Matematik bozukluğunda; kişinin kronolojik yaşı, zekâ seviyesi ve yaşına nazaran aldığı eğitim göz önünde bulundurulduğunda, matematik hüneri beklenilenin değerli ölçüde altındadır. Bu çocuklar süreç yapma da zorlanırlar, süreç yaparken yavaştırlar, sayı kavramını algılamakta, sembolleri ve çarpım tablosunu öğrenmede zorlanırlar. Sorunu çözerken ilişki kurmakta zorlanırlar. Bu duruma eşlik eden meseleler olsa bile matematik mahareti meseleleri çok daha fazladır.
Okuma bozukluğunda; kişinin kronolojik yaşı, zekâ seviyesi ve aldığı eğitim göz önüne alındığında okuma başarısı, beklenilenin kıymetli derecede altındadır. Tekrar hayat aktiflikleri bozulur ve okuma zorluğu, eşlik eden sorunlardan daha ön plandadır. Okumadaki yanlışlıklar, okuma suratında yavaşlık, sesleri okumakta ve kimi harfleri öğrenmede zahmet, hecelemede ve harfleri ayırmada zorluk, yanlış sözcük kullanma ve sözcük hece atlamaları olmaktadır.
Yazılı anlatım bozukluğunda ise; maharetleri ölçülen zekâ seviyesi, alınan eğitim göz önünde tutularak beklenilenin kıymetli derece altındadır. El yazısı yaşıtlarına oranla okunaksızdır ve yaşıtlarına nazaran daha yavaş yazdığı görülmektedir. Kimi harf ve sayıları karşıt müellifler (b-d, d-t, m-n, g-y, 2-5 gibi), kimi harf ve heceleri atlarlar, aykırı müellifler (ab-ba) ve ya harf ve hece eklemeleri (gider-gideri vs.), sıkça imla kusurları yaparlar.
Muhakkak alanlarda yetersizlik yaşayan çocuk, hasebiyle ders çalışmayı, ödev yapmayı, kitap okumayı sevmez, kolay sıkılır, dikkat mühleti kısadır.
Çalışırken birisinin yönlendirmesine gereksinim duyarlar. Çoklukla eşya, oda nizamı konusunda sorun yaşarlar, vakit (bugün-yarın), istikamet kavramında (kuzey-güney-doğu-batı), saati öğrenmede zahmet yaşarlar. Lisanı kullanma mahareti zayıftır. Öykü anlatma, bir olayı anlatma, kendi his ve fikirlerini söz etmede, soyut kavramları anlamada zorluk yaşarlar. Motor maharetleri zayıftır sık sık sakarlık yaşarlar.
Bu özellikler bu çocukların toplumda farklı ve başarısız algılanmalarına sebep olmakta, kişinin eğitimini, meslek hayatını olumsuz tarafta etkilemektedir. Hasebiyle toplumsal münasebetler azalmakta ve kendine inanç azalmaktadır. Öğrenme bozuklukları genelde çocuk okula başladıktan sonra, kendisinden beklenen akademik performansı gösteremediği durumda fark edilmektedir.
Kimi çocuklarda davranım bozukluğu, karşıt- olma, karşı-gelme bozukluğu, dikkat eksikliği-Hiperaktivite bozukluğu, majör depresif bozukluk yahut distimik bozukluklarla birlikte öğrenme bozukluğu da bulunabilir.
Lisan gelişimindeki gecikmeler, öğrenme bozuklukları ile birlikte görülebilirler.
Erken devirde teşhis edilip, gereken tedavi ve eğitim alınması gerekir. Teşhis koymada değerlendirmenin temel taşı psikometrik testlerdir. Çocuğun hangi alanda yetersizlik yaşadığı klinik ortamda bir grup test ve tekniklerle belirlendikten sonra çocuğa mahsus özel eğitim planı yapılarak, aile-öğretmen işbirliği ile tedavi yürütülmelidir. Tıbbi boyut ve özel eğitim değer taşımaktadır.
ÖZGÜL ÖĞRENME ZAHMETİ NE DEĞİLDİR?
Özgül öğrenme zahmeti, zihinsel yetersizlik, otizm, görme yetersizliği yahut davranış problemleri ile tıpkı değildir. Kültür farklılıklarından kaynaklanan durumlar kelam konusu ise, öğrenme zahmeti düşünülmez.Kalıtsaldır. Ailedeki bireylerde görülebilir. Kalıtsal nörolojik hastalıklarla alakasının olabileceği düşünülmektedir. Yakın akraba evlilikleri ortaya çıkma ihmalini artırır. Hamilelik ya da doğum sırasındaki hastalık yahut travmalar ortaya çıkmasını tetikler. Hamilelik sırasında; ilaç ve alkol berbata kullanımı, kan uyuşmazlığı, vaktinden erken ya da geç doğum, oksijen yetmezliği yahut doğum yükünün düşük olması da ortaya çıkmasına neden olmaktadır.
Doğum sonrasında ve erken çocukluk periyotlarındaki, baş travmaları, ileri derecede besin yetersizliği, öğrenme zahmetine neden olabilir.
Öğrenme; algılama, organize etme, depolama ve gerektiğinde bilgiyi göstermeyi içeren bilginin kazanılması fonksiyonudur, bu tanıma nazaran evvel bilgi beyne ulaşmalı(girdi), sonra organize edilmeli, anlaşılmalı (bütünleme), akabinde depolanmalı (bellek) ve gerektiğinde dışarı verilmeli yani kullanılmalıdır (çıktı). Öğrenme sürecinde yaşanan bu kademelerden birinde ya da bir kaçında bir sorun olduğunda özgül öğrenme zahmeti ortaya çıkar.
Girdiler beyefendisine beş duyumuz yolu ile ulaşıp, beyinde işlenerek algılanır. Kişi form ve duruma dayalı karıştırmalar yapıyorsa, harf ya da sözler birbirine karıştırılıyorsa, karşıt görünüyorsa; ‘b’ yerine ‘p’, ‘d’ ya da ‘koç’ yerine ‘çok’ yazıyorsa, harf, söz, satır atlıyorsa, uzaklık, boyut, derinlik algılamada zorlanıyorsa ‘görsel algı’ meseleleri yaşıyor demektir.
Sesleri yanlış algılıyorsa, sesleri ayırt edemiyor yahut birbirine odaklayamıyorsa, cümleleri eksik ya da yanlış algılıyorsa, ‘işitsel algı’ sıkıntıları yaşıyordur.
Dokunarak bir objeyi tanımlayamıyor, biçimini sayısını ayırt edemiyorsa ‘dokunsal algı’ sorunu yaşıyordur.
Bu sıkıntılar, okuma, yazma, istikamet bulma, basket atma, merdiven inme, çukur atlama ya da dağınık bir çekmeceden aradığı nesneyi bulmada, çok sesli bir ortamda söylenileni duyma ve anlamada süratli bir konuşmayı izleme ve bütünüyle algılamada zorlanmaya neden olurlar.
b- Bütünleme Sıkıntıları: Bu basamakta, algılanan bilgi sınırlanır kullanıldığı ortama nazaran yorumlanır (soyutlama), evvelki bilgilerle ilişki kurulur ve mana kazanır. Bu süreçte bir sorun varsa, çocuk duyduğu ya da okuduğu bir hikayeyi yanlışsız sırada aktaramaz, harflerin dizgisini karıştırır, ayları, günleri sıralı sayamaz. Öncesini, sonrasını karıştırır. Sözlerin kullanış biçimlerine nazaran taşıdıkları manaları ayırt edemez, latifeleri ve tabirleri anlamakta zorluk çeker. Bir mevzunun ana fikrini bulmada zorlanır. Ömrünü programlayamaz ve etrafını düzenleyemez.
c- Bellek Meseleleri: Algılanıp kaydedilen bilgi ileride hatırlanıp kullanılmak üzere saklanır. Bazen de kısa sürede(dikkatimizi sürdürdüğümüz mühlet içinde) bilgiyi kullanmamız gerekebilir.6-7 sözlük bir cümleyi akılda tutarak yazabilmek, ödevleri akılda tutabilmek, bir şiiri ya da çarpım tablosunu ezberlemek, birkaç tekrarla öğrenebilmek üzere. Bu bilgiler birkaç tekrardan sonra, daha sonra kullanılmak üzere uzun vadeli bellekte kaydedilir. Çocuk akşam ezberlediği bir şiiri sabah unutabilir. Sınıftan çıkarken hatırında tuttuğu bir ödevi konuta gelince unutabilir. Bununla bir arada bir yıl evvelki bir olayı, geçen yıllarda öğrendiği bir bilgiyi rahat aktarabilir. Zira bilgiyi kısa müddetli bellekten uzun müddetli belleğe aktarmada sorun yaşıyordur. Çocuğun yaşıtlarının az tekrarla öğrenebildikleri bilgileri öğrenebilmek için daha fazla tekrar etmesi gerekir.
d- Çıktı Meseleleri: Kazanılmış bilgiler ya konuşma yoluyla ya da yapıp çizerek, hareket ederek dışarı aktarılır. Çocuğun kazanılmış bilgileri kullanmada sorunu varsa; bizatihi konuştuğunda, akıcı ve düzgün konuşurken, sorulara cevap vermede tıpkı beceriyi gösteremez, tutuklaşır. Konuşma anında sorulan soruya uygun cevap vermede zorlanır. Geçiştirmeye çalışır. Bu etrafındaki herkes için şaşırtıcıdır. Yürürken, koşarken bir şeylere takılır, yalpalar. Yazmaya ait de zahmetler yaşayabilir, çabuk yorulur, yanılgılı ve ağır müellif.
Duygusal, Toplumsal, Aile İçi meseleler olabilir mi?
Özgül öğrenme zahmeti olan çocuklar uzun bir müddet meskende ve okulda gözden kaçırılır. Lakin vakitle çocukta başarısızlık, ilgisizlik, derse kendini verememe, arkadaşlar ortasında meseleler fark edilerek duygusal bir sorun olup, olmadığı araştırılır. Öğretmenler bir mühlet aileyi ilgisizlikle suçlayabilirler. Çocukta gözlenen duygusal sorunlar, bezginlik, kendine inançsız, kıymetsiz ve makus hissetme, gereğince zeki olmadığını düşünme, kavgacılık ve çabuk alınmadır. Bedensel yakınmalar ortaya çıkabilir (baş ağrısı, bulantı, karın ağrısı vb.) ya da okula gitmede isteksizlik gözlenebilir. Bazen sınıf içinde komiklik, yaramazlık yaparak dikkat çekmeye çalışırlar.
Toplumsal sıkıntılar okulla hudutlu kalmaz. Direkt münasebetler bozulduğu için, çocuğun tüm hayatını zorlaştırır. ÖÖG olan çocuklar, hisleri manaya ve ayırt etmede, hudutlarını bilme ve kendini denetim etmede, ihtarları yerinde ve hakikat anlamada zahmet çektikleri için işler berbata sarfiyat.
Bazen de çevreyi bir biçimde denetim altına alıp, idaresi ele geçirmek için kendi isteklerini elde etme konusunda çevreyi zorlar. ÖÖG tanısı profesyonel bir grup ( psikiyatrist, ruhsal danışman, psikolog) tarafından konulmalıdır. Öncelikle çocuğun görme ve işitme duyuları ile ilgili bir sorun olup olmadığı araştırılmalıdır. Bunlar yoksa zihinsel durumu ve okul başarısı değerlendirilmelidir. Başarısızlığı zihinsel durumla açıklanmıyorsa ÖÖG için gerekli değerlendirmeler yapılmalıdır.
Bu çocukların eğitsel tedavi almaları gerekmektedir. Eğitsel tedavinin hedefi çocuğun güçsüz olduğu istikametleri güçlendirmek ve güçlü istikametlerini de desteklemektir.
Öğrencinin güçlü tarafları sınıf içinde vurgulanarak, başarabileceği ödevlerden başlayarak, sorumluluk vererek onun sınıf içinde kendine itimadının artması sağlanabilir. Öğrenmeye daha istekli hale getirilebilir.Ön sıralarda oturtmak, öğretmeni ve dersi takip etmesini kolaylaştıracaktır. Bilgiyi kazanıp kazanmadığını sınamanın en âlâ yolu daha uygun öğrendiği sistemden faydalanmaktır. ÖÖG olan çocukların kimileri görerek, kimileri işiterek daha kolay öğrenmektedirler. Örneğin ağır yazıyor ve yetiştiremiyorsa, kelamlı imtihan yapılabilir. Tam aksine motor marifetleri yeterli, fakat tabir edici lisan marifeti güzel olmayan bir öğrenciden bilgisini tahtaya yazarak aktarması istenebilir.
Zayıf taraflarına odaklanarak onları hayal kırıklığına uğratmaktansa, güçlü taraflarını ortaya çıkarmak gerekir. Örneğin, ince motor hünerleri zayıf olan çocuklar basketbol, makas kullanma üzere göz-el alakasına dayalı aktivitelerde başarısızdır, başarabilecekleri aktivitelere yönlendirmek gerekir.
Öğretmenlerin yapabilecekleri;
Çocuğu öne oturtturun, şefkatli, sevecen davranın. Bazen elinizi omzuna dokundurun.
Soru soracağınızda, soruya öğrencinizin ismini ekleyin.
Dikkati dağılan öğrenciye mevzu ile ilgili olmasa bile bir soru yöneltin.
Kolay, anlaşılır ve kolay direktifler verin (24. sayfa, 2.paragraf gibi).
Ödevlerinin uzun olmamasına dikkat edin ve kesinlikle ödevlerini denetim edin.
Fizikî ve düşünsel aktiviteleri dönüşümlü uygulayın.
Dersleri farklı hale getirin. Öğrencilerin özel meraklarını ders mevzularına katın.
Öğrenci ile irtibatında yumuşak bir ses tonu kullanınız.Sürekli motive edin.
Günlük çalışma planı hazırlayabilirsiniz.
Okul Muvaffakiyetinin Arttırılması İçin Yapılabilecekler;
Okuma için ek müddet verin.
Yazıyı evvelce okumasını sağlayın.
Yazısı az olan sayfayı seçin.
Sözel Anlatımda Zorluğu Olan Öğrenciler İçin;
Tüm sözel cevapları kabul edin,
Sözel bildirim yerine gösterimi (görsel veriyi) kabul edin,
Öğrenciyi yeni fikirler ve tecrübeler hakkında konuşmak için cesaretlendirin.
Öğrencinin kolay kolay konuşabileceği hususlar seçin.
Yazılı Anlatım Zorluğu Olan Çocuklar İçin;
Bildirim için yazı dışındaki seçenekleri kabul edin (gösterim ile sesli olarak)
İmkânı varsa bilgisayar kaydını kabul edin.
Büyük ölçüde yazılı vazife vermeyin.Çoktan seçmeli ya da boşluk doldurma halinde imtihan uygulayın.
Matematikte Zorluğu Olan Öğrenciler İçin;
Sayıları yerleştirmek için kareli kâğıt kullanın.
Matematik için ek müddet verin.
Doğrusunu göstermek için çabucak geri bildirim verin.
Ders çalışmayı düzenlemek için öğretmenin, kurumun ailenin dayanağını izleyin.
Yapılmış ödevleri denetim edin.
Günlük/haftalık gelişimleri denetim edin.
Tertipli olması için sırasını ve defterini sık sık denetim edin
Bir seferde yalnız bir misyon verin.
Burada bilhassa dikkat edilmesi gereken konu; düzeltici çalışmaların epeyce zahmetli olması, uzun sürmesi ve sonuçlarının geç alınmasıdır.
Sınıfta ÖÖG olan çocuklarla özel olarak ilgilenmek, bu çocukların farklılığını kavrayarak, onları olduğu üzere kabul ederek ve zahmetlerinin üstesinden gelmeye yüreklendirerek, çocukların ilerideki akademik muvaffakiyetini ve özgüvenini olumlu tarafta etkilemektedir.
ÖĞRETMENLER EĞİTİMDE FIRSAT EŞİTLİĞİNE HERKESTEN FAZLA KIYMET VERMELİDİR.
Ebeveynler:
Çocuğunuzun bu zahmeti olduğunu kabul edin. Bu zahmetin yapısal ve fonksiyonel bir sıkıntıdan kaynaklandığını unutmayın. Zahmetlerden ötürü karşılaştığı başarısızlıkları yadırgamayın.
Bu zahmetin üstesinden gelmesi için yardımcı olabilecek ruhsal takviye ve eğitim prosedürlerinden yararlanması için imkân sağlayın.
Kendini pahalı hissetmesi, kendisine güvenebilmesi açısından ömründe dayanağınızın kıymetli olduğunu unutmayın.
Başarması için baskı yapmadan yapabileceği kolay işlerden başlayarak onun zoru başarmada istekli olmasını sağlayabilirsiniz.
Çocuğunuzu okulla ilgili soru yağmuruna tutmayın. Zati sorunu olan bu alanda yaşadığı başarısızlığı meskende gündeme getirmekten çekinecektir. Bekleyin ve sabırlı olun, bir gün kesinlikle paylaşacaktır.
Disiplin kurallarında kararlı ve dengeli olmanız onun inançta hissetmesini sağlayabileceği üzere hudutlarını bilmesine de yardımcı olacaktır.
Eğitim formüllerini meskende küçük alıştırmalarla tekrarlayarak pekiştirebilirsiniz. Birtakım çocuklar işiterek kimileri görerek daha düzgün öğrenirler. Daha âlâ öğrenebildiği alanı uzmanınızla konuşarak tespit etmeye çalışın ve öğretim yollarında bu alandan yardım alın. Örneğin işiterek öğrenen bir çocuğa mevzuyu siz anlatarak ve ya okuyarak ya da teypten dinleterek daha kolay öğretebilirsiniz.
Görerek daha güzel öğrenen çocuğun yazarak ve ya görsel iletiler alarak, örneğin; bilgisayar yardımı ile öğrenmesine yardımcı olabilirsiniz.
Öğrenmeyi etkileyen ögelerden biri de yapabildiğini görerek, yaptıklarından zevk almaktır.
Unutmayın onu öteki çocuklardan ayıran birçok olumlu özelliği vardır. Bunları keşfedin olumlu özelliklerini geliştirmesine fırsat verin.
Eğitsel tedavinin seviyesi çocuğunuzun zahmet seviyesine nazaran değişir (en az 6 ay).
Çocuğunuzun başka çocuklardan farklı yanları vardır. Sorunu erken tanımanın tahlile gidilen en kısa yol olduğunu düşünerek hangi farklılıklara hassas olmalısınız?
Anaokulu periyodundan itibaren toplumsal bağlantılarda zorlanıyorlarsa,
Aşağı-yukarı, ön-arka, sağ-sol kavramlarını öğrenmede zorlanıyorsa;
Sayılar, semboller, formlar, harfleri kopya ederken zorlanıyorsa; yolunu bulmada zorluk çekiyorsa, kayboluyor, sabah-öğlen üzere kavramları karıştırıyorsa saati, çarpım tablosunu, günleri, ayları, alfabeyi öğrenmede zorluk yaşıyorsa,
Toplama, çıkarma, çarpma, bölme süreçleri karıştırılıyorsa, erken ikaz sinyallerini almakta yarar vardır.
Çok hareketli ve dikkati dağınık olan öğrencinin öğrenmesine ket vurabilecek uyaranların azaltılması ve etraftan arındırılması gerekir.(Çocuğun ders çalıştığı odadaki parlak, dikkat cazibeli uyaranların azaltılması).
Öğrenme zahmeti gösteren çocukların çalışma marifetlerini kullanma yeteneğindeki sınırlılıklardan ötürü çocuğa çalışma maharetlerini kullanmasını sağlayıcı konut idmanları yaptırmak gerekir (günlük hazırlık ve paklık işlerine katılma).
Bu çocuklar için, dikkat antrenmanları uygulanabilir (boncuk dizme).
Öğrenme zahmeti gösteren çocuğun olumsuz davranışlarını değiştirmek için davranış değiştirme prosedürleri uygulanabilir.
Öğrenme zahmeti olan çocuk doktora gönderilip, fizyolojik sorunu varsa tespit edilmelidir.
Öğrenme zahmeti gösteren çocuklarda görsel ve işitsel algılama sorunu vardır. Bu çocukların görsel ve işitsel algı yeteneğini geliştirin.
Eşyaları sınıflandırma faaliyetleri (eşyaları renklerine, büyüklüklerine, formlarına, cinslerine nazaran kümeleme).
Ayırt etme faaliyetleri; bu çalışmada fotoğraflar, geometrik formlar ve desenli gereçler kullanılır.
Hafıza oyunları; bu oyunlarda değişik tip eşyalar kullanarak bunların neyi hatırlattığı ve ya bunları görünce çocuğa ne hissettiği sorulur.
Gözlerini kapayarak hatırlatma oyunları oynama (el çırparak ellerini kaç kere çırptın diye sorun. Hatırlama oyunları iki, üç yahut dört etaplı olabilir. Örneğin ‘mavi kitabı al, masanın üzerine git’.
Cümle tamamlama oyunları ( ‘ sirkte neler işittin ve sonra işittiğin neydi?’). Tanıma, ayırma ve lokalizasyon (geldiği yeri belirleme) faaliyetler; su, sesi, kapı sesi (çarpma şeklinde) köpek havlaması, kedi miyavlaması üzere her gün her yerde duyulabilen sesleri kullanarak ‘bu sesleri tanıyabiliyor musun? Hangi seslerin birebir ve hangilerinin başka olduğunu’ bu seslerin hangi taraftan geldiğini söyle bakalım’. Çeşitli antrenmanlar yapılabilir.
Çocuğumuzun yaşı ilerledikçe, gerekli müdahale yapılmadığı takdirde sorunlar de artacaktır. Okul-aile-uzman yardımı ve takviyesi ile çocuklarımızın yaşadıkları zahmetleri en aza indirgeyerek ve en kıymetlisi de gelişim devirlerinde krize yol açmasına mani olarak, onlara yardımcı olabiliriz.