Şema söz manası olarak yapı iskelet rastgele bir şeyin öne çıkan özellikleri manasına gelir Şema mersin escort Terapi de kullandığımız Şema kavramı kendimiz öbür beşerler münasebetler ve dünyayla ilgili sahip olduğumuz katı değiştirilmesi güç inançlardır 1 Şemalar çocukluk ve ergenlik devrindeki yaşantılarımız maruz kalınan ebeveynlik tavırları travmalar muğla escort mizaç özellikleri kültürel etkilenimler üzere pek çok etkenin bir ortaya gelmesiyle oluşur 2
Şemaların nasıl kazanıldığı ve bugünümüzü nasıl etkilediğini açıklamak için travmatik anıların şimdiki anımıza nasıl bir tesir yaptığına muş escort bakmalıyız Bunun için de beyin yapımızdan ve işleyişinden biraz bahsetmek istiyorum İnsan beyni üç ana katmandan oluşur Bunlar ilkel beyin orta beyin ve yeni beyindir İlkel beyin en alt katmanda bulunan ve hayatta kalmamız için temel beden fonksiyonlarını yerine getiren kısımdır Orta beyin ise ilkel beynin üst katmanında yer alır Burada Amigdala ismi verilen bilhassa kaygı duygusu ile bağlı olan his merkezi bulunur 3
Hafıza merkezi olan Hipokampüs de orta beyinde Amigdala nın çabucak yanında yer almaktadır Bize ziyan veren tehdit eden olaylar yaşadığımızda bu anılardaki durumlar ile olumsuz hisler ortasında bir temas oluşur Yani hafıza merkezi ile his merkezi adeta bir kısa yol oluşturur 4 Bu kısa yol bir daha buna misal bir durumla karşılaştığımızda travmatik yaşantıda ortaya çıkan hisleri çabucak hissetmemize imkan sağlar Korkup bir an evvel kaçmak ya da savaşmak için gereken hormonları salgılayabiliriz 5 Travma anında yaşadığımıza emsal hislere kapılırız
Davranışlarımız da buna nazaran şekillenir Ortada gerçek bir tehdit olduğunda geçmişteki travmatik anılarımızı çağrıştıran bir şey yaşadığımızda bu bizim için hayati bir sistemdir Çok süratli otomatik bir formda korkarız uyarılırız ve ona nazaran yansılar veririz Fakat günümüzde beynimizin bu kısmına nazaran hareket etmenin dezavantajları da vardır Amigdala sistemi etraftaki uyaranları ayrıntılı bir halde gözden geçirmez O anda sahiden tehdit altında mıyız diye uzun uzun tartmaz Daha evvelce tanıdık gelen aksiliğe karşı kendimizi korumamıza ağırlaşır Bu da çağdaş beşerler olarak birçok seferde aslında ortada gerçek bir tehlike yokken geçmişte yaşadığımız travmaları tam da şu an yaşıyormuşuz üzere hislere kapılmamıza sebep olur
Bu duruma Şema Tetiklenmesi diyoruz 6 Şemalarımız tetiklendiğinde o şemanın oluşmasına sebep olan geçmiş yaşantılarımızdaki kaygıyı öfkeyi suçluluğu çaresizliği hissedebiliriz Bu ağır hisler hudut sistemimiz tarafından tehlike uyarısı olarak algılanır Zira olumsuz hisler olumsuz bir durum içinde olduğumuzun habercisidir Evrimsel olarak bu tehlikeli durum dan bir an evvel kaçmaya kurtulmaya ya da savaşmaya meyilliyiz Salgıladığımız hormonlar da bizi o durumdan bir an evvel kurtulmamız için kaçınmaya yahut karşı atağa geçmeye iter
Beynin en üst yüzeyinde yer alan beynin dış kabuğu diyebileceğimiz kıvrımlı bölgenin ismi ise Pre Frontal Korteks tir Burası evrimsel süreçte insanlarda daha geç ve daha gelişmiş olan kısımdır Bu kısım karar verme plan yapma yargıda bulunma kıymetlendirme yapma üzere mantıksal fonksiyonları yerine getirmemize imkan sağlıyor 7 Lakin burası Hipokampüs ün hafıza merkezi olduğu üzere his merkezimiz ile direk bağlı değildir Bu yüzden geçmişte yaşadığımız aksiliklere rastgele bir açıdan misal durumlar ile bugünümüzde karşılaştığımız birçok vakit sahip olduğumuz olumsuz inançlar tetikleniyor ve biz her seferinde yine mantıksal bir kıymetlendirme yapma fırsatı bulamadan kendimizi reaksiyon verirken buluyoruz 8
Tetiklenmeyi birkaç kısa örnek üzerinden açıklamak istiyorum Çocukluk periyodunda okul başarısı konusunda anne babası tarafından sık sık eleştirilen ilkokul öğretmeni tarafından aşağılanan bir insan yetişkinlik periyodunda yöneticisi tarafından bir misyon verildiğinde birebir çocuklukta hissettiği üzere maharetsiz yetersiz hissedebilir Bildiği bir bahis olsa dahi üstesinden gelemeyeceğinden kaygılanır Bu noktada Başarısızlık şeması tetiklenmiş olur Burada şayet rasyonel düşünür iş hayatındaki geçmiş muvaffakiyetlerini bilgisini vaktini hesaba katarsa biraz çalışarak bu misyonun de altından kalkacağını bilir Lakin şemanın getirdiği hisleri şimdiki yaşantıda gerçek kabul ederse başarısız olma derdinden ötürü gerekenin iki katı kadar çalışıp kendini tüketebilir yahut bu korku yüzünden düzgün odaklanamayıp hakikaten de ortaya başarısız sayılabilecek bir iş çıkartabilir
Bir öteki örnek de Kuşkuculuk şeması için verilebilir Çocukluk ve ergenlik devrinde akran zorbalığına uğramış bir kişi insanların güvenilmez berbat niyetli ikiyüzlü olduğu inancını geliştirmiş olabilir Yetişkinlik yaşantısında yakın münasebetler kurmuş olsa da bir arkadaşının latife yapmak için söylediği olumsuz bir kelamı kendine hakaret olarak algılayabilir
Şunu unutmamak gerekir Hislerimiz üzerinde sandığımız kadar güçlü ve direk bir denetimimiz yok Olumsuz hislerin büyük bir kısmı şimdi kortekse ulaşmadan yani biz etraflıca düşünüp bir yargıya varmadan oluşuyor Bu süratli ve otomatik bir biçimde gerçekleştiği için belirli bir duyguyu hissederken sahiden de o denli hissetmemize sebep olacak bir durumun içinde olduğumuzu sanabiliriz Lakin ispatları incelediğimizde bu türlü olmadığını görürüz Buna nazaran birinci örnekteki kişi kendine yeni sorumluluklar verildiğinde rastgele birinin çalışacağı kadar çalışarak verilen işi yapabildiğini görme fırsatı edinirse öbür bir sefere bu şemanın tetiklenmesi zorlaşacak tetiklense bile ona karşı çıkmak için elinde daha sağlam ispatlar olacaktır İkinci örnekte de Kuşkuculuk şeması olan kişi bir latifeye incindiğinde arkadaşına kızmak ve uzaklaştırmak yerine hayatında yer vermeye devam ederse aslında onun berbat bir niyet olmadığını görme fırsatı olur
Ayrıyeten beynimizde hafıza merkezi ile belirli hisler ortasında bir bağ oluşması bu bağın varlığını daima sürdüreceği manasına gelmiyor Sık kullanılan ve tıpkı anda aktive olan beyin hücreleri ortasında sıkı bir bağ kuruluyor lakin tıpkı biçimde kullanılmadıkça bu bağlar zayıflayabiliyor 9 Şema Terapi sürecinden geçen pek çok danışan Şema Tetiklenmeleri nin azaldığını tetiklendiğinde de eskisi kadar ağır hisler uyandırmadığından bahsediyor Ayrıyeten yeni fikir yapıları oluşturdukça yeni bağlar oluşturabiliyoruz
Bu durumu tıpkı kar üzerinde giden bir araç olarak düşünebiliriz 10 Araç daima tıpkı yoldan gidiyorsa orada bir patika oluşur ve her seferinde oradan geçmek kolaylaşır Yeni bir yoldan gitmek birinci başta güç olur uğraş gerektirir Lakin her seferinde o yolu tercih edince o yoldaki karlar da basışır ve yeni bir patika oluşur Artık oradan gitmek daha kolaydır
Hislerimiz üzerinde gereğince denetimimiz olmayabilir ancak davranışlarımız üzerinde var 11 Bu yüzden kıymetli olan tetiklenmemeye çalışmak bizi tetikleyen durumlardan uzak kalmak değil o hislere karşın davranışlarımız üzerinde kelam sahibi olabilmel Bunu pratik ettikçe yani tecrübelerimiz değiştikçe beyindeki o kısa yol kullanılmadıkça oradaki hücreler ortasındaki bağlar gitgide zayıflayacak ve hayatımızı çok daha az olumsuz tesirler hale gelecektir Dr Sevinç Alkan Göral bu durumu Sinir sitemimizin kuklası olmak yerine karar vermek biçiminde tabir ediyor
1 Schema Therapy A Practioner s Guide Jeffrey E Young Janet S Klosko Marjorie E Weishaar
2 Hepsini İstiyorum Çabucak İstiyorum H Alp Karaosmanoğlu
3 Şema Terapi Nedir Eckhard Roediger
4 Şema Terapi Nedir Eckhard Roediger
5 Beden Kayıt Meblağ Bessel A van der Kolk
6 Hayatı Yine Keşfedin Jeffrey E Young Janet S Klosko
7 Şema Terapi Nedir Eckhard Roediger
8 Sağlıklı Yetişkin Modunu Güçlendirme Eğitimi Sevinç Göral Alkal Sezen Çamkıran Beyza Alımlı
9 Donald Hebb
10 Overcoming Stuckness in The Therapist or The Client Ida Shaw Schema Therapy TV
11 Mutluluk Tuzağı Russ Harris