranılır. Yapmadığınızda ise reaksiyon alırsınız, buna karşın vermek istediğiniz yansıyı vakit zaman veremezsiniz.
Öncelikle bu yanıtlar sizin ilgi lisanınızı belirliyor diyebilirim. Belirli ki alaka lisanı olarak kendinize fedakarlığı seçmişsiniz ve artık etrafınızdaki herkes bunu biliyor ve kabul etmiş. İlgi kurabilmek için bir şeylerden ödün vermeniz gerektiğini benimsemişsiniz. Pekala nasıl yapmışsınız bunu?
Fedakarlığı bilmek için evvel fedakarlığın ne olduğunu öğrenmek gerekir. Kendinize fedakar birini (muhtemelen aile üyelerinden biri) rol model almış olabileceğinizi belirtmek isterim. Zira bu örüntü çocuk yaşta başlar ve çocuklar gözlem-taklit yoluyla öğrenir. Ek olarak tekrar çocukluk periyodunda ‘koşullu sevgi’ almış olabilrsiniz. “Odanı toplarsan seni çok severim” üzere.. Bu da sevilmek için bir şeyler yapmanız gerektiği algısını benimsemenize sebep olmuş olabilir. ‘Koşullu sevgi’ kesinlikle sözel olarak alınmasa bile (normalde sizi öpmeyen anneniz yalnızca odanızı toplayınca öper üzere..) zihin bunun bir karşılığı olduğunu bilir ve kodlar.
Bazı temel inançlar da fedakarlığı etkileyebilir; yetersizlik, değersizlik hisleri üzere. Kişi sevilebilir olmadığını düşündüğünde muhtaçlık duyulan kişi olmakla yetinir. İnsanların muhtaçlık duymalarını sağlamanın en kolay yolu ise onların sorumluluklarını taşımaktan, işlerini halletmekten geçer. Birilerinin isteklerini yaparsa sevilebileceğini düşünür. Fedakarlık sevilme gereksiniminden doğduğu kadar suçluluk hissinden da doğar. Çocuklukta daima olumsuz eleştirilen, hatalı gösterilen, yaptığı işler beğenilmeyen bireylerde suçluluk hissini kamufle edebilmek fedakarlık örüntüsü geliştirebilir şahıslar.
Eğer bu türlü bir çıkmazın içindeyseniz ve bunu farkediyorsunuz aslında tahlil için gerekli birinci kuralı sağlamış oluyorsunuz. En kıymetli koşul bu durumun farkında olabilmek. Sonrasından, bakış açımızı birden değiştirmek tabiiki de mümkün değil. Adım adım, fazla fazla yaptığımız davranışları, gereksiz fedakarlıkları azaltmamız lazım. Yazının başında da bahsettiğim üzere fedakarlık çok kıymetli. Olmaması büyük bir kasvet iken çok fazla olması da şahsî olarak badirelere sebep oluyor. Bu sebeple burada bir dengeyi kurmak ruh sıhhatimiz ve ömürden aldığımız doyum ismine kıymetli.
Peki ne yapmalı, bu çok fedakar örüntüden nasıl kurtulmalı?
Önce bu çok fedakar davranıilarınızı tespit edin. Görevleriniz aslında neler ve siz fazladan neler yapıyorsunuz bunları saptayın. Sonra içlerinden en kıymetsiz gördüğünüzden başlayarak en kıymetlisine gerçek yavaş yavaş azaltarak sonlandırın. Sonlarınızı belirleyin, hayır sözünü de hayatınıza dahil edin. Bunları yaptığınızda etrafınızdan reaksiyon alacaksınız, beşerler “sen çok değiştin, sen evvelden bu türlü değildin” üzere şeyler söyleyecekler. Zorlansanız da burada istikrar çok değerli. Bunlar davranışsal değişimler için başlangıçlar lakin ruhsal ve gelişimsel değişimler için terapi dayanağı almanızı öneririm.