KUMAR BAĞIMLILIĞI
Dünya çapında yaygın bir faaliyet olan kumar, daha bedelli bir şey elde etme umuduyla bedelli bir şeyi riske atmayı içerir. (Fauth-Bühler ve ark., 2017). Yetişkin sorun yaşamadan kumar oynar. Genel popülasyonda, patolojik kumar oynamanın ömür uzunluğu yaygınlık oranı yaklaşık %0.4-1.0’dır (DSM-V). Patolojik kumar, hastanın ömrüne toplumsal, mesleksel, maddi ve aile kıymetlerine ve taahhütlerine ziyan verecek formda hükmeden sık, tekrarlanan kumar oynama ile sonuçlanan bir bozukluk olarak tanımlanabilir (Fauth-Bühler ve ark., 2017). Çok kumar birinci defa Milletlerarası Hastalık Sınıflandırmasının dokuzuncu baskısında bir psikiyatrik bozukluk olarak kabul edildi (WHO, 1977). Üç yıl sonra, Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabının ABD tanısal kodlamasına patolojik kumar oynama eklendi, üçüncü baskı (DSM-III). DSM-III’e dahil edilen orjinal teşhis kriterleri, o sırada birkaç profesörün klinik tecrübesine dayanıyordu; bu, bireyin ailesine, ferdî yahut mesleksel arayışlarına ve parayla ilgili bahislere verilen hasar ve bozulmaya vurgu yaptı. Bu baskıda, kumar bağımlılığı bir dürtü denetim bozukluğu (‘ICD’) olarak sınıflandırılmıştır. Bir sonraki baskıda, kumar bağımlılığı kriterleri, “kumarı denetim etmek, azaltmak yahut durdurmak için tekrarlanan başarısız girişimlerin” eklenmesi üzere husus bağımlılığına benzerliğini yansıtacak halde revize edildi (DSM-IV). DSM-IV’te kumar bağımlılığı, “Başka Yerde Sınıflandırılamayan Dürtü Denetim Bozuklukları” başlığı altında sınıflandırılmıştır. kumar bağımlılığı üzerine artan bilimsel literatür, husus kullanım bozuklukları ile ortak ögeleri ortaya çıkarırken, kumar bağımlılığı, DSM’nin beşinci revizyonunda (DSM-V) “Madde Alakalı ve Bağımlılık Bozuklukları” birlikte taşınmıştır. Ayrıyeten, DSM-V’de kumar bağımlılığı, “kumar bozukluğu” olarak tekrar isimlendirildi. Bugün, kumar bağımlılığı unsur ile ilgili olmayan bozukluk yahut davranış bağımlılığıdır.
CÜMBÜŞE KARŞI PATOLOJİK KUMAR OYNAMA
Kumarla fazla ilgili olan birinin patolojik kumar oynama eğiliminde olduğu bilinmektedir. Lakin çizgiyi nereye çekmeliyiz? Fong ve başkaları, (Fong ve ark., 2012) cümbüş gayeli kumarbaz ile patolojik kumarbaz ortasındaki farkları özetledi. İki kumarbaz olayı tanımlamışlardır;
Kumarbaz 1: Cümbüş Kumarbaz
• kumarhanede haftada 5 kere ve oyun başına 5 saate kadar poker oynayan 67 yaşında emekli tabip.
• Son 20 yılda kumar oynama limitleri artırılmamış.
• Kumarhanede asla planlanan mühletten fazla kalmamış.
• İdmana ve aileye uygun vakit ayırır.
• Emeklilik hesabıyla mali açıdan rahat.
• Aile kumar davranışının farkındadır.
Kumarbaz 2: Patolojik Kumarbaz
• Parası olduğu her an kumar oynayan yirmi yaşındaki üniversite öğrencisi.
• Bunun yerine kumar oynamak için dersleri ve ödevleri atlar.
• Kumarı finanse etmek için banka dolandırıcılığına girer ve kız arkadaşından hırsızlık yapar.
• Son 2 yılda 10 kere kumarı bırakma yahut azaltma teşebbüsünde bulundu.
• Aile ve arkadaşlardan kumar davranışlarını gizler.
• Kumar oynamak için mali yardım ve burslardan gelen parayı kullanır.
• Berbat notlar ve mali durum nedeniyle üniversiteden atılmak üzere.
Birinci kumarbazla karşılaştırıldığında, ikinci kumarbaz kumarını denetim edemez ve kumar davranışından değerli olumsuz sonuçlar yaşar.
DSM-V’ye nazaran kumar bozukluğu teşhisi konması için, bir kişinin 12 aylık bir müddet içinde 9 teşhis kriterinden en az 4’ünü karşılaması gerekir. DSM-V’nin kumar bozukluğu teşhis kriterleri için aşağıya bakın:
1. İstenen heyecanı elde etmek için artan ölçülerde parayla kumar oynama muhtaçlığı.
2. Kumar oynamayı kesmeye yahut bırakmaya çalışırken huzursuz yahut sonludur.
3. Kumarı denetim etmek, azaltmak yahut durdurmak için tekrar tekrar başarısız uğraşlar gösterdi.
4. Sık sık kumar oynamakla meşguldür (örneğin, geçmiş kumar tecrübelerini yine yaşamak, bir sonraki teşebbüsü engellemek yahut planlamak, kumar oynamak için para kazanmanın yollarını düşünmek üzere daima kanılara sahip olmak).
5. Problemli hissettiğinde sıklıkla kumar oynar (örneğin, çaresiz, hatalı, telaşlı, depresif).
6. Kumarda para kaybettikten sonra, çoklukla intikam almak için öteki bir güne döner (“kişinin kayıplarını kovalaması”).
7. Kumarla bağının boyutunu gizlemek için palavralar.
8. Kumar nedeniyle değerli bir alakasını, işini yahut eğitim yahut meslek fırsatını tehlikeye attı yahut kaybetti.
9. Kumarın neden olduğu umutsuz mali durumları hafifletmek için para sağlamak için diğerlerine güvenir.
Kumar bağımlılığı davranışsal bir bozukluk olarak sınıflandırılır ve husus kullanım bozuklukları ile birtakım fenotipik benzerlikleri vardır. Çocukluk çağı zahmetleri ve hayat stresörleri, yetişkinlikte husus kullanımı riskinin artmasıyla alakalıdır. (Felsher ve ark., 2010). Çocuklukta yaşanan makul travma cinsleri, kumar bağımlılığı üzere makul davranışsal bağımlılık cinslerinin gelişimi üzerinde değişen derecelerde tesire sahip olabilir. Kumar bağımlısı iştirakçilerde, travma şiddetinden bağımsız olarak, duygusal ihmal ve fizikî ihmal en sık onaylanan çocukluk çağı travması tipi olarak ortaya çıkmıştır (Felsher ve ark. 2010). Çocukluk çağı travması ile sorunlu kumar oynama ortasındaki bağın, gerilim üzere çeşitli öbür faktörlerden etkilendiği gösterilmiştir (Bergevin ve ark., 2006; Lane ve ark., 2016; Scherrer ve ark., 2007).
Sharma ve Sacco’nun yazdığı “Olumsuz Çocukluk Tecrübeleri ve Kumar: Ulusal Bir Araştırmanın Sonuçları” başlıklı makale, çocukluk çağı travması ve kumarın yeni bir incelemesidir. Bu çalışmadan elde edilen bulgular, çocukluktaki olumsuz olayların, öbür akıl sıhhati sıkıntıları ortasında kumar sıkıntılarıyla bağlantılı olduğunu göstermektedir. Olumsuz çocukluk olayları yaşayan çocuklara ve gençlere yönelik tedbire ve tedavi gayretleri, daha sonra kumar sıkıntıları geliştirme riskini azaltabilir (Wiechelt ve Straussner, 2015).
Bilişsel-davranışçı terapi şu anda kumar bozukluğu için en tesirli tedavi formülü olarak kabul edilmektedir. Bu tıp bir terapi, bir kişinin oyunu denetim etme ve galibiyeti kestirim etme yeteneğine bağlı irrasyonel niyetlerin, bu patolojinin gelişimini ve sürdürülmesini belirleyen ana faktörleri temsil ettiği gerçeğini varsayar (Korn ve Toneotta, 2004). Hususla ilgili literatür, kumar bağımlılığı için daha fazla bilişsel-davranışçı terapi modeli içermektedir (Roylu N ve Oei TP, 2010; Disney ve ark., 2011; Blaszcznski ve Nower, 2002; Toneatto, 2002); (Apodaca ve Miller, 2003; Hodgins ve ark., 2001; Petry ve ark., 2006); üç kümeye ayırdıkları 231 zorlayıcı kumarbaz üzerinde mukayeseli bir çalışma yürüttüler: birinci küme, Anonim Kumarbaz prosedürü kullanılarak tedavi edildi, ikinci küme, bilişsel davranışçı terapi rehberliğinin yardımıyla GA kullanılarak tedavi edildi, üçüncü küme GA kümelerine ve sekiz ferdî BDT seansına katıldı. BDT’den yararlanan iştirakçilerin %59’unda, BDT kitaplarındaki alıştırmaları tamamlayanların %39.2’sinde ve yalnızca GA kümelerine katılan iştirakçilerin %34’ünde güzelleşmeler tespit edildi (Ladouceur ve ark. 2002). Kumar bağımlılığı tedavisi için aşağıdaki beş adımı içeren bir terapi modeli önerdiler:
• Oyunun genel istikametleri açısından bilgilendirme;
• Kumar oynamadaki faaliyetlerin nasıl yürütüldüğü ile kumarbazın mantıksız inançlarını değiştirme;
• Yeni başa çıkma maharetlerinin ve sorun çözmenin geliştirilmesi;
• Toplumsal yetenekler kazanma;
• Birtakım nüks tedbire tekniklerini öğrenme.
haftalık sıklıkta sekiz seans süren bir bilişsel-davranışçı terapi küme terapisi protokolü önermektedir. Protokolün aşağıdakileri içeren oturumun ödevi(Petry, 2005):
• Genel bilgiler, oyundan kaçınma için ödül sisteminin sunulması ve bu faktörleri belirleme, oynama dürtüsüne katkıda bulunan faktörleri;
• Kumar davranışının fonksiyonel tahlili;
• Keyifli aktifliklerin artan sıklığı;
• Otomatik idare planı;
• Kumar oynama dürtüsüyle başa çıkma;
• Girişkenlik ve oyunu reddetme yeteneği için eğitim;
• Mantıksız kanıları değiştirme;
• Acil durumlar için planlama ve nüksetmeyi tedbire.
Ana bileşenlerin kumarbaz ortamının patolojik kumar oynamaya daha az iletken olacak halde tekrar yapılandırılmasına atıfta bulunduğu bir model önerdi; hastalara öncelikle baht oyunuyla ilgili mantıksız kanılarını tanımlamaları, bu kanılarla patolojik oyun davranışları ortasındaki ilişkiyi anlamaları ve yeni baş etme yolları belirlemeleri öğretilir (Ledgerwood ve Petry, 2005)dört adım içeren bir bilişsel-davranışçı terapi modeli önerdi(Roylu ve Oei, 2010):
• Motivasyonel görüşme tekniklerini kullanarak, danışanın karşılaştığı sıkıntıları ve muhtaçlıklarını, eğitimini ve motivasyonel görüşme tekniklerini kullanarak fonksiyonel olmayan davranışları değiştirmek gayesiyle güdülerini kıymetlendirme;
• Kumarbaz kompulsif kumar davranışını stabilize etmek ve tekrarlama durumunda olumsuz tesirleri en aza indirmek maksadıyla kullanılan bilişsel-davranışçı terapinin temel stratejilerini kumarbazın tanıtması;
• Oyun davranışındaki olumlu değişikliklerin sürdürülmesi açısından kimi başa çıkma prosedürlerinin öğrenilmesi;
• Elde edilen terapötik kazanımların idame stratejilerinin öğrenilmesi ve nüksün önlenmesi.
kumarbazlar için aşağıdaki adımlardan oluşan bir kendi kendine yardım programı tanıttı. (Blaszczynsky, 2010):
• Oyunu durdurmak için motivasyonu artırma;
• Kumar davranışının izlenmesi;
• Gevşeme tekniklerini izleyerek kumar oynama dürtüsünü denetim etme;
• İrrasyonel kanıları tespit etme ve onları diğer rasyonelliklerle değiştirme;
• Nüksün önlenmesi;
• Aile dayanağı almanın yeni yollarını öğrenme.
Kumar bağımlılığının tedavisi için motivasyonel görüşme teknikleri, bilişsel-davranışçı terapi ve nüksetmeyi tedbire tekniklerini içeren bilişsel-davranışçı terapinin bir alternatifini kullanırken (Wulfert ve ark., 2003) farklı bir model önerdi. Anahtar kavramların aşağıdaki üzere olduğu durumlarda motivasyonu yükseltme: değişimin eserini gözlemlemek için kumar oyuncusunun motivasyonunu yükseltmek temeldir; motivasyon dinamik bir özelliktir; ve motivasyon, danışmanın davranış ve tavrı da dahil olmak üzere dış faktörlerden etkilenir. (Miller ve Rollnick, 2004) Bilişsel-davranışçı terapinin avantajları, âlâ yapılandırılmış bir terapi tipi olması, hudutlu bir vakit diliminde gerçekleştirilmesi, başka terapi tiplerine nazaran daha az maliyet gerektirmesi ve uzun vadeli sonuçlar vermesidir. Şimdiye kadar yapılan çalışmalarda kumar bağımlılığı için bu tip tedavinin muvaffakiyet oranları %36 (Sylvain ve ark., 1997) ile %42 ( Ladouceur ve ark., 1998) ortasında değişmektedir; %72’ye (Tolchard ve ark,. 2000) %77’ye kadar ( Ladouceur ve ark., 2003) ; %49’a (Petry, 2005); ve %74 (Rizeanu, 2014).
Kumar oynama bozukluğunun tedavisi her şeyden evvel birçok sorunu beraberinde getirir, zira patolojik kumar oynama kendi başına bir bozukluk olarak lakin son vakitlerde kabul edilmiştir, kâfi sayıda araştırma yapılmamıştır ve eğitimli profesyonellerin eksikliği vardır. Bu alanda ruhsal ve psikiyatrik hizmetler sunulması ehemmiyet arz etmektedir. Romanya’da kumar bağımlılığı için bilişsel-davranışçı terapi modelini temel olarak bilişsel yine yapılandırma tekniklerine dayalı ve aşağıdaki temel gayelerle tanıtıldı:
• Kumarbazların günlük işleyişine müdahale eden kumar bozukluklarının sonuçlarını azaltma;
• Kumar bağımlılığı davranışı geliştirme riskini önlemek yahut azaltma;
• Bu bozuklukla bağlantılı olumsuz duygusallığı yönetme (depresyon, dert, stres);
• Eğlenme gereksiniminin karşılanması ve deneklerin hayatları üzerinde yıkıcı bir tesir yaratma riski taşımayan yeni ve beğenilen rekreasyonel ve toplumsal faaliyetler geliştirme.
Model, kıymetlendirme ve formüle etme, psiko-eğitim ve ABCDE modeline giriş, bilişsel yine yapılandırma, sorun çözme eğitimi, atılganlık marifetleri eğitimi ve nüksetmeyi tedbire üzere çeşitli basamakları içerir. Klinik kıymetlendirme etabında, kumar davranışını değiştirme motivasyonunu artırarak bireyin terapötik sürece iştirakine bakılır ve aşağıdaki konular netleştirilir (Rizeanu, 2013):
• Bireyin patolojik kumar meselelerinin kaynağı;
• Etiyolojik ve idame faktörleri;
• Deneklerin ruhsal takviyeye ulaşma derecesi ve aldıkları takviyenin aktifliği;
• Tedaviye kendi inisiyatifleri ile mi yoksa arkadaşlarının isteğiyle mi başvurdukları;
• Uzman ruhsal hizmetlerimizden nasıl haberdar oldukları;
• Ruhsal dayanağa ulaşmamışlarsa bunun nedenleri. Etkin dinleme, yansıtma, kelamsız bağlantı (görsel teması sürdürme, açık beden duruşu, kıymetlendirme yapmayan yüz sözü, ton tutarlılığı vb.) ve kelamlı irtibat (örn. söylenenlerin anlamı).
Dryden ve Matweychuk, tedaviden kaynaklanan yararların sürdürülmesinin, bağımlılık yapan davranış nüksü kelam konusu olduğu sürece, risk durumları ve gelecekteki ayartmalarla ilgili olarak başa çıkma marifetlerinin geliştirilmesini gerektirdiğine inanmaktadır; müellifler aşağıdaki teklifleri sunar (Dryden, 2000).
• Diğerlerini mutlu etme alışkanlığını bırakmak ve kendinizi birinci, başkalarını ikinci plana atmak üzere birkaç sağlıklı inanç geliştirin;
• Birkaç toplumsal ilgi alanı yaratın (veya geliştirin): etrafınızdaki insanların hayatta kendi istekleri ve maksatları olduğunu ve size her vakit şartsız takviye sağlayamayacaklarını anlayın, ayrıyeten onları nasıl destekleyebileceğinizi ve yanlarında olabileceğinizi de düşünmelisiniz;
• Hayatınızın denetimini nasıl ele alacağınızı öğrenin; bağımlılık yapan davranışlarınızın hayatınızı denetim etmesine müsaade vermeyin;
• Kendiniz için belirlediğiniz gayelere ulaşabilmeniz için hayal kırıklığına karşı yüksek bir tolerans geliştirin;
• Hayatınızdaki sonraki zorluklarla başa çıkabilmek için esnek olun;
• Meçhullüğü kabul etmeyi öğrenin, zira hiçbir şeyin mutlaka kesin olmadığı bir olasılıklar dünyasında yaşıyoruz;
• Vaktinizi değerlendirmenin yeni yollarını bulabilmeniz için yaratıcılığınızı geliştirin;
• Mantıklı düşünün, kısa ve uzun vadeli gayeler belirleyin ve hareketlerinizin muhtemel sonuçlarını düşünün;
• Kişi olarak kim olduğunuz hakkında global değerlendirmeler yapmadan kendinizi şartsız olarak kabul etmeyi öğrenin;
• Kendiniz için belirlediğiniz maksatlara ulaşma bahtınızı artırmak için sırf sonlu riskler alın;
• Anında tatmin ve uzun vadeli tatmin ortasında bir istikrar kurarak, uzun vadeli hazcılık ideolojisini benimseyin;
• Kendi olumsuz hislerinizin sorumluluğunu, onları dış nedenlere bağlamadan üstlenin;
• İş, dinlenme, spor ve boş vakit etkinliklerinin sağlıklı bir oranıyla sağlıklı bir hayat stilini benimseyin;
• Zorluklar karşısında bile uygun bir mizacını korumak için bir mizah anlayışı geliştirin