KANSER
Kanser sözünün isminin geçmesi bile tüyler ürperten anlar yaşatır bize. Aklımızda tedavisi güç, birtakım kimi ölümcül olabilen, uzun süreçli yorucu bir yoldur. Kanser, bedenin denetim sistemlerini sessiz bir formda ele geçirmesi nedeniyle beden için sinsi bir düşman olarak düşman kabul edilebilir. Bu yazımızda kanseri ayrıntılı olarak ele alacağız.
Kanserin tarifi
Kanser söz manasıyla beden hücrelerinde ve dokularında DNA hasarı sonucu denetimsiz, sistemsiz çoğalan ve büyüyen berbat urların (tümörlerin) oluşturduğu 150’den fazla çeşidi olan hastalık tablosudur.
Kanser oluştuğu dokuya nazaran farklı isim alır. Bundan ötürü kanser denildiğinde aklımıza tek bir hastalık gelmemelidir. Tam bilakis tipi 100’ü geçik bir hastalık kümesi olmakla birlikte, alt cinsleri ve ender görülen çeşitleri ile birlikte sayısı 1000’i aşmaktadır.
Kanserin tarihçesi
Her ne kadar, ortalama hayat müddetinin uzaması nedeniyle artması ve ismi sık sık geçse de bir yeni çay hastalığı değildir, izlerine milattan evvel bile rastlanır.
Kanserle ile ilgili elimizdeki en eski bilgilere MÖ 27. yüzyılda yaşamış İmhotep’in yazmalarında rastlarız. İmhotep’in bu yazmalarından sonra uzun yıllar boyunca kanserli ilgili bir olay tarihe düşmemiş yahut günümüze ulaşamamıştır.İmhotep’ten yaklaşık 300 yıl sonra, MÖ 440’lı yıllarda Herodot’un yapıtında kansere tekrar rastlanır. Öyküde Pers Kraliçesi Atossa’nın göğsünde kanserleşmiş bir dokuyu anlatır.Kanser ile ilgili bilinen en eski bilgiler daha çok Mısır Toplulukları ve Antik yunan’dan gelmektedir.
Kanserin Epitomolojisi
Hastalık isimleri genel olarak köken aldığı bölgeye, hastalığı birinci kere tanımlayan doktorun soyadına yahut benzetildiği nesneye nazaran belirlenir. Kanserin tıp literatüründeki birinci ismi, MÖ 400’lü yıllarda Hipokrat periyodundan, Yunanca yengeç manasına gelen “karkinos” dur. Muhakkak ki şişmiş kan damarlarıyla sarılı tümörü gören Hipokrat’ın gözünde bir yengeç belirmişti. Daha sonra, onkoloji olarak da bildiğimiz; kanserin oluşumu, nedenleri, kalıtımla bağlantısı, tanısı, tedavisi, kanserle ilgili istatisikler ve kanserden korunmayla ilgilenen tıp koluna ismini veren “onkos” sözcüğü ortaya çıktı. Onkos, Eski yunancada kütle ya da yük manasına gelir.
Kanserin oluşum sistemi
Kanserin tarifine üstte değindik. Kanser olağan hücrelerde oluşan DNA hasarı ile amaçtan şaşıp denetimsiz bir çoğlama, büyüme döngüsüyle oluşuyordu. Pekala bu döngü nasıl gerçekleşiyor ve bu döngünün gerçekleşmesini sağlayan ittirici faktörler neler? DNA neden hasarlanıyor?
Öncelikle insan organizmasındaki en küçük yapı ünitesi, tıpkı vakitte kanserinde orijini yani birincil oluşum yeri olan hücreden bahsedelim.
Hücre dediğimiz yapılar bedenimiz temel yapı taşlarıdır. Hücreler sırasıyla çoğalarak dokuları, dokular çoğalarak organları, organlar çoğalarak sistemleri oluştururlar. Beden adeta bir kast sistemine benzeyen kademeli oluşumlarla organizma halini alır. İşte hücre de bu kademeli oluşumdaki birinci canlı yapı, birinci atılan kürek, temel taş…
Hücreyi tanımlamaya sayısal olarak devam edersek bedenimizde toplam 30 trilyon hücre bulunmaktadır.
Hücrelerin idare merkezi ise çekirdekleridir. Hücreyi bir fabrikaya benzetirsek, yönetici müdürü çekirdek olarak düşünebilirsiniz. İşte DNA da bu çekirdeğin idare gücünü sağlayan temel molekülü. Denetim merkezi yahut ana merkez de diyebiliriz. DNA içerisinde bizi biz yapan tüm bilgiyi taşır. Bu bilgileri gen ismi verilen DNA kesimlerinde koruma eder ve bu genler beşerde sayıca ortalama 40.000 civarıdır.
Bu genlerin oluşumu sırasında oluşan hasarlar (mutasyonlar); yanılgılı DNA’ların oluşumunu sağlayarak, sırasıyla DNA’nın akabinde çekirdeğin ve nihayetinde hücrenin işlevlerini bozup denetimsiz bir halde büyüyüp çoğalmasına neden olur.
Bu hasarlar belirli tetikleyici faktörlerle artar ve hücre dışına taşıp süratle ilerlerse kanser oluşumuna yanlışsız yol almış olur. Bu tetikleyici faktörlere neredeyse her gün maruz kalıyoruz ve DNA aslında her gün hasarlanıyor lakin beden bu hasarı nötralize edecek bir çok savunma düzeneğiyle doludur. Buna DNA tamirat sistemleri denir. Saygıdeğer Bilim insanımız Prof.Dr. Aziz Sancar da bu alanda yaptığı bir çalışmayla Kimya kısmında 2015 Nobel mükafatını almıştı.
DNA hasarına neden olan faktörler
Günlük yaşantımızda; DNA hasarına neden olan, ferdi hayat şeklimizle yahut çevresel olarak maruz kaldığımız sayısız risk faktörü vardır.Bunlara sigara, obezite, yaş, alkol, DDT( kuvvetli bir böcek öldürücü), radyasyon, güneş ışığı, birtakım virüsler(HPV, hepatit vb) motor egzozları, benzen üzere endüstriyel kimyasal unsurlar ve genetik örnek verilebilir.
Toplumda en sık rastlanılan kanser çeşitleri
Kanser oluştuğu yere nazaran isimlendirilir.Kanserin 150’ye yakın çeşidi olduğundan, alt çeşitleri ve ender cinsleriyle birlikte 1000 civarı kanser tipinin olduğundan bahsettik. Türkiye’de erkeklerde en çok akciğer, prostat, kalın barsak, rektum, mide ve pankreas; bayanlarda ise göğüs, akciğer, kalın barsak, rektum, serviks, over, mide ve pankreas kanserleri görülür. Topluca en sık görülen kanser tipleri ise:
- Akciğer kanseri
- Rahim ağzı kanseri
- Böbrek kanseri
- Beyin tümörleri
- Deri kanserleri
- Kolon kanseri
- Kemik tümörleri
- Karaciğer kanseri
- Larenks-Gırtlak kanseri
- Lösemiler
- Lenfoma
- Göğüs kanseri
- Mesane kanseri
- Mide kanseri
- Multipl myelom
- Omurilik ve omurga tümörleri
- Prostat kanseri
- Rahim ağzı kanseri
- Baş- boyun kanserleri
- Tiroid kanseri
- Testis kanseri
- Yumurtalık-over kanseri
Dünyada kanserin son durumu
2015 yılında Dünyada toplam 8,8 milyon kansere bağlı mevt gerçekleşmiştir. 2020 yılında da toplam 1,8 milyon yeni kanser hadisesi ortaya çıkmış ve 606 bin kanser kaynaklı vefat gerçekleşmiştir.
2030 yılında 27 milyon yeni hadise, 17 milyon vefat ve 75 milyon yaşayan kanser hastasının olacağı öngörülmekte ve kanser artışının bu süratle devam etmesi durumunda, dünya nüfusunun artışına ve nüfustaki yaşlanmaya bağlı olarak yeni kanser olaylarının gelecek yirmi yılda % 70 oranında artması düşünülüyor.
Kanserden korunmanın 10 altın stratejisi
Kalıtsal geçişlerle yani ailesel yatkınlıklardan kaynaklanan kanser meydana gelme yüzdesi %15 , rastgele mutasyonlarla oluşan kanserlerin oluşum yüzdesi % 35 geri kalan %50 ‘lik yüzde büsbütün değiştirilebilir faktörlerden oluşmaktadır. Üstte bahsettiğimiz risk faktörlerinden kaçınma ve mevcut delile dayalı tedbire stratejilerini uygulama yoluyla kanserden korunmak mümkün. Bu stratejiler kısaca:
1.Sigara kullanmamak yahut bırakmak
2.Alkol almamak yahut ölçüsünü sonlandırmak
3.Radyasyondan kaçınmak
4.Enfeksiyonlardan korunmak
5.Sağlıklı Beslenmeye ihtimam göstermek
6.Aktif bir yaşama sahip olmak
7.İdeal kilonuzdan sapmamak
8.Kanser taramasına ihtimam göstermek ve takip etmek
9.Stresi yönetebilmek
NOT:Ufuk hocam, kanser hücresi,tümör fotoğrafları +DNA resmi+Radyasyon+sigara+alkol resmi vb görsellerin uygun olacağını düşünüyorum.
