“Özgüven” sözü, günlük hayatta epey duyulan bir söz olsa da tıpkı vakitte birçok kişinin konuşma lisanının içerisinde de ziyadesiyle kullanılır. Günlük hayatın içinde özgüven sözü, bir şeyleri yapıp başarmanın ya da başaramamanın nedenlerini ölçen zihnimizin bir ölçüt aracı üzeredir. Bu yüzden birçok kişinin, “Onun özgüveni çok yüksek. Benim özgüvenim çok düşük” ya da “Sende özgüven eksikliği var,” üzere cümlelerle kendisinin yahut bir diğerinin yeterlilik düzeyini ölçen tespitlerde bulunduğu görülür.
Özgüven, 0-6 yaş devrini kapsayan erken çocukluk devrinde başlayarak ömür uzunluğu gelişimini devam ettiren dinamik bir kavramdır. Bu yüzden yaşanan özgüven eksikliği, durumsal yahut dönemsel olarak farklı düzeylerde anılabilmektedir. Özgüven olarak isimlendirilen dinamik ve değişken yapılı bu kavramın hayatımıza olan tesirlerini yanlışsız anlayabilmek için evvel “Özgüven nedir?” sorusuna yanıt aramak daha hakikat olacaktır.
Özgüven Nedir?
Özgüven, bireyin kendi yetenekleri doğrultusunda yapabileceği ve yapamayacağı işlere karşı gerçekçi bir bakış açısı geliştirerek kendini bilmesi ve kâfi hissetmesi hâlidir. Böylelikle birey, kendi olumlu ve olumsuz taraflarını birlikte kabul ederek kendi özüne güvenebilir. İşte kendi özüne güvenme hâli özgüven olarak söz edilir.
Özgüven, kişinin kimi mevzularda çok düzgün performans sergileyeceğine güvenebilmesi kadar birtakım bahislerde da düzgün bir performans sergileyemeyeceğini bilmesi istikametinde şuurlu bir farkındalığı içerir. Bu yüzden her hususta kendini kâfi hissetmek, her şeyi çok güzel yapabileceğini düşünmek ve başkalarından çok üstün olduğunu ispatlamaya çalışmak sağlıklı bir özgüven algısını içermez. Bu abartılmış özgüven biçimi aldatıcı bir algı sorunu olarak karşımıza gelir ve katiyen gerçekçi bir beklenti değildir.
Özgüven Eksikliği Nedir?
Özgüven eksikliği, bireyin kendi yeteneklerine, niyetlerine ve şahsî özelliklerine güvenmemesi hâline denir. Özgüven eksikliği yaşayan bireyler, yapmaları gereken işlerin üstesinden gelebilecek hünerlere sahip olmalarına karşın o işte asla gereğince güzel olamayacaklarına inanarak kendilerine karşı önyargı geliştirebilirler.
Özgüven eksikliği kimi bireyler için hayatın tüm devirlerinde ve birçok maharet alanında kendini gösterirken kimilerinde ise belirli hayat evrelerinde oluşabilir. Muhakkak ömür evrelerinde oluşan özgüven eksikliği, genelde süreksiz durumlara bağlı olarak kısa müddetli biçimde ön plana çıkabilmektedir.
Bir bireyin nitekim kâfi olmadığı hususları bilmesi ve bunları kabul etmesi özgüven eksikliği değildir. Bu, durumsal bir güvensizlik hâlidir ve kişi, o anki şartlara bağlı olarak hakikaten yapamayacağı bir işi yapmak istemeyerek hakikat bir tespitte bulunmuş sayılır.
Örneğin, toplumsal bir aktifliğe katılan ve mükemmeliyetçi kişilik özellikleri taşıyan bir bireyden son dakikada topluluk önünde konuşma yapması istendiğini düşünelim. O kişi bu teklife hazırlıksız olduğu için tesirli ve akıcı bir konuşma yapamayacağını düşünerek bunu kabul etmediğinde bu durum “özgüven problemi” olarak isimlendirilemez.
Çünkü bu kişi, topluluk önünde konuşma yapmak için daha evvelce gerekli ön çalışmaları ve ön hazırlıkları yapmadan tesirli bir konuşma yapamayacağının farkındadır. Kendisi için ani ve sürpriz bir istek olan topluluk önünde konuşma teklifini reddetmesi durumu, kişinin kendisini gerçekçi biçimde değerlendirdikten sonra ortaya çıkan şuurlu bir farkındalık hâlidir.
Sürpriz ve ani gelişmelere bağlı durumlar karşısında kişinin kendisini o anlık yetersiz hissetmesi, o kişinin o özel duruma bağlı olan, kısa periyodik ve süreksiz olarak kendi öz marifetlerine güvenememesi hâlidir. Yani kişinin verdiği bu reaksiyon, o anki durumsal şartlara bağlı olarak ele alındığında genel bir özgüven eksikliği belirtisi olarak değerlendirilmemektedir.
Ancak bu kişi, ne değerine olursa olsun, asla bir topluluk önünde konuşamayacağına inanıyor ve ne vakit topluluk önünde konuşması gerekse bu durumdan kaçınıyorsa o vakit kişinin toplumsal fobi yahut glossofobi yaşamasına neden olabilecek seviyede genel bir özgüven eksikliğinden kelam etmek mümkündür.
Özgüven Eksikliği Belirtileri Nelerdir?
Özgüven eksikliği yaş, cinsiyet, hayat olayları ve karşılaşılan durumun kişi üzerindeki tesirlerine bağlı olarak her bireyde farklı belirtilerle ortaya çıkabilir. En yaygın görülen özgüven eksikliği belirtileri ise şöyledir:
-
Kendini daima başkalarıyla kıyaslamak,
-
Çoğu işe başlarken başarısız olacağını düşünmek,
-
Diğerlerinin fikirlerinin kendi kanılarından daha gerçek ve değerli olduğuna inanmak,
-
Karar almada zorlanmak,
-
Özeleştiri yaparken özşefkatten mahrum bir formda kendisine karşı acımasız olmak,
-
Diğer insanları gereğinden fazla yüceltmek,
-
Kendi yaptığı işlerde genelde işin olumsuz ve eksik istikametlerine odaklanmak,
-
Eleştiriye karşı alınganlık seviyesinde hassas olmak,
-
İş yahut vazifeleri tek başına yerine getirebileceğine inanmadığı için başkalarının dayanağına muhtaçlık duymak,
-
Başarılı olamayacağını düşündüğü durumlardan kaçınmak ve bu işi deneme fırsatını kendisine tanımamak,
-
İşleri daima ertelemek.
Özgüven Eksikliği Nelerden Kaynaklanır?
Özgüven, insan ömründe doğumdan itibaren gelişmeye başlayan ve ömür uzunluğu gelişim göstermeye devam eden dinamik yapılı bir kavram olduğu için ilişkisel ve toplumsal taraflı birçok kanaldan da olumsuz manada etkilenebilmektedir. Bu yüzden yapılan araştırmalar doğrultusunda özgüven eksikliğine nelerin neden olduğuna dair bulgular geniş bir yelpazede yer alır.
Özgüven eksikliğinin nelerden kaynaklandığına dair en sık görülen etkenler şöyledir:
-
Sağlıksız ebeveyn tavırları olarak anılan esirgeyici, telaşlı, mükemmeliyetçi, ilgisiz, eleştirel yahut otoriter aile tavırlarının çocuğun özgüven gelişimindeki olumsuz tesirleri,
-
Çocukluk periyodunda kendisiyle dalga geçilme, aşağılanma, dışlanma ve istismar edilme üzere özgüveni zedeleyici olumsuz ömür deneyimleri,
-
Çocuklukta kişinin kendisinin tembel ya da başarısız olduğuna inanmasına neden olabilecek seviyede yaşadığı akademik zorlanmalar,
-
Kişinin hayatında büyük olumsuz tesirlere neden olan başarısızlık, ayrılık, aldatılma ve terk edilme üzere yaşantılar,
-
Sağlıklı ve destekleyici toplumsal bağlardan yoksun olma,
-
Gerçekçi olamayacak kadar büyük beklenti yahut gayeler,
-
Kişinin kendi gerçek potansiyelini yansıtan yanlışsız ilgi, yetenek ve marifet alanlarını tanıyamaması,
-
Düşünce çarpıtmaları nedeniyle olayların sağlıklı formda yorumlanamaması,
-
Olayların olumsuz sonuçlarının gerçekte olduğundan daha negatif biçimde kıymetlendirilmesi,
-
Geçmişte yaşanan olumsuz durumlara daha çok odaklanarak şimdiki ve bundan sonraki vakitlerde yaşanabilecek olumlu durumların yok sayılması,
-
Yaşanmış olumsuz olayların hatasını ve sorumluluğunu yalnızca kendi üzerine alarak tüm aksiliklerin kendisinden kaynaklı olduğuna inanması,
-
Diğerlerinin kendisinden daha güzel olmasına neden olacak şahsî, durumsal yahut maddi farklılıklara bakmadan kendisini diğerleriyle kıyaslaması,
-
Mükemmeliyetçi kişilik özelliklerine sahip olması.
Özgüven Eksikliği Nasıl Geçer?
Yaşamın farklı periyotlarında pek çok sebepten ötürü özgüven eksikliği yaşanabilir. Lakin özgüven eksikliği, gerçek tespit ve değerlendirmeler sonrasında izlenecek sağlıklı yollar sonucunda geçebilen hatta geliştirilerek artırılabilen algısal bir kavramdır. Bu nedenle özgüven eksikliğini gidererek özgüveni artırmaya yönelik aşağıda belirttiğimiz adımlar izlenebilir:
-
Gerçekçi gayeler belirlemek,
-
Bireysel yeteneklerin dışındaki alanlarda performans başarısı değerlendirmeleri yapmamak,
-
Kişinin kendi kapasitesini tanıdıktan sonra sorumluluk düzeyinin kapasite seviyesini aşmasına müsaade vermemek,
-
Kişinin kâfi olamayacağını düşündüğü durumları evvelden fark edip başından itibaren bu durumlarla ilgili takviye almak,
-
Destek alınan durumlar sırasında dayanağı öğrenme aracı olarak görüp, bunu vakitle azaltarak tek başına takviyesiz bir formda işi tamamlamayı hedeflemek,
-
Kişinin vakit ve şartların kâfi olmadığı durumlarda yeni sorumluluklar edinmeyerek mevcut vazifelerin yerine getirilebilirliğini korumak,
-
Yaşanan olumsuz olaylar yahut başarısızlıklarla ilgili hangi faktörlerin ne seviyede kişinin muvaffakiyetini olumsuz etkilediğini araştırmak,
-
Başarısız ve olumsuz sonuçlanan durumları sağlıklı tahlil ederek bu durumlardan ömür deneyimine dönüşecek hayat dersleri çıkarmak,
-
Başarılı olunan ve olumlu sonuçlanan durumları tahlil ederek kişinin neleri uygun yapabileceğini fark edebilmek,
-
Başarılı olunan durumlarda kendini takdir etmek ve ödüllendirmek,
-
Kendini başkalarıyla kıyaslamak yerine kendi gelişimine odaklanmak,
-
Hata yapıldığında bunun olağan olduğunu hatırlamak,
-
Hataları ferdî gelişim aracı olarak görebilmek,
-
Yeni bir teşebbüste bulunurken, bu teşebbüste başarılı olmakla ilgili kaygılar olsa da, gereken önlemleri aldıktan sonra işi yapmayı deneme yüreği gösterebilmek.
Yukarıda özgüveni artırmaya yönelik yazılan teklifler, günlük ömürde da uygulanabilir alışkanlıklar hâline getirildiğinde özgüvenin yükseltilmesinde tesirli rol oynayabilmektedir. Lakin özgüven eksikliği, bireylerin kendi başlarına aşamayacak kadar güç ve karmaşık bir sorun olarak karşılarına geldiğinde bu teklifler bazen kâfi olmayabilir. Bu noktada daha profesyonel seviyede ruhsal danışmanlık hizmetinin alınması önerilmektedir.
Özgüven Eksikliği Yaşayan Bireyler Ne Vakit Ruhsal Danışmanlık Hizmeti Almalıdırlar?
Özgüven eksikliği, olumsuz yaşantılarla alakalı olduğu kadar kişinin kendi başına aşmada zorlandığı travmatik yaşantılarla da direkt alakalı bir kavramdır.
Travmaya bağlı ortaya çıkan özgüven eksikliğinin iyileşebilmesi için evvel travmatik yaşantıların bireyde oluşturduğu olumsuz his, niyet ve davranış örüntülerinin uygunlaşması gerekir. Lakin travmalar, insan ömrünün çok hassas bir sürecini kapsadığı için insan vücudundaki derin yaralara benzetilebilir.
Nasıl ki insan vücudundaki derin yaraların neden olduğu acı ve ağrıların geçebilmesi için evvel tabibin yarayı güzelleştirecek hakikat tıbbi müdahaleyi yapması gerekiyorsa, travmanın da neden olduğu özgüven eksikliğinin giderilmesi için bir ruh sıhhati uzmanı tarafından travmatik yaşantılara yönelik gerçek terapötik müdahalenin yapılması gerekir. Bu yüzden özgüven eksikliği travmatik yaşantılara dayanıyorsa öncelikle travmatik yaşantıların neden olduğu duygusal, düşünsel ve davranışsal sorunların terapi yoluyla çözümlenmesi çok değerlidir.
Bazen de şahıslar, kendi ferdî özelliklerini kâfi seviyede tanıyamamaları, erken çocukluk periyodundan itibaren kalıplaşmış şemalarını fark edememeleri yahut niyet çarpıtmaları nedeniyle olayları sağlıklı yorumlayamamaları yüzünden özgüven eksikliği yaşayabilirler. Fakat bu mevzuların kendi başlarına çözümlenmesi kolay olmadığı için kişinin kendi kendine özgüvenini güzelleştirmesi de güç olabilir.
