Irak‘ta genel seçimin birincisi Sadr Hareketi başkanı Mukteda es-Sadr’ın hükümet kurma çalışmalarından sonuç alamaması üzerine kümesindeki milletvekillerini istifaya çağırmasıyla İran dayanaklı rakiplerini sıkıntı duruma soktuğu ve Şii başkanın bu atağının “kitleleri harekete geçirebileceği” yorumları yapılıyor.
Ekim 2021’de yapılan seçimlerden birinci parti çıkan Sadr, İran takviyeli rakiplerinin gücünü azaltarak onları hükümete ortak etmek istemediğini tekraren açıklamıştı.
Şii başkan Sadr, Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) ve Sünnilerle ittifak yaparak hükümet kurmak istedi lakin İran’ın baskısı buna müsaade vermedi.
Geçen hafta Mecliste muhalefet saflarına geçtiklerini açıklayan Sadr, iki gün evvel de el yazısıyla yayımladığı mektubunda kümesine bağlı 73 milletvekiline istifa etmeleri talimatı verdi. Meclis Lideri Muhammed Halbusi, istifa dilekçelerini tek tek imzalayarak onayladı.
Sadr Hareketi Politbüro Lideri Ahmed el-Mutayri de dün yaptığı açıklamada Mukteda es-Sadr’ın “siyasetten çekildiğini” belirtti. Mutayri, “Sadr’ın siyasi fedakarlık göstererek siyasetten çekilmesi ve milletvekillerinin koltuklarını rakip siyasi kümelere bırakması kendisini Irak’a kurban verdiği manası taşıyor.” tabirlerini kullandı.
Irak’ta en geniş Şii tabana sahip başkan olan Sadr’ın vekillerini Meclisten çekmesi gündemin merkezine oturdu. Sadr’ın destekçi kitlesini her an hükümet binalarının bulunduğu Yeşil Bölge’de şov yapmaya çağırmasından tasa duyuluyor.
Sadr’ın kararına müttefikleri ne dedi?
KDP başkanı Mesud Barzani, müttefiki Sadr’ın son hareketine karşı toplumsal medya hesabı üzerinden, “Ekselansları Mukteda Sadr’ın kararına hürmet duyuyoruz ve müteakip gelişmeleri takip edeceğiz.” bildirisi paylaştı.
Şii başkanın öteki bir müttefiki Meclis Lideri Halbusi de, “Seyyid Sadr’ın isteği üzerine Sadr Bloku milletvekili kardeşlerimin istifalarını içimden gelmese de kabul ettim. Sadr’ın bu adımdan geri dönmesi için çok uğraş sarf ettik fakat kendisi vatan ve halk için engelleyici değil, fedakar olmak ve kararında devam etmek istediğini belirtti.” açıklamasında bulundu.
Sadr, vekillerine istifa daveti yaptığı mektubunda, “Bu adımım, halkımızı ve ülkemizi meçhul bir gelecekten kurtarmak için fedakarlık yaptığım manasına geliyor.” tabirine yer vermişti.
Irak seçim maddesine nazaran, istifa eden vekillerden boşalan koltuklar, birebir seçim bölgesinde en çok oyu alan sıradaki adaylara gidecek. Böylelikle başta İran takviyeli Nuri el-Maliki liderliğindeki Kanun Devleti Koalisyonu olmak üzere Fetih Koalisyonuyla öteki Şii kümeler ve bağımsızların vekil sayısında artış bekleniyor.
İstifaların Mecliste oylanması gerekiyor mu?
Irak Meclisi, iki aylık tatil kararı almıştı. Kimi hukukçulara nazaran, kelam konusu istifaların Meclis oturumunda oylamaya sunulması ve oy çokluğuyla karara bağlanması gerekiyor.
Ancak bu türlü olmadığını savunanlar da var. Hukuk uzmanı Dr. Ali Temimi, “Meclis Lideri’nin istifaları kabul etmesi yetiyor ve müstafi vekillerin misyonu sona ermiş oluyor. Bunun için Meclis oylamasına gerek yok. Mecliste yalnızca milletvekilinin emekli olması için oylama yapılır.” dedi.
İstifa eden her vekilin yerine seçim bölgesinde ondan sonra en çok oyu alan adayların Meclise gireceğini tabir eden Temimi, “Meclis Lideri, istifa eden vekillerin yerine geçecek adayların isimlerini Federal Mahkemeye gönderir. Mahkeme de onaylayınca bu şahıslar gelip Mecliste yemini eder.” değerlendirmesi yaptı.
Temimi, Meclisin feshedilmesinin tüzel boyutuna ait ise şu bilgileri verdi:
“Anayasanın 64’üncü unsuruna nazaran, Meclisin feshedilmesi milletvekillerinin üçte birinin talebi ve oy çokluğuyla kabul edilmesi sonucu gerçekleşebilir. Hasebiyle bu istifalar, feshedilme teşebbüsü olmadıkça Meclisin işleyişini etkilemez.”
Meclis Lideri Halbusi de dün Ürdün’ün başşehri Amman’da yaptığı basın toplantısında, “Herhangi bir milletvekilinin istifasını sunması ve onu kabul etmem vekilin vazifesinin sona ermesi demektir. Bunun için Meclis oylamasına gerek yok.” demişti. Ülkedeki siyasi tıkanıklığın sürmeyeceğini savunan Halbusi, Meclisin feshedilmesi ve yeni bir seçim yapılmasının şimdi gündemde olmadığını aktarmıştı.
“Siyasi istikrar ve ittifakların formu değişecek”
Bununla birlikte kimi uzmanlar, Sadr’ın Meclisten çekilmesini “ülkedeki siyasetin iflası” olarak kıymetlendiriyor. Eski Sünni vekil Mişan Cuburi, “Sadr’ın aldığı karar sonrası Meclisin kendini feshedeceğini ve gelecek yıl ülkede yeni bir seçim yapılacağını” tez etti.
Irak Niyet Merkezi Lideri İhsan Şammari de Sadr’ın son atağını AA muhabirine kıymetlendirdi.
Şammari, “Sadr’ın siyasetten çekilmesi Uyum Çerçevesi içindeki rakiplerini sıkıntı duruma düşürdü. Bu karardan sonra siyasi istikrar ve ittifakların biçimi değişecek. Sadr’ın KDP ve Sünnilerle hükümet kurmak ve yeni bir siyasi yol haritası çizmek için oluşturduğu ‘Vatanı Kurtarma’ isimli üçlü ittifak da dağılmış oldu.” yorumu yaptı.
İran dayanaklı Uyum Çerçevesi’nin Sadrcı vekillerin istifası sonrası Meclisteki sandalye sayısının artırabileceğine dikkati çeken Şammari, bu kümenin Meclisteki en büyük parti pozisyonuna yükselebileceğini lakin hükümeti kurmak için başarılı olmasının sıkıntı olduğunu söyledi.
“Sadr’ın kitlesi önderlerini ‘siyasi yaralı’ ve ‘kırgın’ olarak görmeyi asla kabul etmeyecek”
“Sadr’ı oyun dışı bırakmak, İran takviyeli Uyum Çerçevesi’ne çok şey ödettirir.” diyen Şammari, değerlendirmesini şöyle sürdürdü:
“Sadr’ın Meclisten çekilmesi Meclisin bitip yok olduğu manasına gelir. Meclis bundan sonra çalışmalarına başlayamaz. Irak’ta sokak hareketleri için hazırlıklar yapılıyor. Bunun maksadı da mevcut siyasi nizama son verilmesi. Sadr da, başlaması mümkün sokak hareketlerini destekleyerek güçlendirebilir ve bu adımı kitleleri tetikleyebilir. Şovlar başlarsa bu, Sadr Hareketi’nin en güçlü halde alana inmesi demek olacak. Sadr’ın kitlesi başkanlarını ‘siyasi yaralı’ ve ‘kırgın’ olarak görmeyi asla kabul etmeyecek ve bunu kendilerine yedirmeyecekler. Bu çok sert reaksiyonlarına neden olacak.”
“Siyasi yol haritası uygunca dağılacak ve kaybolacak”
Siyasi analist Raad Haşim de, Sadr Bloku vekillerinin istifasının tüm siyasi kümeleri şaşkına çevirdiğini tabir etti.
Haşim, “En büyük halk kitlesine ve Meclis kümesine sahip bir tarafın siyasetten çekilmesi ülkenin güç kurallara hamile olduğunu gösteriyor. Siyasi yol haritası düzgünce dağılacak ve kaybolacak.” dedi.
Bu gelişmenin akabinde yeni ittifakların gündeme gelebileceğini söyleyen Haşim, şöyle devam etti:
“Şii siyasetinin direklerinden birinin (Sadr) bu halde çekilmesini Şii dini ve siyasi merciler kabul etmeyecek. Şii kümeler ortasında müzakereler başlayabilir ve Sadr’ın kararından dönmesi için ikna çalışmaları başlatılabilir. Fakat birebir vakitte Sadr’ı kararından geri döndürmek epey sıkıntı. Sadr, inadına devam ederek patlamak üzere olan kitleleri ve kendi tabanını harekete geçirebilir. Durum daha fazla tıkanıklığa hakikat gidiyor. Sadr ve rakipleri (İran takviyeli Şii gruplar) ortasında sokakta sürtüşmeler yaşanabilir lakin bunun bir çatışmaya dönüşmesini şimdilik uzak görüyorum.”
“Meclis fonksiyonsuz hale gelecek ve siyasi sistem çökmüş olacak”
Siyasi analist ve yorumcu Ahmed Yasiri de Sadr Bloku milletvekillerinin istifasının sokak hareketlerini tetikleyebileceği görüşünü paylaştı.
Yasiri, “Siyasetin en büyük kümesinin siyasetten çekilmesi Meclisin bir nevi lağvedilmesi demek. Meclisin hiçbir tesir alanı kalmayacak. Mukteda Sadr toplumsal medyada bir iletisiyle 4 milyon insanı sokağa dökebilir.” dedi.
Şii başkan Sadr’ın bu atılımıyla sorumluluğu İran takviyeli Uyum Çerçevesi’ne yüklediğini kaydeden Yasiri, Sadr’ın ayrıyeten ısrarla üzerinde durduğu “ulusal çoğunluk hükümeti”ni gerçekleştiremediği için çekilmeyi seçtiğini söyledi.
Yasiri, değerlendirmesini şöyle tamamladı:
“Sadr, rakipleriyle (İran takviyeli Şiiler) hiçbir formda ortak hükümet kurma niyeti taşımıyordu. Böylelikle evvel Meclisten çekilerek onları köşeye sıkıştırdı akabinde kitleleri harekete geçirerek onları alanda da yenmeyi deneyecek. Bu da çok tehlikeli bir durumun sinyalini veriyor. Bir kaos ortaya çıkacak fakat bu daha çok ‘kontrollü kaos’ olacak. Sadr’ın müttefikleri KDP ve kimi Sünniler de Meclisten çekilirse Meclis fonksiyonsuz hale gelecek ve siyasi nizam de çökmüş olacak.”
