Obsesyon, tekrar tekrar ortaya çıkan ve kişiyi denetiminin dışında hissettiren kanılar, imgeler yahut dürtülerdir. OKB’li bireyler bu fikirlere sahip olmak istemez ve onları rahatsız edici bulur. Birçok durumda, OKB’si olan bireyler bu kanıların hiçbir mana tabir etmediğini fark eder. Takıntılara tipik olarak endişe, tiksinti, kuşku üzere ağır ve rahatsız edici hisler yahut işlerin “doğru” bir halde yapılması gerektiği duygusu eşlik eder. OKB bağlamında, takıntılar vakit alıcıdır ve kişinin kıymet verdiği kıymetli faaliyetlerin önüne geçmektedir.
Obsesyon’un
içeriği daha önemli olsa bile,örneğin;herkes vakit zaman hastalanmak, sevdiği birinin güvenliği konusunda endişelenmek yahut yaptığı bir kusurun kimilerinde felakete yol açıp açmayacağını merak etmekle ilgili bir fikre sahip olabilmektedir lakin bu, takıntıların kesinlikle OKB semptomları olduğu manasına gelmemektedir. Bu kanılar OKB’de gördüğünüzle tıpkı görünürken, OKB’si olmayan biri de sahip olabilir, bir an için endişelenebilir ve sonra devam edebilir. Aslında araştırmalar, birçok insanın vakit zaman istenmeyen “müdahaleci düşüncelere” sahip olduğunu göstermiştir fakat OKB bağlamında, bu müdahaleci fikirler sık sık gelmekte ve günlük işleyişe mahzur olan çok tasayı tetiklemektedir.
OKB’de Yaygın Obsesyonlar(Takıntılar):
Bulaşma
Beden sıvıları (örnekler: idrar, dışkı)
Mikroplar / hastalık (örnekler: herpes, HIV)
Çevresel kirleticiler (örnekler: asbest, radyasyon)
Konut kimyasalları (örnekler: temizleyiciler, çözücüler)
Kir
İstenmeyen Cinsel Niyetler
Yasak yahut sapkın cinsel fikirler yahut imgeler
Öbürleri hakkında yasak yahut sapkın cinsel dürtüler
Çocukları yahut ensest içeren cinsel takıntılar
Diğerlerine karşı saldırgan cinsel davranışla ilgili takıntılar
Denetimi kaybetmek
Kendine ziyan verme dürtüsüyle hareket etme korkusu
Diğerlerine ziyan verme dürtüsüyle hareket etme korkusu
Kişinin zihninde şiddet içeren yahut dehşetli imajlardan korkma
Küfür yahut hakaretlerde takıntı
Bir şeyler çalma korkusu
Dini Takıntılar (Titizlik)
Yaratıcıyı gücendirmekle ilgili kaygı yahut küfürle ilgili tasa
Gerçek / yanlış yahut ahlakla çok ilgi
Ziyan
Yaşanan vahim bir şeyden sorumlu olma korkusu (örnekler: yangın, hırsızlık)
Gereğince dikkatli olmama nedeniyle diğerlerine ziyan verme korkusu (örnek: birinin kaymasına ve kendini yaralamasına neden olabilecek bir şeyi yere düşürmek)
Mükemmeliyetçilikle İlgili Takıntılar
Düzgünlük yahut katılık ile ilgili tasa
Bilmeye yahut hatırlamaya gereksinim duyan tasa
Bir şeyi çöpe atarken değerli bilgileri kaybetme yahut unutma korkusu
Eşyaları saklamaya yahut atmaya karar verememe
Bir şeyleri kaybetme korkusu
Öteki Takıntılar
Kişinin cinsel yönelimiyle ilgili takıntılar
Fizikî bir hastalık yahut hastalığa yakalanma tasası (kontaminasyonla değil, örneğin kanser)
Şanslı/şanssız sayılar hakkında batıl inançlar- makul renkler
Kompulsiyonlar, obsesif kompulsif bozukluğun ikinci kısmıdır. Bunlar, bir kişinin takıntılarını etkisiz hale getirmek yahut takıntılarını ortadan kaldırmak maksadıyla kullandığı tekrarlayan davranışlar yahut fikirlerdir. OKB’si olan bireyler, bunun sadece süreksiz bir tahlil olduğunun farkındadır fakat bununla başa çıkmanın daha yeterli bir yolu olmadığından, süreksiz bir kaçış olarak kompulsiyona güvenirler. Kompulsiyonlar ayrıyeten takıntıları tetikleyen durumlardan kaçınmayı da içerebilir. Vakit alıcıdır ve kişinin paha verdiği değerli faaliyetlerin önüne geçer.
Takıntılara misal formda, tüm tekrarlayan davranışlar yahut “ritüeller” kompulsiyon değildir. Davranışın fonksiyonuna ve bağlamına bakmak gerekmektedir.. Örneğin, yatma vakti rutinleri, dini uygulamalar ve yeni bir marifet öğrenmenin tümü, bir aktiviteyi tekrar tekrar, tekrar etmeyi içerir, lakin ekseriyetle günlük ömrün olumlu ve fonksiyonel bir kesimidir. Davranışlar bağlama bağlıdır. Kişi bir kütüphanede çalışıyorsa, günde sekiz saat kitap düzenlemek ve sipariş etmek zarurî değildir. Emsal halde, yalnızca detaylar için titizseniz yahut her şeyin düzgün bir formda düzenlenmesini istiyorsanız, OKB kapsamına girmeyen “kompülsif” davranışlarınız olabilir. Bu durumda, “kompülsif” bir kişilik özelliğine ya da kendinizle ilgili nitekim tercih ettiğiniz ya da beğendiğiniz bir şeye atıfta bulunmaktasınızdır. Birden fazla durumda, OKB’si olan bireyler kompülsif davranışa girmeye heveslidirler ve bu vakit alıcı ve birçok vakit azap içeren aksiyonlar yapmak zorunda kalmazlar. OKB’de kompulsif davranış, anksiyeteden yahut takıntıların varlığından kaçmaya yahut azaltmaya çalışmak gayesiyle yapılmaktadır.
OKB’de Yaygın Kompulsiyonlar(Zorunluluklar):
Yıkama ve Temizleme
Ellerin çok yahut makul bir biçimde yıkanması
Çok duş, banyo, diş fırçalama,tuvalet rutinleri
Konut eşyalarının yahut öteki objelerin çok derecede temizlenmesi
Kirleticilerle teması önlemek yahut ortadan kaldırmak için öteki şeyler yapmak
Denetim etme
Diğerlerine ziyan vermediğinizi / ziyan vermeyeceğinizi denetim etmek
Kendinize ziyan vermediğinizi / ziyan vermeyeceğinizi denetim etmek
Müthiş bir şey olmadığını denetim etmek
Bir kusur yapmadığınızı denetim etmek
Fizikî durumunuzun yahut bedeninizin birtakım kısımlarını denetim etmek
Yinelemeler
Yine okuma yahut tekrar yazma
Rutin aktivitelerin tekrarlanması (örnekler: kapıdan girme yahut çıkma, sandalyelerden kalkma yahut inme)
Tekrarlayan beden hareketleri (örnek: dokunma, göz kırpma)
Aktiviteleri “çoklu” olarak tekrarlama (örnekler: üç sefer bir misyonu yapmak, zira üç; “iyi”, “doğru”, “güvenli” sayıdır)
Zihinsel Zorunluluklar
Ziyanı önlemek için olayların zihinsel incelemesi
Ziyanı önlemek için dua etme
Bir misyonu yerine getirirken “iyi”, “doğru” yahut “güvenli” bir sayı ile sonlandırmak için sayma
“İptal etme” yahut “Geri alma” (örneğin: “kötü” bir kelimeyi iptal etmek için “iyi” bir sözle değiştirme)
Öbür Zorunluluklar
İşleri “doğru hissedene” kadar nizama koymak yahut düzenlemek
Teminat almak için sormak yahut itiraf etmek
Takıntıları tetikleyebilecek durumlardan kaçınmak
OKB’nin Sebepleri Nelerdir?
OKB’nin kesin nedenini yahut nedenlerini hala bilmiyor olsak da, araştırmalar, etkilenenlerin beyin ve genlerindeki farklılıkların bir rol oynayabileceğini öne sürmektedir. Ödipal Devrin çatışmalarıyla baş edemeyen birey,anal evreye geriliyor. Bu periyotta anal periyoda saplanma kelam bahsidir. Örneğin, tuvalet eğitimi… Altında bez varken istediği yere dışkılamak istiyor, obje dur diyor, her yere değil yalnızca buraya. Bu noktada değerli etkenler kelam konusu. Birincisi; benlik bununla nasıl baş ediyor. İkincisi, obje bunu nasıl veriyor.. Hasebiyle annenin bunları dayatması noktasında bir engellenme yaşıyor kişi. Dürtülerin anında gerçekleşmesinin engellenmesi ile ilgili bir durum diyebiliriz. Bu evrede çocuklarda agresyonla ilgili tutmaya ait durumlar kelam konusu olabilir (kabızlık gibi). Israrla açık renk halı alıp, ‘’hadi bakalım bunu dök’’ diyen anne üzere örneğin. Araştırmalar, OKB’nin beynin ön kısmı ile beynin daha derin yapıları ortasındaki bağlantıda sorunlar içerdiğini göstermektedir. Bu beyin yapıları, serotonin ismi verilen bir nörotransmiter (temelde kimyasal bir haberci) kullanır.
OKB Profiline Genel Bir Bakış:
Anal sadistik dürtülerden bahsedebiliriz. Anal sadistik dürtüler birey için rahatsızlık veren dürtülerdir. Bu dürtülere karşın daima savaş vermek durumunda kalır birey.
Okb’de his yalıtımı sınır safhadadır. Yani diğerine ilişkin bir yaşantıymış üzere..
Bastırma çok ağır,duyguyu inkar etme çok ağır. Tutuyor, vermiyor,bırakmıyor kişi.. Kendinden, hayatından, parasından, hislerinden ödün vermiyor.
Genel olarak yapma-bozma örüntüsü vardır. Doyum ve engellenme ardışık bir sıra halinde devam etmektedir. OKB’li birey kendine karşı yıkıcı bir formda öz eleştireldir. Partnerine de misal biçimde muhakkak başlı zahmetler verebilir.
Obsesifin mükemmeliyetçiliğinde,ürünü pak çıkarmak, yeterli ve eksiksiz çıkarmak ön plandadır. Halk lisanında bir bit yeniği arama, teminat arama üzere davranışlar kelam mevzusudur. Partneri onu nitekim seviyor mu, partnerini bir halde onaylayabildi mi.. Bu noktada denetim etme-kurallara uyma ile örüntüye bakabiliriz.
Bu bireyler cinselliği belli günlerde yaşamaktadır. Kural koymuştur ve bu rutine biner. Partnerinin isteklerini dinlemekten çok yana değildir. İki obsesif birbirini bu halde yönetim edebilir tahminen.Obsesif hissini inkar eder ve bastırmaya ait yapıdadır.
OKB Nasıl Tedavi Edilir?
Obsesif kompulsif bozukluklarda (OKB) ilaç tedavisi ile birlikte alınacak psikoterapi dayanağının düzgünleşme sürecine olumlu katkılar sağladığı bilinmektedir. Çocukluk periyodunda yaşanan olumsuz yaşantılar ve bu yaşantıların işlenmesi noktasında yaşanan badirelerin gelecekte olumsuz ömür olaylarında kendini gösterebileceği ve bireyde farklı ruhsal rahatsızlıklara sebep olabileceği anlayışı göz hareketleri ile duyarsızlaştırma ve tekrar sürece (EMDR) terapinin ruhsal sıkıntılara bakış açısının temelini oluşturmaktadır.
OKB’nin tedavi edilmesinde EMDR’ın tesirli olduğunu gösteren birkaç olay çalışması vardır. Bunlardan biri Keenan, Ingham ve Farrell’ın çalışmasıdır. (2014).
Bu hadiselerin geçmiş olumsuz hayat tecrübelerini çözümlemek için standart EMDR protokolü kullanılmıştır. 3 aylık takip seanslarına bakıldığında tüm olaylar, değerli seviyede gelişme göstermiştir. Marr’ın çalışmasında (2012) ise, Shapiro’nun fobi protokolünden biraz daha farklı iki uyarlanmış protokol kullanılmıştır. (Shapiro, 2001). Çalışmada yer alan dört iştirakçinin EMDR Terapisi’nden sonra, 4 ile 6 aylık takip seanslarına bakıldığında Obsesif Kompulsif Bozukluğu Bozukluğu semptomlarında değerli seviyede azalma görülmüştür.
Emdr Tedavisi Evreleri Hakkında
EMDR terapi prosedürü uygulamaları 8 basamaktan oluşan bir süreci kapsamaktadır. Birinci iki basamak iki oturumda tamamlanabilirken öteki etaplar farklı sayıda oturumda tamamlanabilmektedir (Shapiro, 2016). Bu evreler;
Hikaye alma evresi: Danışanın geçmişte var olan sorunları, danışanın EMDR terapiye uygunluğunun kıymetlendirilmesi, tedavi planı formunun doldurulması ve uygun gayelerin belirlenmesidir.
Hazırlık basamağı: Danışana bir nevi tedavi süreci ile ilgili eğitimin verildiği kademedir. Terapi tekniklerinden bahsedilir, kullanılacak duyarsızlaştırma tekniği danışan tarafından seçilir ve danışana ağır duygulanım yaşaması durumlarında kullanması için sakinleştirme teknikleri öğretilir.
Kıymetlendirme etabı: Çalışılacak gaye anı belirlenerek bu anıya yönelik danışanın olumlu ve olumsuz inançların, danışanın hislerini olumsuz etkileyen tetikleyicilerin, hislerin ve vücut duyumların alındığı evredir.
Duyarsızlaştırma basamağı: İşlenmemiş olumsuz anının çift taraflı ikazım yolu ile beynin her iki kısmına da işlemenin yapıldığı kademedir. Gaye, danışanı rahatsız eden anı ile olabildiğince az ilişkilendirmek, danışana içsel gelişim sağlamak, kendisi ve dünya ile ilgili yeni bir bakış kazandırmaktır.
Yerleştirme etabı: Danışanın terapi süreci sonunda, işlenen anının olumsuz inancın yerine sahip olmak istediği olumlu inancın çift taraflı ikazım formülü ile yerleştirilme basamağıdır.
Vücut tarama evresi: Danışan tarafından olumlu inancın bedensel duyum olarak fark edilmesi sağlanarak mümkün olumsuz vücut duyumlarının çift istikametli ikazım formülü ile yok edilmeye çalışıldığı evredir.
Tamamlama basamağı: Seansın tamamlandığı ve bir sonraki seansın konusunda bilgilendirmenin yapıldığı ayrıyeten gereksinim duyulması halinde rahatlama tekniklerinin kullanıldığı etaptır.
Tekrar kıymetlendirme evresi: Terapist ile danışanın terapi süreci üzerine değerlendirmelerin yapıldığı, evvelki seans tedavilerinin ele alındığı, tekrar işlenmesi gereken bir anının yahut olumsuz durumun olup olmadığı ya da terapi sürecinin sonlandırma kararının alındığı etaptır.
Tedavi Protokolünde Yer Alan Tabirler
Fotoğraf: Danışanın mevcut anısında olayın en makus kısmını temsil eden rahatsız edici imaj olarak tanımlanmaktadır.
Olumsuz inanç (negatif kognisyon): Danışanın olumsuz anıya baktığında kendisine yönelik olumsuz inancını temsil etmektedir.
Olumlu inanç (pozitif kognisyon): Danışanın terapi süreci sonunda olumsuz anısına yönelik kendisi ile ilgili sahip olmak istediği olumlu inancı temsil etmektedir.
Olumlu inancın geçerliliği (VoC): Danışanın olumsuz anıya yönelik resmi düşündüğünde olumlu inancın geçerliliğine 1 ile 7 ortasında yapmış olduğu puanlamadır.
His: Danışanın anıyı ve olumsuz inancı birlikte düşündüğünde hissettiği hisleri temsil etmektedir.
Öznel rahatsızlık seviyesi (SUD): Danışanın mevcut olumsuz anıyı düşündüğünde kendisini 0 ile 10 ortası bir ölçekte ne kadar rahatsız ettiğini belirten kavramdır.
Vücut duyumu: Danışanın olumsuz anının yansımalarını vücudunun hangi kısımlarında hissettiğini belirlemek gayesiyle kullanılır.
Duyarsızlaştırma: Danışana anıyı ve olumsuz inancını, hissettiği duygu ve bedensel duyumlarını fark etmesi istenerek yapılan sürece çalışmalarıdır.
Yerleştirme: Duyarsızlaştırma sonrasında danışandan anıyı tekrar düşünmesi istenerek, istenilen olumlu inanç ile anının birleştirilmesidir.
Vücut tarama: Danışanın o anıyı ve istenilen olumlu inancı düşünmesi istenerek vücudunda olumlu ve olumsuz duyumunun olup olmadığının sorgulanmasıdır.
İnançlı yer oluşturma: Danışanın terapi esnasında ve günlük hayatında gerilimi azaltması, kendini güzel hissetmesi maksadıyla bir yerin hayal ettirilmesi etkinliğidir.
Tedavi protokolü ve terapi basamaklarının, gelen danışanın yaşadığı probleme ve belirlenecek gayeye nazaran şekillendirilmesi, EMDR terapisinin ehemmiyet arz eden gerekliliklerinden birisidir.
Kaynaklar:
Clark, David A.; & Radomsky, Adam S. (2014). Introduction: A küresel perspective on unwanted intrusive thoughts. Journal of Obsessive-Compulsive and Related Disorders. Available online 18 February 2014. DOI: 10.1016/j.jocrd.2014.02.001
Reprinted with permission by New Harbinger Publications, Inc. This is an adaptation of the OC Checklist which appears in S. Wilhelm & G. S. Steketee’s Cognitive Therapy for Obsessive-Compulsive Disorder A Guide for Professionals (2006).
