Otizm spektrum bozukluğu nedir?
Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB), sosyal-iletişimsel gelişimde yetersizlik, tekrarlayıcı davranışlar ve ilgilerle seyreden, erken çocukluk çağında başlayan bir nörogelişimsel bozukluktur. Son yıllarda yapılan çeşitli çalışmalarda OSB sıklığının %1’in üzerinde olduğu saptanmıştır. Cinsiyet açısından bakıldığında OSB’nin erkeklerde kızlardan 3-4 kat fazla görülmektedir.
OSB terimi otizm, atipik otizm ve Asperger sendromunu içeren bir kategori olarak yıllardır kullanılmaktayken resmi sınıflama sistemlerinde OSB tarifin yer alması Mayıs 2013’de olmuştur. Artık Otizmle alakalı tüm bozukluklar için OSB tarifi kullanılmaktadır.
Nedenleri nelerdir?
OSB gelişiminde değerli bir faktör genetik yatkınlıktır. Genlerdeki değişkenlerin otizm nedenleri ortasında en değerli rolü oynadığı kabul edilmektedir. Otizm tanısı alan çocukların beyin görüntülemelerinde erken yaşta birtakım farklılıkların ortaya çıktığı ve yaşla birlikte bu farklılıkların değiştiği bulunmuştur. OSB etiyolojisinde çevresel faktörlerin de üzerinde durulmuştur. İleri anne baba yaşı üzerinde durulan etkenlerdendir. Yeniden bilhassa yakın vakitte tanınan bir halde suçlanan beslenme formu, civaya maruziyet aşı üzere faktörlerin otizm gelişimine katkısı olduğu doğrulanmamıştır. Bu gün kabul edilen en değerli görüş, otizmin beynin erken evrelerinde gelişen, gen etraf etkişelimi nedeniyle ortaya çıkan, norogelişimsel bir hastalık olduğu istikametindedir.
Belirtileri nelerdir?
Otistik bireyler, ortaya çıkan belirtiler, bu belirtilerin şiddeti çok değişkenlik gösterir.
Otizmli olgularda çoklukla belirtiler hayatın birinci ya da ikinci yılında ortaya çıkmaktadır. Lisan gelişiminde gecikme, toplumsal ilgisizlik yahut etrafa karşı alışılmadık çok hassaslığı içeren başlangıç belirtileri tipik olmaktadır. OSB olan çocukların yaklaşık dörtte birinin ebeveynleri çocuklarının birkaç manalı söz söyledikten sonra konuşmayı bıraktığını ve toplumsal maharetlerinin gerilediğini tabir etmişlerdir.
OSB tanısı konulan bebekler ömrün birinci altı ayında öbür bireyleri daha az aramakta, onlara daha az bakmaktadırlar. Ayrıyeten bu periyotta bu çocuklarda toplumsal gülümsemenin de az olduğu ve bu bebeklerin daha az ses çıkardığını ortaya konmuştur. İsmi seslenildiğinde bakmamanın sekizinci aydan itibaren OSB’li çocuklar ile OSB’li olmayan çocukları ayırt etmede yardımcı olmaktadır. OSBçocukları başka çocuklardan ayırt eden özellikler; göz teması, toplumsal ilgi ve gülümsemede yetersizlik, jest ve işaret kullanımında sonluluk, ismi seslenildiğinde bakmama, taklit etme marifetinde yetersizlik, alıcı ve söz edici lisanda gecikme olarak tanımlanmıştır.
2-3 yaş periyodunda ise toplumsal alanda en sık karşılaşılan belirtiler; göz temasının yetersizliği, toplumsal oyunlara ve karşılıklı toplumsal etkileşime azalmış ilgi seviyesi, ebeveynlerini duygudurumunu düzenlemek için daha az referans alma ve yalnız kalmaya eğilimli olmak olarak bildirilmiştir.
4-5 yaş kümesinde, yaşıtlardan farklılık, kısıtlı jest mimikler, öbürleri ile etkileşime girmekte isteksizlik, yaşıt aramama ve yaşıt ile münasebet sürdürememe belirginleşmektedir. Olağan gelişen bireylerde empati düzeyi erişkin seviyesine yaklaşmaktayken, bu kümede empati kelam konusu olmamaktadır. Lisan gelişimi ve bağlantı sıkıntıları OSB teşhisli bireylerin meselelerinin kıymetli kısmını oluşturmaktadır. Lisan marifetlerinin geliştiği hadiselerde ise tekrarlayan davranışlar ve yineleyici lisan kullanımı, karşısındakinin konuşmasını yineleme, şahıs zamirlerini karıştırma, olağan ses volümünün farklılaşması, toplumsal etkileşim için lisanın kullanımında problemleri içeren usulde lisan kullanımı olağandan farklı olmaktadır. Konuşamayan kümede ise anlamsız sesler çıkarma bazen yeni söz uydurma görülmektedir. Tekrar bu periyotta sallanma, kendi ekseninde dönme, parmak ucunda yürüme, garip el hareketleri, kanat çırpma üzere motor stereotipiler sık görülmekte; ayrıyeten törensel davranışlar örneğin oyuncak dizme, oyuncakların aşikâr modülleri ile oynama kelam konusu olmaktadır.
Ergenlik periyodunda olağan zekâya sahip OSB teşhisli bireyler, kümeye ilişkin olamama ve akran tacizi sebebi ile sıklıkla depresyon geçirmektedir. Zihinsel yetersizliği olan kümede ise bu devirde temel belirtiler devam etmekte, sıklıkla öfke, dürtü denetim problemlerine, öz bakımda kısıtlılıklara, değişime dirence ve yıkıcı davranışlara sık rastlanmaktadır.
Yine erken periyottan itibaren Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan kümede akademik maharetlerde problemler, özel eğitimden faydalanamama ve davranış meseleleri daha şiddetli görülmektedir. Bilhassa belirli periyotlarda ve ya mevsimlerde otizm belirtileri şiddetlenen, takıntıları artan, uyku sorunları artan kümede İki Uçlu Bozukluk açısından dikkatli olmak gerekmektedir. Otizmle ile birlikte ek psikiyatrik sıkıntılar hem otizm belirtilerini şiddetlendirmekte hem de gidişini olumsuz etkilemektedir.
Asperger sendromunda ise, bireyler, otizm belirtileri göstermekle birlikte daha üst seviye bir fonksiyonelliğe sahiptirler. Ömrün birinci yıllarından itibaren lisan hünerleri düzgündür. Bilişsel hünerlerinde gecikme yoktur. Asperger sendromlu bireyler, olağan lisan gelişimine sahip olan, lakin toplumsal etkileşim davranışlarıyla, tekrarlayan törensel davranışlarıyla otistiklerle tıpkı özellikleri gösteren bireyler olarak tanımlamaktadır. Bu çocukların okul öncesi periyotta özel ilgi alanları vardır ve bu ilgi alanları bazen günlük hayata dairken bazen alışık olunmayan bahislere aittir. Tekrar günlük yaşama ilişkin yada alışık olunmayan mevzulara ilişkin takıntıları, günlük rutinleri vardır. Yaşla birlikte yaşamaya başladıkları toplumsal ilgi zorlukları barizleşir. Yaşla birlikte bilhassa ergenlik devrinde kendi ilgi alanları ile vakit geçirmeye başlar ve daha çok ilgi alanlarıyla ilgili bahislerde konuşurlar. Başlangıçtan itibaren hareketlilik, dikkat sıkıntıları, telaşlı olma, motor sakarlık, uyku beslenme meseleleri yaşayabilirler.
Tedavi süreci nasıl işler?
Otizmin bilinen bir tedavisi olmadığı için, klinisyenler bireyin fonksiyon seviyesi ve sorunlu alanlarına uygun müdahale ve tedavi programları geliştirirler.Çocuğun ve ailenin baş etmelerine faal katkıda bulunurlar. Temel yaklaşım eğitsel yaklaşımlardır. Bu eğitsel yaklaşımlar sosyal-iletişimsel alanda gelişmeyi, istenmeyen davranışları azaltmayı, yeni marifetler kazandırmayı maksatlar.
OSB’de temel belirtileri uygunlaştıran bir ilacın şimdi geliştirilmemiş olmasına karşın, bu kümede eşlik eden davranışsal meseleler için ilaç kullanımına sık rastlanmaktadır. İlaçlar sonluluk, öfke, uykusuzluk, davranış problemleri, tekrarlayan hareketler, tik, toplumsal etkileşim, tasa, dehşet, moralsizlik takıntı, hiperaktivite ve dikkat sıkıntılarında faydalı olmaktadır.
Gidişatı nasıldır?
Tedavi öncesi zeka düzeyi, erken yaşta tedaviye başlanması, tedavinin miktarı-tedaviye devam edilme mühleti, aile özellikleri, toplumsal kaçınma tedaviye cevapta kıymetli belirleyiciler olarak tanımlanmıştır. Olağan zekalı otizmi olan bireylerin beşte birinin kendi başına yaşadığı %40’a yakınının üniversiteyi bitirebildiği belirtilmiştir. Daha ağır fonksiyon seviyesindeki otizm teşhisli bireylerin ise çoğunluğu dayanakla hayatlarını sürdürmektedirler.
