Şema terapi, çocukluk devrindeki olumsuz yaşantıların ve karşılanmamış duygusal gereksinimlerin sonucunda,
erken periyot uyumsuz şemaların oluştuğunu ileri sürer. Ömür uzunluğu tekrar eden bu şemalar çocuklukta başlayan, kişinin kendisi, öteki beşerler ve dünya hakkındaki inanç, his, fikir, davranış, bağlantı ve münasebet kalıplarını içerir.
Çocuklar inançlı bağlandıkları, duygusal muhtaçlıklarını karşılayan, bakım veren, gereksinimlerine gereğince ve süratli bir halde karşılık veren, sevgi dolu ebeveynlerle büyüdüklerinde, kendilik şemaları sevilebilir ve pahalı, başka beşerler ve dünya ile ilgili şemaları ise temelde dostça ve muteberdir. Ebeveynlerden gelen sevgi dolu dokunuşlar, itimat veren ses, duygusal ve fizikî gereksinimlerin karşılanmasıyla, çocuk ilgilerin keyif, itimat ve huzur verici olduğunu öğrenir. Çocuğun öğrendiği bu bağlantı şablonu, yetişkinlik hayatında da tüm bağlarında kullanacağı şablonun temelidir.
Ancak karşılanmamış gereksinimlerin, ihmalin, istismar, şiddet ve taciz üzere olumsuz yaşantıların varlığında, annenin sevgi dolu dokunuşları, inanç veren sesi olmadığında çocuk için, kendisi, dünya, öteki beşerler ve alakalar hakkında uyumlu/sağlıklı şemalar geliştirmek epeyce zordur. Doğduğu meskende yaşadığı ilgilerin itimat verici, keyifli ve huzurlu olduğunu deneyimlememiş bir çocuk için, yetişkin hayatında yaşadığı bağlarda bu temel üzerinden ilerler.
Çocuklukta karşılanmayan gereksinimler, kişinin yetişkinlik ömründe da karşılanabilmek üzere varlığını sürdürür. Bu isteklerin, gereksinimlerin ve hislerin varlığı doğal olsa da kilit nokta, gereksinimlerin nasıl giderildiği ve hangi başa çıkma prosedürlerinin kullanıldığıdır. Tıpkı çocukluk periyodundaki hisler, kanılar ve isteklerle, olayları sağlıklı yetişkin tarafımızla değil de çocuk tarafımızla değerlendirip reaksiyon verdiğimizde, sıkıntıyla başa çıkabilmek için, yeniden çocuklukta kullandığımız başa çıkma tekniklerini kullanırız. O devirde bizim için tahminen de kollayıcı olan başa çıkma sistemlerinin ise, artık, yetişkinlik hayatımızda fonksiyonel olmayan ve aslında sorunu sürdüren ahenk bozucu başa çıkma yolları olduğunu fark etmek zordur. Bu, gereksinimlerimizin karşılanmadığı ve gereksinimlerimizi karşılamanın sağlıklı yollarını öğrenemediğimiz çocukluğun sonucudur.
Şema Terapi’deki ahenk bozucu başa çıkma prosedürleri teslim-kaçınma ve çok telafidir. Teslim, sorunun çaresizce kabul edildiği, meseleyle sağlıklı bir başa çıkma yolunun seçilmediği, sıkıntıya teslim olunduğu durumdur. Kaçınma, kişinin kendisini rahatsız eden durum, ortam ve bireylerden kaçınması, sorunu ve sorun hisleri aktive edebileceğini düşündüğü olaylardan uzak durmasıdır. Çok Telafide ise kişi, sıkıntıyla ilgili his ve kanılarının tam karşıtı istikametinde hareket eder. Sorunun kendisinde uyandırdığı his ve niyetlerin aslında tam aksisini hissediyor ve düşünüyormuş üzere, bu istikamette davranışlar sergileyerek, hissettiğinden farklı görünmeye çalışır.
Terapide, danışanın mevcut meselelerin kökeninde yer alan ve çocukluk periyotlarında oluşan şemalarla başa çıkabilmek için kullandığı, tahminen de çocukluk devri için hami olan bu sistemlerin tespit edilmesi ve artık yetişkinlik hayatında fonksiyon bozucu olduğunun fark edilmesi amaçlanır. Şimdiki başa çıkma yolunun, problemlerini nasıl çözmediği ve muhtaçlıklarını neden karşılamadığı üzerine çalışırız. Kişinin gereksinimlerini, hislerini söz edebilmesi, gereksinimlerine daha sağlıklı yollarla ulaşabilmesi, başa çıkma biçimlerinin geliştirilmesi ve fonksiyonel olmayan içselleştirilmiş seslerin kısılarak sağlıklı iç seslere dönüştürülmesi ise temel gayelerdendir.