Mehmet Kandemir1 , Edanur Bozdemir2 , Yunus Hayran1 , Zahide Tonga1 , Aslı Kandemir3 1 Kırıkkale University, Faculty of Education, Department of Guidance and Psychological Counseling, Kırıkkale, Turkey 2Kırıkkale University, Social Sciences Institute, Department of Guidance and Psychological Counseling, Kırıkkale, Turkey 3 Turkish Ministry of National Education, Kırıkkale, Turkey ABSTRACT ARTICLE INFO The aim of the study is to develop a scale that is capable of measuring to determine the sleep deprivation levels of children and adolescents. To study the validity and reliability of the Sleep Deprivation Scale for Children and Adolescents, two separate research groups were formed with the appropriate sampling method based on accessibility and availability. The first stage research group, in which the structure validity was determined, consisted of a total of 201 people, 77 (38.3%) male and 124 (61.7%) female. The second stage research group, in which the emerging structure was confirmed, consisted of 254 people, 8 (34.6%) male and 166 (65.4%) female. As a result of the analyzes made for the sampling adequacy of the scale, while Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) = .94; Bartlett Test result was found to be χ2 = 1833.03 (p <.00). As a result of the Explanatory Factor Analysis (EFA), It has been found that the scale has a single factor structure. In addition, it was found that the single factor structure of the scale explained 54.48% of the variance and the internal consistency reliability coefficient was .94. Then, the verification of the one-dimensional structure was started. As a result of the Confirmatory Factor Analysis (CFA), It was seen that the Chi-Square / Degrees of Freedom (254.94 / 65), 3.92; RMSEA values was .07 and the RMR values was .027. When the fit coefficients obtained for the tested model are examined, it is seen that CFI = .94, GF3 = .91, AGFI = .91, IFI = .96, NFI = .94 and TLI = .97. According to the veri obtained, it can be said that a valid and reliable scale has been developed. Article History: Received: 06.02.2021 Received in revised form: 07.03.2021 Accepted: 10.03.2021 Available online: 06.01.2021 Article Type: Standard Paper Keywords: Sleep, sleep deprivation, sleep deprivation scale, child, adolescent © 2021 JIETP All rights reserved1 Extended Summary 1. Introduction Sleep, which is defined as a life phase that can occur spontaneously, where the organism can reverse its interaction with the outside world with different stimuli, creates a temporary unconscious (Guytun, 1996). It is known that it is one of the important factors affecting the learning and developmental processes of children in school age (Walker, 2005). In childhood and adolescence, when learning and developmental processes are very fast, it is very valuable and important to determine whether sleep, which has a high effect on these processes, is sufficient for children and adolescents. Therefore, an examination of the increasing sleep deprivation experienced by children and adolescents during the day and to analyze which variables it is related to. It is possible to say that there are limited measurement tools to determine how the increasing sleep deprivation affects 1 Corresponding author’s address: Kırıkkale University, Faculty of Education, Department of Guidance and Psychological Counseling, Kırıkkale, Turkey e-mail: [email protected] DOI: https://doi.org/10.47157/jietp.875187 Kandemir, Bozdemir, Hayran, Tonga & Kandemir 49 children and adolescents during the day. Accordingly, with this study, it was aimed to develop a valid and reliable scale for determining the sleep deprivation levels of children and adolescents. 2. Method Two separate research groups were formed with the appropriate sampling method in order to carry out the validity and reliability study of the Sleep Deprivation Scale for Children and Adolescents. The first stage, where the construct validity was determined, consisted of a total of 201 people, 77 (38.3%) male and 124 (61.7%) female. The second stage research group, in which the structure was confirmed, consisted of 254 people, 8 (34.6%) male and 166 (65.4%) female. It is seen that the average age of the first group from the study groups is 12.37, and the average age of the second group is 11.87. Before the analysis, Z scores were examined in terms of extreme values. As a result of the examination, it was determined that there were 3 veri that were seen to be out of the +3 and -3 values and they were removed from the veri set. Then, Exploratory and Confirmatory Factor Analyzes were conducted on the veri collected from the research group. One of the prerequisites of Exploratory Factor Analysis used to test construct validity in the scale development process is the absence of multiple and dual / uniqueness problems (Tabachnick & Fidel, 2001). Correlation analysis was conducted to determine whether this sorun existed. As a result of the test, it was determined that the correlation coefficients between items were between .15 and .69. According to the correlation analysis result, it was decided that there was no multi-linearity and singularity sorun for the veri set created for the validity and reliability analysis of the scale. 3. Findings As a result of the analysis for the sampling adequacy of the scale, Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) was found as .94; Bartlett Test result was found to be χ2 = 1833.03 (p <.00). As a result of the Explanatory Factor Analysis (EFA), it has been found that the scale has a single factor structure. In addition, it was found that the single factor structure of the scale explained 54.48% of the variance and the internal consistency reliability coefficient was .94. Then, the verification of the one-dimensional structure was started. As a result of the Confirmatory Factor Analysis (CFA), It was seen that the Chi-Square / Degrees of Freedom (254.94 / 65), 3.92; RMSEA values was .07 and the RMR values was .027. When the fit coefficients obtained for the tested model are examined, it is seen that CFI = .94, GF3 = .91, AGFI = .91, IFI = .96, NFI = .94 and TLI = .97. 4. Discussion and Results The scale structure determined as a result of the research has been discussed by comparing it with different research results (Johns, 1991; Spilsbury, Drotar, Rosen & Redlin, 2007) in the literature. In the sleep deprivation scale prepared by Spilsbury et al. (2007), it is seen that there are four different structures: sleep in school, wakefulness in school, sleep after school and sleep during school journey. It is seen that the scale items and scope prepared by Spilsbury et al. (2007) are quite similar to the scale items and scope prepared by us. In the study, the results of eigenvalue, slope trend graph, structure validity showed the one-dimension structure of the scale clearly different from the study of Spilsbury et al. As a result of the Exploratory Factor Analysis, Cronbach’s alpha internal consistency analysis, item total correlation analysis, Confirmatory Factor Analysis and other analyzes used in the development of the Sleep Deprivation Scale for Children and Adolescents, it is possible to say that the measurement efficiency and reliability of the scale are quite good. Consequently, it is possible to say that a scale has been developed that can be studied with many concepts and issues related to the hypothesis that it may be related to the sleep deprivation and quality of children and adolescents who continue their school life (success, sorun solving, test and performance anxiety, fear, trauma, depression, self esteem, etc.), when the scope of the scale is considered in terms of its items and findings. It is considered important to determine the relationship between the Sleep Deprivation Scale for Children and Adolescents and the scales that determine sleep problems. Journal of Individual Differences in Education, 2021, 3(1), 48-61 © 2021 Journal of Interdisciplinary Education: Theory and Practice (JIETP) bir EDUGARDEN yayınıdır. Çocuk ve Ergenler İçin Uyku Yoksunluğu Ölçeği Mehmet Kandemir1 , Edanur Bozdemir2 , Yunus Hayran1 , Zahide Tonga2 1 , Aslı Kandemir3 1 Kırıkkale Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Kısmı, Rehberlik ve Ruhsal Danışmanlık ABD, Kırıkkale, Türkiye 2Kırıkkale Üniversitesi, Toplumsal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale, Türkiye 3 Turkish Ministry of National Education, Kırıkkale, Turkey ÖZ MAK ALE BİLGİ Araştırmanın gayesi, çocuk ve ergenlerin uyku yoksunluğu seviyelerinin belirlemesine yönelik ölçme yeterliliği olan bir ölçek geliştirmektir. Çocuk ve Ergenler İçin Uyku Yoksunluğu Ölçeğinin geçerlik ve güvenirlik çalışması için, ulaşılabilirlik ve elverişlilik temeline dayalı olan uygun örnekleme formülü ile iki farklı araştırma kümesi oluşturulmuştur. Yapı geçerliliğinin belirlendiği birinci evre araştırma kümesini 77’si (%38.3) erkek, 124’ü (%61.7) bayan olmak üzere toplam 201 kişi; çıkan yapının doğrulandığı ikinci basamak araştırma kümesini ise, 8’i (%34.6) erkek, 166’sı (% 65.4) bayan olmak üzere toplam 254 kişi oluşturmuştur. Ölçeğin örneklem yeterliliği için yapılan tahliller sonucunda, Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) = .94 olarak bulunurken; Bartlett Testi sonucu χ2=1833.03 (p<.00) bulunmuştur. Açımlayıcı Faktör Tahlili sonucunda, ölçeğin tek faktörlü bir yapısının olduğu bulunmuştur. Ayrıyeten, ölçeğin tek faktörlü yapısının, varyansın %54.48’ini açıkladığı ve iç tutarlılık güvenirlik katsayısının ise .94 olduğu bulunmuştur. Daha sonra tek boyutlu yapının doğrulanması çalışmasına geçilmiştir. Yapılan Doğrulayıcı Faktör Tahlili sonucunda, KiKare/Serbestlik Derecesi (254.94/ 65), 3.92; RMSEA pahaları .07 ve RMR pahasının .027 olduğu görülmektedir. Test edilen modele ait elde edilen ahenk katsayıları incelendiğinde, CFI=.94, GF3=.91, AGFI= .91, IFI=.96, NFI=.94 ve TLI= .97 olduğu görülmektedir. Elde edilen datalara nazaran, geçerli ve muteber bir ölçek geliştirildiği söylenebilir. Makale Tarihçesi: Alındı: 06.02.2021 Düzeltilmiş hali alındı: 07.03.2021 Kabul edildi: 10.03.2021 Çevrimiçi yayınlandı: 06.01.2021 Makale Tipi: Araştırma Makalesi Anahtar Sözler: Uyku, uyku yoksunluğu, uyku yoksunluğu ölçeği, çocuk, ergen © 2021 JIETP Tüm hakları gizlidir 1. Giriş Beşerler ömürlerine devam edebilmek ve hayat kalitelerini sürdürebilmek için temel gereksinimlerini gidermek zorundadırlar. Yeme-içme, inanç, barınma üzere temel gereksinimlerin yanında, fizyolojik ve ruhsal sıhhat açısından, uyku ve uyku sıhhatinin da insan organizması için değerli ve temel bir muhtaçlık olduğu söylenebilir. Uykunun temel bir gereksinim olduğunu ve bu gereksinimin biyolojik ve ruhsal güçlenme için ön şart olduğunu anlatan kıymetli araştırmacılar bulunmaktadır (Gerrig ve Zimbardo, 2012; Glasser, 1989; Maslow, 1943). Bilhassa, Maslow (1943) uykuyu kendini gerçekleştirme hiyerarşisinde temel biyolojik gereksinimler içinde kıymetlendirmiş ve öbür basamaklar için biyolojik gereksinimleri ön şart olarak belirtmiştir. Glasser (2989) ise, ruhsal sıhhat için beş temel gereksinimden birinin, uykuyu da kapsayan hayatta kalma muhtaçlığı olduğunu belirterek uykunun kıymetini vurgulamıştır. İnsan tabiatı için epey değerli olan uyku; tabiatıyla ortaya çıkabilen, organizmanın dış dünya ile etkileşimini farklı uyarıcılarla geri döndürebilir olduğu, süreksiz bir bilinçsizlik hali oluşturan ömür evresi olarak tanımlanmaktadır (Guyton, 1996). Çalıyurt (1998) ise uykuyu, organizmanın dinlenmesini sağlayan bir hareketsizlik olarak değil, vücudun faal olarak kendini yenilemesini ve hayatını devam ettirebilmesi için gerekli enerjiyi sağlayan ömür evresi olarak kıymetlendirmektedir. Uyku, bütünsel bir imajı olsa da, kendi içinde iki ana evreden oluşmaktadır (Guyton ve Hall, 2011). Uykunun birinci evresi REM evresi olarak tanımlanır ve bu evrede süratli göz hareketleri ve kasların gevşemeye başlayarak uykuya geçilen evre olarak bilinmektedir. İkinci evre NONREM evresi 1 Sorumlu YazarAdres: Kırıkkale Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Kısmı, Rehberlik ve Ruhsal Danışmanlık ABD, Kırıkkale, Türkiye e-posta: [email protected] DOI: https://doi.org/10.47157/jietp.875187 Kandemir, Bozdemir, Hayran, Tonga & Kandemir 51 olarak tanımlanmaktadır (Owens ve Witmans, 2004). NONREM evresi, yavaş göz hareketlerinden oluşmaktadır. Bu evre toplam uyku müddetinin neredeyse yüzde 75-80’lik kısmını oluşturur kendi içinde dört evreye ayrılmaktadır (İsmayılova, 2014). Birinci ve ikinci evreye yüzeysel yavaş uyku, üçüncü ve dördüncü evreye ise derin yavaş uyku ismi verilmektedir. Birinci evreden dördüncü evreye hakikat gidildikçe uyku derinleşir. Derin uyku uyunmadığında yorgunluk görülmektedir. Birinci NONREM uykusu 70-100 dakika sürer ve bunun büyük kısmı evre 3-4’de geçer. Gece boyunca REM uykusunun mühleti giderek azalır ve evre 3-4 kısalır. Sabaha karşı uyku yüklü olarak REM ve evre 2 NONREM’den oluşur. Tıpkı halde yaş ilerledikçe 3. ve 4. evre kısalır. Üçüncü ve dördüncü evrede kişinin uyandırılması hayli güçtür ve tam uyanıklık haline gelmesi 5 dakika alabilir. Olağan sağlıklı bir bireyin gecelik uykusu boyunca bu fazlar 4-6 defa gerisi sıra tekrar eder. Kişi uykuya birinci daldığında non-REM uykusunun birinci dört fazı geçilerek REM uykusuna başlanır (Guyton 1996). Gece uykusunu ortalama olarak, NONREM evreleri olan; % 2-5’ini evre 1, % 45-55’ini evre 2, %20- 25’ini evre 3 oluşturmakla birlikte, %20-25’ini de REM evrelerinin oluşturduğu bilinmektedir (Gerrig ve Zimbardo, 2012; Owens ve Witmans, 2004). Uyku, sağlıklı bir ömür üslubu sürdürmek için temel bir gereklilik olarak görülmekte ve insanların bu ihtiyaca doğuştan sahip oldukları belirtilmektedir (Gerrig ve Zimbardo, 2012). İnsan hayatının üçte birlik kısmını oluşturan uyku, doğumdan itibaren bireyin büyümesi ve gelişmesi için temel fonksiyon görmesinin yanında; öğrenme, hafıza, bilgi sürece süreci, bilişsel gelişim, doku yenilenmesi, bağışıklık sisteminin güçlenmesi üzere birçok değerli fonksiyonu yerine getirmektedir (Aydın ve Karaca, 1998; Campbell, Elder, Galland ve McDowall, 2017; Daşdemir, 2012; Guyton, 1996; Kaplan, Liu, Liu ve Owens, 2005; Lillis, Prisecilla ve Taylor, 2001; Oginska ve Pokorski, 2006). Uyku, bireylerin beden sistemlerini çeşitli formlarda etkileyebilen, nizamlı bir biçimde gerçekleşen bir döngüdür. Her bireyin günlük karşılaması gereken bir uyku muhtaçlığı vardır. Bu uyku süreleri/miktarları yaşlara nazaran değişmektedir (Daşdemir, 2012). Uyku müddetine ait çalışmalara bakıldığında; 6-13 yaşları ortasında yer alan çocuklarda 9-11 saat; ergenlerde ise 8-10 saat ortası uyku önerilmektedir (Albert, Alessi, Bruni, DonCarlos, Hirshkowitz ve Whiton, 2015). Birtakım çalışmalarda okul devri çocukların günlük yaklaşık 9-10 saat uyku gereksinimi olduğu söz edilmektedir. (Farney, Jensen, Walker ve Walker, 1986; Güleç, 2003; Thiedke, 2001). Lee, Rankin ve Ward’a (2007) nazaran uyku, çocuk gelişiminin temel ögesidir. Buna bağlı olarak, her dört çocuktan birinde uyku sıkıntıları görülmektedir (Meltzer ve Mindell, 2004). İlkokul çocuklarının % 30’undan fazlası ve gençlerin % 70’i uyku yoksunluğu yaşamaktadır (Keskin, 2016). Yaşanan bu uyku yoksunluğu sorunu; çocukların ve gençlerin hayatlarının birçok alanında kıymetli sonuçlar doğurmaktadır. Bülbül, Kurt, Ünlü ve Kırlı (2010) tarafından yapılan çalışmada daha kısa uyku bildiren çocuk ve ergenlerde, seçici dikkat ve karar verme sisteminin daha zayıf olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Gruber, Raviv ve Sadeh (2002) yaptıkları çalışmada uykusuzluk nedeniyle bilişsel fonksiyonların aksamasıyla bir arada bellek ve bilgi sürece süreçlerinde bozulmaya neden olduğu tabir etmektedirler. Çocuk ve ergenlerde ortaya çıkan uyku sorunları onların öğrenme süreçlerine olumsuz yansımakta ve bunun yanı sıra günlük hayattaki davranış örüntülerinde sorun/sorunlar olarak kendini göstermektedir (Aydın ve Ehil, 2014; Kelman, 1999). Kâfi seviyede uyku uyuyamayan, uyku yoksunluğu olan çocuk ve ergenlerde, uykunun ruh hali değişimlerine ve depresif hissetmeye neden olduğuna yönelik çalışmalar mevcuttur (Kelman, 1999). Uykunun en değerli fonksiyonu, his düzenleme kapasitesini yine yapılandırmaktır (Dahl ve Lewin, 2002). Kâfi uyku ölçüsü karşılanmadığında düşük güç, anksiyete, sonluluk, hisleri denetim etmede zahmet olduğu sonuçlarına ulaşılmaktadır. (Blum ve Carey, 1996; Dahl, 1996). Ergenlerle yapılan bir çalışmada, yetersiz uyku mühletinin depresif ruh hali ve kendine ziyan verme kanılarının arttığına yönelik sonuçlar söz edilmektedir. (Bautista, Foo, Shin ve YK, 2013). Fuligni ve Hardway (2006) tarafından yapılan bir başka çalışmada ise; günlük tutan 14-15 yaş aralığındaki çocukların yazıları incelendiğinde; daha az uyuyan çocukların kendilerine ait his durumlarını daha olumsuz betimledikleri vurgulanmaktadır. Journal of Interdisciplinary Education: Theory and Practice, 2021, 3(1), 48-61 52 Uyku yoksunluğu, uyuyamama probleminden farklı olarak, bireyin gün içerisinde karşılaması gereken uyku gereksinimini içinde bulunduğu koşullardan ötürü yahut isteyerek geciktirmesi sonucunda ortaya çıkan uykudan mahrum kalma durumu olarak söz edilmektedir. (Terman ve Terman, 2001). Uyku yoksunluğu çocukların fizikî büyümesini, beyin gelişimini, bağışıklık sistemini etkilemektedir ve kilo alımında kıymetli bir rol oynadığı bilinmektedir. Uyku yoksunluğu, büyüme hormonlarında azalmaya neden olmaktadır (Akerstedt, Froberg ve Frıberg, 1979; Akerstedt, Froberg ve Palmblad, 1979; Beck, 1981) bu da bilhassa çocuklarda yavaş büyüme ve yavaş kilo alımı üzere problemlere neden olabilir. Arlet, Jennifer, Kilkus ve Nedeltcheva (2009) tarafından yapılan araştırmalarda iştahı denetim eden hormonların (leptin-ghrelin hormonları) uyku yoksunluğu nedeniyle değişebileceği sonucuna ulaşılmıştır. Çok az yahut çok fazla uyku almak olağandışı kilo alımı ile ilişkilendirilebilir. Karaçal (2010) tarafından yapılan bir araştırmada, kâfi uyku almamak ve çok kilolu olmak ortasında bir ilişki olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bunun yanı sıra, Fredriksen, Reddy, Rhodes ve Way (2004) tarafından, kısa uyku mühleti bildiren 6., 7. ve 8. sınıf öğrencileriyle yapılan boylamsal bir çalışmada, öğrencilerin özgüvenlerinde azalma saptanmıştır. Buna ek olarak literatürde, uyku yoksunluğu olan çocukların olumsuz vücut algısına ve düşük benlik hürmetine sahip olduğu (Deane, Fallone ve Owens, 2002; Owens, 2001sonucuna ulaşılan araştırmalar mevcuttur. Uykunun, okul devrinde olan çocukların öğrenme süreçlerini etkileyen değerli göstergeleri olduğunu, uyku ile akademik süreçlerle ilgili bağların vurgulandığı değerli çalışmalar mevcuttur (Carskadon 2002; Carskadon ve Wolfson, 1998; Walker, 2005). Çalışmaların birçoklarında uyku yoksunluğunun, sadece uykudan muhakkak bir müddet evvel öğrenilenler üzerinde değil, sonraki öğrenilecek olanlar üzerinde de olumsuz tesir yaptığına ait bulgular mevcuttur. Uykunun öğrenme öncesinde bilginin kodlanması ve öğrenilmiş bilginin kalıcı olmasında hissesi büyüktür (Walker, 2005). Carskadon ve Wolfson (1998) yaptıkları bir çalışmada, uyku mühleti kâfi olan öğrencilerin, uyku yoksunluğu olan öğrencilere nazaran, güç olan derslerde daha başarılı olduğu, karmaşık matematik sorularını daha düzgün çözdüğü, okuduğunu manaya maharetlerinin ve öğrenme motivasyonlarının daha yüksek olduğu, daha yüksek notlar aldığını raporlamışlardır. Blum ve Carey (1996) ve Garrity (2007) tarafından yapılan çalışmalarda ise, öğrencilerin yaşadığı uyku yoksunluğunun dikkat ve motivasyon meselesine neden olduğu bulunmuş, çocuklarda uyku kaybının sözel yaratıcılığı ve soyut düşünme yeteneğini azalttığı belirtilmiştir. Bonnie, Findley ve Levinson (1992), uyku yoksunluğu gün içinde kaza ve yaralanma riskini arttırdığını belirterek, uyku sorunu yaşayan bireylerde dikkat ve uyum sorunu vurgulamıştır. Çocuk ve ergenlerin uyku süreçleri ile ilgili literatürde, hafta içi ve hafta sonu ahenge ve uyanma sürelerindeki farklılıklar, okulun erken saatlerde başlaması, toplumsal aktiviteler, gün içerisinde teknolojiyle etkileşimlerinin fazla olması, artan konut ödevleri, azalan ebeveyn denetimi çocuk ve ergenlerin uyku kalitesi ve yoksunluğu ile alakalı olduğu belirtilmektedir (Carskadon 2002; Ward, Rankin ve Lee, 2007). Bunların yanı sıra, etkilenen uyku kalitesinin gün içerisinde uyku yoksunluğuna sebep olduğu ve bu durumun okul performansını etkileyebilecek kronik yorgunluğa neden olabildiğine ait bulgulara ulaşan araştırmalar da mevcuttur (Carskadon ve Wolfson, 1998; Badia, Burduvali, Drake, Jefferson, Nickel ve Roth, 2003). Literatürde yer alan tüm bu araştırmalar ışığında, uykunun okul devrindeki çocuk ve ergenlerin hayatlarında ve öğrenme süreçlerindeki tesirinin epey kıymetli olduğu sonucuna ulaşılabilir. Üstteki açıklamalar açısından düşünüldüğünde, çocuk ve ergenlerin uyku sıhhatinin, yalnızca biyolojik bir gelişim için değil; öğrenme, manaya, bellek, dikkat, muvaffakiyet, sürdürebilir motivasyon üzere akademik gelişim açısından da hayli kıymetli olduğu görülmektedir. Buna nazaran, çocuk ve ergenlerin uyku yaşantılarının araştırılması, farklı ömür alanlarının tesirlerinin belirlenmesi ve kollayıcı çalışmalar açısından bedelli olacağı düşünülmektedir. Alanyazın incelendiğinde, uyku ve uyku yoksunluğunu belirlemeye yönelik ölçek çalışmalarının olduğu görülmektedir (Önder, Masal, Demirhan, Horzum ve Beşoluk, 2016; İzci, Ardıç, Fırat, Şahin, Altınörs ve Karacan, 2008). İzci ve arkadaşları (2008) tarafından Türkçeye uyarlanan uyku ölçeğinin, yetişkinler üzerinde kullanılabilir olduğu görülmektedir. Meijer and Van Den Wittenboer (2004) tarafından geliştirilip, Başkan ve Kandemir, Bozdemir, Hayran, Tonga & Kandemir 53 arkadaşları (2016) tarafından Türkçeye uyarlanan ölçek hususlarının, gün içinde artarak yaşanan uyku yoksunluğu ile ilgili olmadığı ve gece uykusuna geçememekle ilgili olduğu gözlenmiştir. Ergenlerde, gün içinde artan uyku yoksunluğunu belirlemek için Spilsbury ve arkadaşları (2007) tarafından hazırlanan uyku yoksunluğu ölçeğinin ise, yalnızca ergenlere yönelik olduğu ve çalışma kümesinde ise uyku sorunu tanısı almış ergenlerin olduğu görülmüştür. Sonuç olarak, çocuk ve ergenlerin gün içindeki artan uyku yoksunluğunu ve bu yoksunluğun günlük yaşantıya yansımalarını belirlemek için ölçme yeteneği ve kararlılığı olan geçerli ve muteber bir ölçme aracına gereksinim olduğu düşünülmektedir. 2. Formül 2.1. Araştırmanın Kümesi Çocuk ve Ergenler İçin Uyku Yoksunluğu Ölçeğinin geçerlik ve güvenirlik çalışması için, ulaşılabilirlik ve elverişlilik aslına dayalı olan uygun örnekleme usulü (Berg, 2001) ile Açımlayıcı ve Doğrulayıcı Faktör Tahlillerinde kullanılmak üzere iki başka araştırma kümesi oluşturulmuştur. Birinci kademede oluşturulan araştırma kümesi, ölçeğin temel yapısını ve güvenirlik çalışmalarını yürütmek emeliyle oluşturulmuş; ikinci etapta oluşturulan araştırma kümesi, birinci basamakta çıkan yapının farklı bir bilgi setinde ne derece doğrulandığını Doğrulayıcı Faktör Tahlili ile belirlemek gayesiyle oluşturulmuştur. Birinci etap için oluşturulan araştırma kümesinde, 77’si (%38.3) erkek, 124’ü (%61.7) bayan olmak üzere toplam 201 kişi bulunmaktadır. Bryman ve Cramer’a (2001) nazaran, ölçek geliştirme sürecinde araştırma kümesinin ölçek unsur sayısının 5 ile 10 ile çarpımı kadar olması gerekmektedir. Kline (1994) ise emsal bir açıklama ile örneklem büyüklüğünün husus sayısının 10 katı olmasının kâfi olduğunu söylemektedir. Bu açıklamalara nazaran, bu araştırmada ulaşılan örneklem sayısının da kâfi olduğu bedellendirilmektedir. Araştırma kümesindekilerin yaşları 8 ile 17 ortasında değişmekte olup, yaşları ortalaması 12.37 olduğu görülmektedir. Birebir vakitte, araştırma kümesindeki çocuk ve ergenlerden günlük uyku müddetleri, ahenge saatleri ve ahenge saatlerine yönelik kimi istatistiksel bilgiler toplanmıştır. Buna nazaran, araştırma kümesindeki bireylerin 15’inin (%7.5) altı saatten az, 78’inin (% 38.8) altı ile sekiz saat ortası, 90’ının (%44.8) sekiz ile on saat ortası ve son olarak 18’inin (% 9) on saat ve üzeri günlük uyku müddetlerinin olduğu; 11’inin (5.5) akşam 22.00’dan evvel uyumaya başladığı, 84’ünün (%41.8) 22.00 ile 00.00 ortasında uyumaya başladığın ve 104’ünün (%51.7) 00.00’dan sonra uyumaya başladığı görülmektedir. Ölçeğin geliştirilmesi sürecindeki ikinci kademe için oluşturulan araştırma kümesinde, 88’i (%34.6) erkek, 166’sı (% 65.4) bayan olmak üzere toplam 254 kişi bulunmaktadır. Araştırma kümesindekilerin yaşları 8 ile 17 ortasında değişmekte olup, yaşları ortalaması 11.87 olduğu görülmektedir. Tıpkı vakitte, araştırma kümesindeki çocuk ve ergenlerden günlük uyku mühletleri, ahenge saatleri ve ahenge saatlerine yönelik birtakım istatistiksel bilgiler toplanmıştır. Buna nazaran araştırma kümesindeki bireylerin 12’sinin (% 4.7) altı saatten az, 88’inin (% 34.6) altı ile sekiz saat ortası, 134’ünün (% 52.8) sekiz ile on saat ortası ve son olarak 20’sinin (% 7.9) on saat ve üzeri günlük uyku müddetlerinin olduğu; 22’inin (8.7) akşam 22.00’dan evvel uyumaya başladığı, 124’ünün (% 48.8) 22.00 ile 00.00 ortasında uyumaya başladığın ve 108’inin (%51.7) 00.00’dan sonra uyumaya başladığı belirlenmiştir. 2.2. Bilgi Toplama Araçları Şahsî Bilgi Formu: Araştırma kapsamında, çocuk ve ergenlerin demografik açıdan kıymetlendirilmesi hedefiyle araştırma kapsamında Şahsî Bilgi Formu oluşturulmuştur. Hazırlanan formda araştırma kümesinin cinsiyet, yaş, uyku müddetleri açısından kıymetlendirilmesi ile ilgili sorular bulunmaktadır. Çocuk ve Ergenler İçin Uyku Yoksunluğu Ölçeği-Uzman Görüş Formu: Çocuk ve Ergenlerde Uyku Yoksunluğu Ölçeğinin geçerlik ve güvenirlik çalışması bağlamında, okula devam eden çocukların uyku ihtiyaçlarına ait hazırlanan husus havuzunun uzmanlar açısından kıymetlendirilmesine ait bu form oluşturulmuştur. Uzman Görüş Formunda uzmanlardan, oluşturulan hususların Journal of Interdisciplinary Education: Theory and Practice, 2021, 3(1), 48-61 54 uygunluğuna ait 0 ile 10 puan ortasındaki derecelendirme puanları ve her bir unsura ait teklifler istenmektedir. Çocuk ve Ergenler İçin Uyku Yoksunluğu Ölçeği-Uygulama Formu: Çocuk ve Ergenler İçin Uyku Yoksunluğu Ölçeğinin geçerlik ve güvenirlik çalışması içen hazırlanan unsur havuzu ve uzman değerlendirmesi sonrasında uygulama için bu form oluşturulmuştur. Bu formla ilgili geçerlik ve güvenirlik sürecinin yanında psikometrik kıymetlendirme sonuçlarına, araştırmanın bulgular kısmında verilmiştir. 2.3. Data Toplama Süreci ve Bilgilerin Tahlile Hazırlanması Araştırmada data toplama süreci Covid-19 Pandemisinden ötürü online olarak gerçekleştirilmiştir. Google Form üzerinden toplanan datalar IBM SPSS’e girildikten sonra, bilgilerin tahlile hazırlanması süreçleri yapılmıştır. Bu bağlamda, dataların z puanları uç bedeller açısından incelenmiş +3 ile -3 pahaları dışında olduğu görülen 3 data olduğu tespit edilmiş ve bunlar bilgi setinden çıkartılmıştır. Ölçek geliştirme sürecinde yapı geçerliliğini test etmek için kullanılan Açımlayıcı Faktör Tahlilinin ön şartlarından biri de çoklu ve ikili/teklik sorunun olmamasıdır (Tabachnick ve Fidel, 2001). Bu probleminin olup olmadığını belirlemek için korelasyon tahlili yapılmış ve testin sonucunda unsurlar ortası münasebet katsayılarının .15 ile .69 ortasında olduğu belirlenmiştir. Korelasyon tahlil sonucuna nazaran, ölçeğin geçerlilik ve güvenirlik tahlili için oluşturulan bilgi seti için çoklu doğrusallık ve tekillik probleminin olmadığına karar verilmiştir. 3. Bulgular Çocuk ve Ergenler İçin Uyku Yoksunluğu Ölçeğinin geliştirilmesi sürecinde öncelikli olarak, uyku, uyku yoksunluğu, uyku kalitesi hususlarının kuramsal temelleri ilgili alanyazın araştırılarak elde edilen bilgiler incelenmiştir. İnceleme sonrasında, uyku yoksunluğu alanyazın kapsamında 20 unsurluk “Çocuk ve Ergenler İçin Uyku Yoksunluğu Ölçeği Husus Havuzu” oluşturulmuştur. Birebir vakitte hususlar oluşturulurken, unsur yazım kurallarına dikkat edilmiştir. Daha sonra, ölçek için oluşturulan husus havuzu, alanda uzman olarak çalışan 5 şahsa değerlendirmeleri için yönlendirilmiştir. Uzmanlardan gelen değerlendirmeler bağlamında, 3 husus ölçekten çıkartılmış, 2 unsurda düzeltmeye gidilmiştir. Uzmanlardan gelen değerlendirmeler sonrasında Çocuk ve Ergenler İçin Uyku Yoksunluğu Ölçeğinin uygulama öncesindeki unsur sayıları 17’ye inmiştir. Birebir vakitte, uzmanların ölçek hususlarına vermiş olduğu puanlar incelendiğinde, 7-10 puan ortasında değişlik gösterdiği görülmüş ve puan ortalamaları 8.7 bulunmuştur. Bu süreçlerden sonra, 17 unsurluk ve “kesinlikle katılmıyorum”, “katılmıyorum”, “katılıyorum” ve “kesinlikle katılıyorum” halinde hazırlanan 4’lü likert özelliği olan ölçeğin yapı geçerliliğini belirlemek için araştırma kümesinden data toplama sürecine geçilmiştir. Data toplama süreci ve dataların tahlile hazırlık süreci hakkında bilgiler araştırmanın prosedür kısmında ayrıntılı bir halde anlatılmıştır. Çocuk ve Ergenler İçin Uyku Yoksunluğu Ölçeğinin uygulama formuyla toplanan ve ön şart tahlilleri yapılan bilgiler üzerinde Açımlayıcı Faktör Tahlili sürecine geçilmiştir. Açımlayıcı Faktör Tahlili, faktörler ile göstergeleri ortasında tanımlanan bağlantıları açıklayan ölçme modellerini test etmek için kullanılan çok değişkenli istatistik yoludur (Çokluk, Şekercioğlu, Büyüköztürk, 2012). Jöreskog ve Sörbom (1993) ise, gözlenen ölçümlerdeki, varyansın ve kovaryansın bilinmeyen kaynaklarını belirleyerek ölçeğin yapı geçerliliğini belirlemek için kullanılan bir yol olarak Açımlayıcı Faktör Tahlilini açıklamaktadır. Ölçeğin, geçerlik ve güvenirlik tahlilleri için birinci araştırma kümesinden toplanan bilgilerin tahlili sonrasında, Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) = .94 olarak bulunurken; Bartlett Testi sonucu χ2=1833.03 (p<.00) bulunmuştur. Araştırmada KMO pahasının hayli yüksek olduğu, Bartlett testinin manalı olduğu bulunmuş ve bu sonuçlara nazaran, araştırmanın örneklem büyüklüğünün kusursuz olması manasına geldiği, literatür bilgisi bağlamında değerlendirilmiştir (Sharma, 1996). Ölçek unsurlarının faktör yük kıymetlerini belirlemek için kesme noktası olarak .40 belirlenmiştir. Büyüköztürk (2007), faktör yük pahasının toplumsal bilimler için .30’un alt hudut olarak kabul edilebileceğini belirtmiştir. Açıklayıcı Faktör Tahlili sonucunda, birinci olarak hususların ortak Kandemir, Bozdemir, Hayran, Tonga & Kandemir 55 faktördeki varyansı birlikte açıklama seviyeleri incelenmiştir. Buna nazaran, 2 husus .40’ın altında olduğu belirlenmiş ve bu 2 husus data setinden çıkartılarak tahliller tekrarlanmıştır. Bu sürecin gerisinden yapılan tahlil sonucunda, ölçeğin kaç faktörlü olabileceğine ait öz pahalar incelenmiş ve 1’in üstünde tek faktörün olduğu bu inceleme sonrasında ortaya çıkmıştır. Öz kıymetlerin 1 ve üzerinde olması faktörün kararlığını göstermektedir (Çokluk, Şekerçioğlu, Büyüköztürk, 2012). Elde dilen tek faktörlü yapının öz kıymetinin 8.17 olduğu belirlenmiş ve hasebiyle kararlılık gösteren tek bir faktörün olduğu değerlendirilmiştir. Tek faktörlü yapıyı görmek için birebir vakitte, Cattel’in yamaç eğim testi yapılmıştır. Kline’e (1994) nazaran bu test, en fazla manalı faktör sayısını bariz hale getirmek maksadıyla kullanılır. Yamaç eğilim tahlili sonucunda, aşağıda verilen, Biçim 1’e ulaşılmıştır. Biçim 1. Çocuk ve Ergenler İçin Uyku Yoksunluğu Ölçeği ile ilgili yamaç eğim grafiği Hal 1’deki grafiğe nazaran, ölçeğin tek kırılma noktasının olduğu görülmektedir. Tabachnick ve Fidel’e (2001) nazaran, değerlendirmelerde faktörler ortasında sertliği, belirginliği ve anlamlılığı sağlamak için döndürme (rotation) yapılması gerekmekte, münasebetiyle tek faktörlü bir yapıda bu sürece gerek duyulmamaktadır. Çocuk ve Ergenler İçin Uyku Yoksunluğu Ölçeğinin yapı geçerliliği çalışmasında tek faktörlü yapı açığa çıktığı için döndürme süreçlerine geçilmemiştir. Bu yüzden Çocuk ve Ergenler İçin Uyku Yoksunluğu Ölçeği tek boyutlu yapı olarak raporlanmıştır. Tek boyutlu yapıdaki her bir hususla ilgili yük kıymetleri, öz bedelleri ve toplam varyans pahaları Tablo 1’de gösterilmiştir. Tablo 1. Çocuk ve Ergenler İçin Uyku Yoksunluğu Ölçeği açımlayıcı faktör tahlili sonuçları Husus No Hususlar Faktör Yükleri Ortak Varyans Bedelleri 1 Sabahları uyanırken zahmet çekerim. .842 .387 2 Daha fazla uyku uyuyabilmek için kahvaltı yapmadığım olur. .815 .411 3 Kahvaltı sırasında kendimi uykulu hissederim. .808 .542 4 Okula giderken kendimi uykulu hissederim. .790 .624 5 Dersleri dinlerken kendimi uykulu hissederim. .782 .664 6 Derslerde kendimi esnerken yakalarım. .781 .590 7 Ders sırasında zihnimi açık hissetmem. .768 .450 8 Teneffüslerde dışarı çıkmak yerine sınıfta uyurum. .757 .404 9 Okuldan konuta gelir gelmez uyku muhtaçlığı hissederim. .737 .474 10 Öğlen yemeğinden sonra kendimi uykulu hissederim. .689 .470 11 Ödev yaparken uykum gelir. .685 .612 12 Gün içinde kendimi uyuşuk hissederim. .671 .610 13 Yeteri kadar uykumu alamadığım için kendimi gün içinde yorgun hissederim. .641 .653 14 Uykusuzluk nedeniyle günlük aktiviteleri unuttuğum olur. .635 .573 15 Uyku ile ilgili gün içinde şikâyetlerim olur. .622 .708 Açıklanan Varyans Kıymet: 54.48 Faktör Öz Pahaları: 8.17 Journal of Interdisciplinary Education: Theory and Practice, 2021, 3(1), 48-61 56 Tablo 1 incelendiğinde, Çocuk ve Ergenler İçin Uyku Yoksunluğu Ölçeğinin her bir unsurlarına ait faktör yük bedellerinin .622 ile .842 ortasında değiştiği görülmektedir. Tıpkı vakitte, Çocuk ve Ergenler İçin Uyku Yoksunluğu Ölçeğinin tek faktörlü yapısının varyansın %54.48’ini açıkladığı ortaya çıkmıştır. Henson ve Roberts’a (2006) nazaran, açıklanan varyans oranının % 50’nin üstü olması, ölçeğin ölçme seviyesinin yüksek olması manasına gelmektedir. Scherer, Wieb, Luther ve Adams’a (1988) nazaran ise %40 ile %60 ortasında değişim gösteren açıklanan varyans seviyeleri epey kâfi bir seviyedir. Bu açıklamalara nazaran, Açımlayıcı Faktör Tahlili sonucunda elde edilen varyans bedelinin (%54.48) epeyce uygun olduğu ve ortaya çıkan tek faktörlü yapının ölçme yeteneğinin kâfi olduğu söz edilebilir. Açımlayıcı Faktör Tahlili sonrasında ortaya çıkan sonuçların, güvenilirliğini belirlemek gayesiyle husus tahliliyle yapılan, Cronbach alfa iç-tutarlılık pahaları incelenmiştir. Tahlil sonrasında çıkan katsayı pahasının .94 olduğu belirlenmiştir. Özdamar (1999), .81 ile 100 ortası güvenirlik katsayılarını yüksek seviyede güvenirlik olarak tanımlamıştır. Buna nazaran, tahlil sonrasında bulunan iç tutarlılık katsayısının epey yüksek bir kıymet olduğunu söylemek mümkündür. Tıpkı vakitte, güvenirlik çalışması yapılan “Çocuk ve Ergenler İçin Uyku Yoksunluğu Ölçeği”nde yer alan unsurların, husus istatistiği olarak unsur toplam korelâsyonu hesaplanmıştır. Bu tahlil ile, her bir husustan elde edilen uyku yoksunluğu puanı ile toplam uyku yoksunluğu puanı ortasındaki bağlantı manasında kullanılmakta olup her bir uyku yoksunluğu unsurunun korelasyon katsayısı hesaplanmıştır. Tahlil sonrasında çıkan sonuçlar Tablo 2’de verilmiştir. Tablo 2. Çocuk ve Ergenler İçin Uyku Yoksunluğu Ölçek unsurlarına ilişkin istatistikler Unsur ortalaması Husus standart sapması Unsur Toplam Korelasyonu Husus Silme Güvenirlik Katsayısı Husus 1 2.593 1.045 .574 .938 Husus 2 1.954 1.078 .593 .938 Husus 3 2.129 1.032 .693 .935 Unsur 4 2.293 1.101 .750 .934 Husus 5 2.237 1.045 .779 .933 Unsur 6 2.299 1.034 .722 .934 Unsur 7 2.072 .984 .622 .937 Unsur 8 1.541 .858 .585 .938 Husus 9 1.871 .996 .637 .936 Unsur 10 1.732 .965 .636 .936 Unsur 11 2.216 1.045 .738 .934 Unsur 12 1.948 .953 .735 .934 Husus 13 2.201 1.000 .764 .933 Unsur 14 1.855 .970 .710 .935 Unsur 15 2.056 1.029 .807 .932 Ölçeğin geliştirilmesi sürecindeki tahliller sonrasında “Çocuk ve Ergenler İçin Uyku Yoksunluğu Ölçeği”nin çocuk ve ergenlerin uyku yoksunluğunu ölçme yeteneğine sahip olduğunu söylemek mümkün olsa da, ölçekten elde edilen yapının farklı bir bilgi setinde doğrulanması emeliyle, araştırmanın ikinci kademesi için toplanan bilgilerle Doğrulayıcı Faktör Tahlili çalışması yapılmıştır. Sümer’e (2000) nazaran, Doğrulayıcı Faktör Tahlili ile boyutlar ortasında oluşan bağlar, mukayeseli hipotez modelleri test edilebilir ve modellerin uygunluk derecesi belirlenmektedir. Doğrulayıcı Faktör Tahlil çalışmaları, son vakitlerde ölçek geliştirme ve uyarlama temelli araştırmalarda yaygın bir halde kullanılmaktadır (Çapa, Çakıroğlu ve Sarıkaya, 2005). Açımlayıcı Faktör Tahlili ile belirlenen tek boyutlu yapının 15 gözlenen değişkenden oluşan modelin tahlili için Doğrulayıcı Faktör Tahliline geçilmiştir. Buna nazaran, modelde ölçeğin temel yapısı Doğrulayıcı Faktör Tahliline tabi tutularak ahenk pahaları ortaya çıkmıştır. Elde edilen sonuçlara nazaran, KiKare/Serbestlik Derecesi (254.94/ 65), 3.92; RMSEA pahaları .07 ve RMR kıymetinin .027 olduğu görülmektedir. Test edilen modele ait elde edilen ahenk katsayıları incelendiğinde, CFI=.94, Kandemir, Bozdemir, Hayran, Tonga & Kandemir 57 GF3=.91, AGFI= .91, IFI=.96, NFI=.94 ve TLI= .97 olduğu görülmektedir. CFI, GFI, IFI, NFI, TLI üzere ahenk kıymetlerinin .90 ve .90 yakın olduğu görülmektedir. Ki-Kare pahasının 5’ten, RMSEA ve RMR pahasının ise .08’den küçük olması önerilen modelin ahenk yeterliliğinin kâfi olduğu manasına gelmektedir (Şimşek, 2007). Doğrulayıcı Faktör Tahlili sonucunda ahenk güzelliği puanlarının kâfi olmasından ötürü uygunlaştırma indeksleri incelenmemiş olup, tahlil sonucunda, husus ve tek fakötörlü yapı ortasındaki münasebet kıymetlerine ilişkin standardize edilmiş katsayılarla ilgili bulgular Form 1’te verilmiştir. Form 2. Çocuk ve Ergenler İçin Uyku Yoksunluğu Ölçeğinin doğrulayıcı faktör tahlil sonuç diyagramı Çocuk ve Ergenler İçin Uyku Yoksunluğu Ölçeğinin geliştirilmesi sürecinde kullanılan Açımlayıcı Faktör Tahlili, Cronbach alfa iç-tutarlılık tahlili, unsur toplam korelasyon tahlili, Doğrulayıcı Faktör Tahlili ve öbür tahliller sonucunda, ölçeğin ölçme yeterliliğinin ve güvenirliğinin hayli güzel olduğunu söylemek mümkünüdür. 4. Sonuç, Tartışma ve Teklifler Çocuk ve ergenlerin gün içinde yaşadıkları uyku yoksunluğunu belirlemek maksadıyla hazırlanan Çocuk ve Ergenler İçin Uyku Yoksunluğu Ölçeğinin geçerlilik ve güvenirlik çalışması sonucunda, tek boyutlu bir yapı ortaya çıkmıştır. Açımlayıcı faktör tahlili sonrasında ortaya çıkan tek boyutlu yapı doğrulayıcı faktör tahlili ve farklı güvenirlik hesaplamaları ile de doğrulanmıştır. Bulgular açısından düşünüldüğünde, ölçeğin ölçme yeteneğinin ve hassaslığının epey âlâ olduğunu söylemek mümkündür. Alan yazın incelendiğinde, araştırmada açığa çıkan yapının desteklendiğini gösteren Journal of Interdisciplinary Education: Theory and Practice, 2021, 3(1), 48-61 58 hudutlu seviyede araştırmalar olduğunu söylemek mümkündür (Johns,1991; İzci ve diğ.,2008; Başkan ve diğ., 2016). Lakin bu araştırmacıların hazırlamış ya da uyarlamış olduğu uyku kalitesi ile ilgili ölçekler gün içinde artarak yaşanan uyku yoksunluğu ve gereksiniminden çok, gece uykusuna geçememekle ilgili olduğu söylenebilir. Ergenlerde, gün içinde artan uyku yoksunluğunu belirlemek için Spilsbury ve arkadaşları (2007) tarafından hazırlanan uyku yoksunluğu ölçeğinde ise, okul içinde uyku, okul içinde uyanıklık, okul sonrası uyku ve okul seyahatinde uyku olmak üzere dört farklı yapının olduğu görülmektedir. Spilsbury ve arkadaşlarının (2007) hazırlamış olduğu ölçek unsurları ve kapsamı, tarafımızdan hazırlanan ölçek unsurları ve kapsamı ile epeyce benzeri olduğu görülmektedir. Araştırmada, öz kıymet, yamaç eğilim grafiği, yapı geçerlilik sonuçları ölçeğin tek boyutu yapısını Spilsbury ve arkadaşlarının çalışmasına nazaran, bariz bir formda göstermiştir. Tıpkı vakitte, Spilsbury ve arkadaşlarının hazırlamış olduğu ölçeğin araştırma kümesini yalnızca 11 yaş ve üstü ergenler oluşturmuş olup, araştırma kümesindeki ergenlerin 62’si uyku sorunu teşhisini aldıkları raporlanmıştır. Hazırlanan bu ölçeğin geçerlilik güvenirlik çalışmasında örneklem olarak yalnızca ergenler değil, çocuklar da bulunmaktadır. Sonuçta, okul ömrüne devam eden çocuk ve ergenlerin uyku yoksunluğu ve kalitesi ile alakalı olabileceği hipotezi ile ilgili pek çok kavram ve hususla (başarı, sorun çözme, imtihan ve performans korkusu, dehşet, travma, depresyon, benlik hürmeti vb.) çalışılabilecek bir ölçeğin geliştirildiği, ölçeğin kapsamı, hususları ve bulgular bağlamında söylenmesi mümkündür. Çocuk ve Ergenler İçin Uyku Yoksunluğu Ölçeğinin geçerlilik ve güvenirlik çalışması yapılırken kimi sınırlılıkların olduğunu belirtmek gerekir. Araştırma, Covid-19 Pandemisi devrinde yapılmıştır. Birey ve ailelerin bütün hayat alanlarının etkilendiği ve değişim gösterdiği bu süreçte araştırma bilgileri toplanmıştır. Kimi öğrencelerin kısmen de olsa okul ve kurslara devam ettiği, uykuyla bağlantılı döngülerin değiştiği, ekran karşısında olağandan daha fazla kalmak zorunda olduğu, gerilim kaynaklarının değişim gösterdiği, belirsizliklerin artığı bir devir olarak bu periyot açıklanabilir. Bu devirde toplanan bilgiler ölçek yapısını ve sonuç bedellerini etkileyip etkilemediğinin pandemi sonrasındaki yeni araştırmalarda test edilmesi gerekmektedir. Çocuk ve Ergenler İçin Uyku Yoksunluğu Ölçeğinin, uyku sıkıntılarını belirleyen ölçeklerle de alakalarının belirlenmesi, ölçeğin psikopatolojik manada uyku problemlerini belirlerken yardımcı bir ölçek olmasına ya da çocuk ve ergenlere yapılacak müdahale programlarını tesirliliğini görme açısından yardımcı bir araç olarak ölçeğin kullanılabileceği düşünülmektedir. Kaynakça Akerstedt, T. ,Froberg, J. E., & Friberg, Y. (1979). Melatonin exceration, body temperature and subjective arousal during 64 hours of sleepdeprivation. Psyconeuroendocrinology, 4(3), 219-225. Akerstedt, T., Froberg, J. & Palmblad, J. (1979). Thyroid and adrenomedullary reactions during sleep deprivation. Acta Endocrinol, 90(2), 223-239. Arlet, V. N., Jennifer, M. K., Jacqueline, I., Kristen, K., Dale, A. S., & Plamen, D. P. (2009). Sleep curtailment is accompanied by increased intake of calories from snacks. The American Journal of Clinical Nutrition, 89(1), 126-33. Aydın, H., & Karacan, İ. (1998). Uyku ve psikofizyolojik süreçler. İçinde Güleç, C. & Köroğlu, E. (Eds). Psikiyatri temel kitabı (ss. 673-80). Doktorlar Yayın Birliği. Aydın, H., & Ehil, S. (2014). Bir semptom ve bir hastalık olarak uykusuzluk. Journal of Turkish Sleep Medicine, 1(1), 1-8. Badia, P., Burduvali, E., Drake, C., Jefferson, C., Nickel, C., & Roth, T. (2003). The pediatric daytime sleepiness scale: sleep habits and school outcomes in middle-school children. Sleep, 26(4), 455-8. Beck, U. (1981). Hormonal secretion during sleep in man. Modification of growth hormone and prolactin secretion by ınterruption and selective deprivation of sleep. International Journal of Neurology, 15(1-2), 17-29. Kandemir, Bozdemir, Hayran, Tonga & Kandemir 59 Berg, B. L. (2001). Qualitative research methods for the social sciences (4th ed.). Nediham Heights: Allyn & Bacon. Blum, N. J., & Carey, W. B. (1996). Sleep problems among infants and young children pediatrics in review. American Academy of Pediatrics, 17(3), 87-92. Bonnie, R. J, Findley, L. J., & Levinson, M. P. (1992). Driving performance and automobile accidents in patients with sleep apnea. Clinics in Chest Medicine, 13(3), 427-435. Bryman, A., & Cramer, D. (2001). Quantitative veri analysis with SPSS release 10 for Windows. New York. Bülbül, S., Kurt, G., Ünlü, E., & Kırlı, E. (2010). Adolesanlarda uyku problemleri ve etkileyen faktörler. Çocuk Sıhhati ve Hastalıkları Mecmuası, 53(3), 204-210. Büyüköztürk, Ş. (2007). Toplumsal bilimler için bilgi tahlili el kitabı. Pegem A Yayıncılık Campbell, A. J., Elder, D. E., McDowall, P. S., & Galland, B. C. (2017). Parent knowledge of children’s sleep: A systematic review. Sleep Medicine Reviews, (31), 39-47. Carskadon, M.A. (Eds). (2002). Adolescent sleep patterns: biological, social, and psychological influences. Cambridge University Press. Carskadon, M. A., & Wolfson, A. R. (1998). Sleep schedules and daytime functioning in adolescents. Child Development, 69(4), 875-887. Çalıyurt, O. (1998). Sirkadiyen uyku uyanıklık nizamını etkileyen iş ve çalışma kümelerinde uyku kalitesinin kıymetlendirilmesi (Uzmanlık tezi). Trakya Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Psikiyatri Anabilim Kısmı, Edirne. Çapa, Y., Çakıroğlu, J., & Sarıkaya, H. (2005). The development and validation of a Türkish version of teachers’ sense of efficacy scale. Eğitim ve Bilim, 30 (137), 74-87 Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G., & Büyüköztürk, Ş. (2012). Toplumsal bilimler için çok değişkenli istatistik SPSS ve LISREL uygulamaları. Pegem Akademi. Dahl, R.E. (1996). The impact of inadequate sleep on children’s daytime cognitive function. Seminars in Pediatric Neurology, 3(1), 44-50. Dahl, R. E., & Lewin, D. S. (2002). Pathways to adolescent health sleep regulation and behavior. J Adolesc Health, 31(6), 175-84. Daşdemir, F. (2012). Ömrün birinci üç yılında uyku sıkıntıları ve tesirli uyku ekolojisi etmenleri. (Yüksek lisans tezi). Ege Üniversitesi Sıhhat Bilimleri Enstitüsü, İzmir. Deane, J. Fallone, G., & Owens, J. A. (2002). Sleepiness in children and adolescents: Clinical implications. Sleep Medicine Reviews, 6(4), 287-306. Drake C., Nickel C., Burduvali E., Roth T., Jefferson C., & Badia, P. (2003). The pediatric daytime sleepiness scale: Sleep habits and school outcomes in middle-school children. Sleep, 26(4), 455- 458. Farney, R. J., Jensen, R. L., Walker, L. E. & Walker, J. M. (1986). Ear oximetry to detect apnea differentiterapid eye movement(REM) and non-REM (NREM) sleep. Screening for the sleep apnea syndrome. Chest Journal, 89(4), 533-539. Fredriksen, K., Reddy, R., Rhodes, J., & Way, N. (2004). Sleepless in chicago: tracking the effects of adolescent sleep loss during the middle school years. Child Development, 75(1), 84-95. Fuligni, A. J., & Hardway, C. (2006). Dimensions of family connectedness among adolescents with mexican, chinese, and european backgrounds. Developmental Psychology, 42(6),1246-1258. Garrity, K. (2007). Delaware school nurse association–your child’s sleep. https://www.dsna.org. Journal of Interdisciplinary Education: Theory and Practice, 2021, 3(1), 48-61 60 Gerrig, J. R., & Zimbardo, G. P. (2012). Psychology and life, psikoloji ve ömür psikolojiye giriş. (19. Baskı) içinde (ss.141-143). Psychology and life. (Çev. Koşul, G.). Nobel Akademik Yayıncılık. Giedke, H., & Schwarzler, F. (2002) Therapeutic use of sleep deprivation in depression. Sleep Medicine Reviews, 6(5), 361-377. Glasser, W. (1989). Reality therapy: A new approach to psychiatry. Harper & Row Publisher. Gruber, R., Raviv, A., & Sadeh, A. (2002). Sleep neurobehavioral functioning and behavior problems in school age children. Child Development, 73(2), 405-417. Güleç, G. (2003). http://uykubozuklugu.uludag.edu.tr/dersnotları001htm. Guyton, A. (1996). Tıbbi fizyoloji. (ss.761-765). Nobel Tıp Kitapevi. Guyton, A., & Hall, (2011). States brain activity – sleep, brain waves, epilepsy, psychoses. in: Textbook of medical physiology in (pp. 721-28). WB Saunders. Guyton, A., & Hall, J. (1996). Tıbbi fizyoloji. (9.Baskı) içinde (ss.761-763). (Çev. Çavuşoğlu, H.). Nobel Tıp Kitapevi. Henson, R. K., & Roberts, J. K. (2006). Use of exploratory factor analysis in published research. Educational and Psychological Measurement, 66(3), 393-416. Hirshkowitz, M., Whiton, K., Albert, S. M., Alessi, C., Bruni, O., DonCarlos, L., Hazen, N., Herman, J., Adams Hillard, P. J., Katz, E. S., KheirandishGozal, L., Neubauer, D. N., O’Donnell, A. E., Ohayon, M., Peever, J., Rawding, R., Sachdeva, R. C., Setters, B., Vitiello, M. V., & Ware, J. C. (2015). National sleep foundation’s updated sleep duration recommendations: Final report. Sleep Health, 1(4), 233-43. İzci, B., Ardıç, S., Fırat, H., Şahin, A., Altınörs, M., & Karacan, I. (2008). Reliability and validity studies of the Turkish version of the epworth sleepiness scale. Sleep Breath, 12(2), 161-168. Johns, M. (1991). A new method for measuring daytime sleepiness. the epworth sleepiness scale. Sleep, 14(6), 540-545. Jöreskog, K. G., & Sörbom, D. (1993). LISREL 8: Structural equation modeling with the SIMPLIS command language. Scientific Software International. Kaplan, D. L., Liu, L., Liu, X., & Owens, J. A. (2005). Sleep patterns and sleep problems among schoolhildren in the United States and China. Pediatrics. January, 115(1), 266-268. Karaçal, Ş. (2010). Konya vilayetinde yaşayan 0-17 yaş kümesi çocuklarda uyku bozukluklarının sıklığı (Uzmanlık tezi). Selçuk Üniversitesi, Meram Tıp Fakültesi, Çocuk Sıhhati ve Hastalıkları Anabilim Kısmı, Konya. Kelman, B. B. (1999). The sleep needs of adolescents. Journal of School Nursing, 15(3), 14-19. Kline, P. (1994). An easy guide to factor analysis. Routledge. Kyung Do, Y., Shin, E., Bautista, M.A., & Foo, K. (2013). The associations between self-reported sleep duration and adolescent health outcomes: What is the role of time spent on Internet use? Sleep Medicine, 14(2), 195-200. Lee, K. A., Rankin, S., & Ward, T. M. (2007). Caring for children with sleep problems. Journal of Pediatric Nursing, 22(4), 283-296. Lillis, C., Prisecilla, L. M., & Taylor, C. (2001). Fundamentals of the nursing in (pp.1013-36). JB Lippincott Company. Maslow, A. H. (1943). A theory of human motivation. Psychological Review, 50(4), 370-396. Kandemir, Bozdemir, Hayran, Tonga & Kandemir 61 Meltzer, L. J., & Mindell, J. A. (2004). Nonpharmacologic treatments for pediatric sleeplessness. Pediatric Clinics of North America, 51(1), 135-151. Meijer, A. M., & Van Den Wittenboer, G. L. H. (2004). The joint contribution of sleep, intelligence and motivation to school performance. Personality and Individual Differences, 37(1), 95–106. Oginska, H., & Pokorski, J. (2006). Fatigue and mood correlates of sleep length in three age-social groups: school children, students, and employees. Chronobiology International the Journal of Biological and Medical Rhythm Research, 23(6), 1317–1328. Owens, J. A., & Witmans, M. (2004). Sleep problems. Current Problems in Pediatric and Adolescent Health Deva, 34(4), 154-179. Owens, J. A. (2001). The practice of pediatric sleep medicine: Results of a community survey. Pediatrics, 108(3),51. Başkan, İ., Masal, E., Demirhan, E., Horzum, M.B., & Beşoluk, Ş. (2016). Psychometric properties of sleep quality scale and sleep variables questionnaire in Turkish student sample. International Journal of Psychology and Educational Studies, 3(3), 9-21. Özdamar, K. (1999). Paket programlar ile istatistiksel data tahlili. Kaan Kitabevi. Scherer, Robert F., Wiebe, F. A., Luther, D. C., & Adams J. S. (1988). Dimensionality of coping: Factor stability using the ways of coping questionnaire. Psychological Reports, 62, 763-770. Sharma, S. (1996). Applied multivariate techniques. John Wiley & Sons. Spilsbury, J. C., Drotar, D., Rosen, C. L., & Redline, S. (2007). The cleveland adolescent sleepiness questionnaire: A new measure to assess excessive day-time sleepiness in adolescents. Journal of Clinical Sleep Medicine, 3(6), 603-612. Sümer, N. (2000). Yapısal eşitlik modelleri: Temel kavramlar ve örnek uygulamalar. Türk Psikoloji Yazıları, 3(6), 49-74. Şimşek, Ö. F. (2007). Yapısal eşitlik modellemesine giriş, temel unsurlar ve lisrel uygulamaları. Ekinoks Yayınları. Tabachnick, B., & Fidel, L. S. (2013). Using multivariate statistics (6. edition). Allyn & Bacon Inc. Terrnan, J. S., & Terman, M. (2001). Light therapy. In: Dement W. C. Kryger, M. H, M. D. & Roth, T. (Eds). Principles and Practice of Sleep Medicine. 1259-71. Thiedke, C. C. (2001). Sleep disorders and sleep problems in childhood. American Family Physician, 63(2), 277-284. Walker, M. P. (2005). A refined model of sleep and the time course of memory formation. The Behavioral and Brain Sciences, 28(1), 51-64. Ward, T. M., Rankin, S., & Lee, K. A. (2007). Caring for children with sleep problems. Journal of Pediatric Nursing, 22(4), 283-296. Wolfson, A. R., & Carskadon M. A. (1998). Sleep schedules and daytime functioning in adolescents. Child Development, 69(4), 875-887.
Sleep deprivation scale for children and adolescents
