Obsesif kompulsif bozukluk, insanlık tarihinden bu yana var olan bir hastalık olmakla birlikte birinci olarak 1800’lü yılların ortalarında bahsi geçmeye başlamıştır. Obsesif kompulsif bozukluk, istenmeden gelen, uygunsuz olarak yaşanan, besbelli anksiyete ve probleme neden olantakıntılı kanıların ve bu niyetlerle gelişen davranışların günlük hayatı, hatta yaşamsal aktiviteleri, rutinleri etkileyecek seviyeye gelmesi sonucu ortaya çıkan ruhsal bir hastalıktır. Takıntılı fikir ve dürtüler manasına gelen obsesyon ile kişinin yapmaktan kendini alıkoyamadığı yineleyici davranışlar yahut zihinsel hareketler manasına gelen kompulsiyon davranışları bir ortaya gelerek hastalığı oluşturur.
OKB, çoklukla ergenlik periyodunda ve 20-30’lu yaşlarda başlamasına rağmen, okul öncesi çağdaki çocuklar dahil rastgele bir yaşta görülebilir. Erkeklerde daha erken yaşlarda başlamasına rağmen genel olarak bayanlarda daha sık görülmektedir.
Obsesyonun Türkçe karşılığı “saplantı”dır. Saplantı, yineleyici, ısrarlı, anksiyete (sıkıntı, bunaltı)ye neden olan ve istenmeden gelen, benliğe yabancı niyet, dürtü ya da imajlar (düşlem, hayal, zihinsel resim)dır. Obsesyon için günlük lisanda kuşku, evham, kuşku üzere sözler kullanılır. “Ya kapıyı açık unuttuysam?”, “Acaba elime mikrop bulaştı mı?” vb. kanılar obsesyonlara örnek gösterilebilir. Obsesyonlar üç temel formda gerçekleşirler:
1- Obsesif fikir (inatçı bir halde zihne sokulan, kişiyi rahatsız edici düşünceler)
2- Obsesif imaj (kişiyi rahatsız edici görsel ya da canlı yaşantılar)
3- Obsesif dürtü (kişiyi istenmeyen davranışa zorlayan dürtüler)
Bulaşma obsesyonu: Çeşitli çalışmalarda en sık karşılaşılan obsesyon çeşididir. Okb hastalarında bulunma oranı %45-55’tir. Bu obsesyon, Kişinin vücudunun ve giysilerinin kir, mikrop, toz üzere etkenler; kimyasal hususlar, deterjanlar, zehirler ile idrar, gaita ve öteki vücut salgıları ile bulaşacağına ait takıntıları ve bu takıntıların yarattığı düşünceyi gidermek için yaptığı davranışlarıdır. Bulaşma obsesyonuna sahip bireyler çok paklık yapma üzere kompulsif davranışlara sahip olabileceği üzere mikrop bulaştıracak ortamlardan uzaklaşma üzere kaçınma davranışları da sergileyebilirler. Bu tıp obsesyonu olan bireyler anksiyete ile birlikte utanma ve tiksinme hislerini ağır yaşarlar.
Kuşku obsesyonu: Kirlenmeden sonra en sık karşılaşılan obsesyon çeşididir. Bu obsesyona sahip bireyler yaptıkları şeylerden emin olamazlar. Kişi gaz ocağı, kapı, kilit üzere objelerin açık kalmış olabileceğinden, ütü vs. elektrikli aletlerin fişlerinin prizde takılı kalmış olabileceğinden kuşku duyar (Kuşku obsesyonu) ve emin olmak için tekrar tekrar denetim etme ihtiyacı duyar (Kontrol kompulsiyonu) ve zihinlerini daima meşgul eder. Bu çeşit obsesyonlarda yapılan şeyden ya da ihmalden kişinin kendisine ya da diğerlerine ziyan gelme telaşı kelam bahsidir. Yaşanılan his daha çok yanılgı ve suçluluktur. Bu obsesyonları denetim etme kompulsiyonları izler.
Saldırganlık obsesyonu: Kişinin kendine ya da diğerlerine ziyan verme ile ilgili fikirleri içerir. Obsesyonlar içindeki yaygınlığı %20’dir. Bu çeşit obsesyonu olan şahıslar “Acaba intihar eder miyim?”, “Ya çocuğumu bıçaklarsam?” vb. biçiminde kanılara sahip olurlar. Bu obsesyonlarla çaba etmek için, bıçak, makas üzere atak aracı olarak kullanılabilecek eşyalardan uzak durma, yüksek yerlerden uzak durma, sevilen bireylerden uzak durma üzere kompulsif davranışlar sergilenebilir.
Cinsel obsesyonlar: Okb içindeki yaygınlığı %26’dır. kendine, yaşına, toplumdaki yerine hiç yakıştıramadığı bir biçimde, kendisiyle ya da diğerlerine dönük cinsel içerikli obsesyonlardır. Çoğunlukla kişinin hemcinsiyle ya da çocuklarıyla cinsel bağ yaşamasına dönük ortaya çıkarlar. Bu çeşit obsesyonlara denetim ve yıkanma kompulsiyonları eşlik eder. Utanma, suçluluk, günahkarlık üzere hisler ağır olarak yaşanabilir.
Dinsel obsesyon: Dini ve ahlaki kıymetlere (Allah, peygamber vb.) karşı kabul edilemez olarak algılanan fikirlere sahip olmaktır. Kişi kendini inanç ve görüşlerine tam aksi bir biçimde ve çok ağır kahır yaratacak halde dini içerikli takıntılı fikirleri düşünmekten alıkoyamaz.
Yaygınlığı kültüre nazaran değişkenlik gösterebilir. Türkiye’deki okb hastakları ortasındaki yaygınlığı %42 ortasında değişmektedir.
Simetri tertip obsesyonu: Her şeyin tertipli, yerli yerinde vb. olması gerekliliği ile ilgili kanılardır. Bu obsesyonlara düzeltme, sıraya koyma vb. kompulsif davranışlar eşlik edebilir. Kişinin tüm hayatında simetri ihtiyacı ve düzenlilik hakimdir. Bu çeşit obsesyonu olan bireylerin sabah hazırlığı çok uzun müddetler alabilir.
Somatik obsesyon: Kanser üzere hayatı tehdit eden hastalıklarla çok düşünme biçiminde ortaya çıkar. Hasta olma korkusu ağır yaşanılan bir histir. Bireyler hastalıklardan korunmak için çeşitli(tetkik yaptırmak, tansiyonu denetim etmek vb.) prosedürlerle çok ilgili olabilirler.
Biriktirme, saklama obsesyonları: Kişinin kendisi için maddi ya da manevi pahası olmayan eşyaları saklaması ile ilgili obsesyonlardır.
Diğer obsesyonlar: Üstte sayılanların dışında bilme ve hatırlama muhtaçlığı, makul şeyleri söyleme korkusu, yanlışsız şeyleri söylememe korkusu, bir şeyleri kaybetme korkusu, uğurlu ve uğursuz sayılar, özel manası olan renkler vb. obsesyonlar da vardır.
Kompulsiyonun Türkçe karşılığı “zorlantı”dır. Zorlantı, obsesyonların verdiği rahatsızlıklarla uğraş etmek için gerçekleştirilen, yineleyici, kişinin yapmaktan kendisini alıkoyamadığı davranışlar ya da zihinsel hareketlerdir. Kapının, açık unutulma ihtimaline rağmen bunaltıcı derecede denetim edilmesi, mikrop bulaşma ihtimaline rağmen ellerin yıkanması ilgili obsesif niyetlere karşı geliştirilen kompulsif davranışlardır.
Kompulsiyonların temel hedefi obsesyonların ortaya çıkardığı ezayı azaltmaktır. Fakat birinci etapta süreksiz bir rahatlık yaşatsalar da uzun vadede OKB hastalığının devam etmesinde en büyük etkeni oluştururlar. Kompulsiyonların kimileri gözle görülebilen davranışlarken (el yıkamak gibi) kimileri da zihinde gerçekleşen davranışlar (sayı saymak gibi)dır.
Dokunma kompulsiyonları
Vakit zaman birtakım OKB’li hastalar kimi davranışları yapmadan evvel kendilerince önemsedikleri bir eşyaya dokunma ihtiyacı duyarlar.
Sayma kompulsiyonları
Kimi OKB’li hastalar rastgele bir günlük aktiviteyi makul bir sayıya kadar saymadan yaparsa işinin rast gitmeyeceğini düşünerek sayma davranışında bulunurlar.
Biriktirme ve saklama kompulsiyonları: Sık görülen kompulsiyon çeşididir. Kişi “ileride gerekli olabilir” biçiminde bir fikir ile gerekli olmayacak eşyaları bile biriktirebilir / saklayabilir.
Obsesyon ve kompulsiyonlar birlikte görülebildiği üzere, sadece obsesyonlar da görülebilir. Kimi obsesyonlar kompulsiyon yaratmazlar. Obsesif kompulsif bozukluk hastası kanılarının ve davranışlarının saçma ve gereksiz olduğunu bilir; lakin bunları yapmaktan kendini alıkoyamaz.
Yukarıdaki örnekleri okuduğunuzda aklınızdan “temiz, tertipli ve sistemli olmanın; güvenlik hedefi ile kapıları, pencereleri denetim etmenin ne ziyanı var, bunlar hastalık mı sayılmalı?” halinde niyetler geçebilir. Elbette bu davranışları günlük ömrümüzde yapıyoruz ve hastalık olarak sayılmamalıdır.
Bu kanılar günlük rutinleri etkilemediği takdirde hastalık boyutunda değildir. Hastalık olabilmesi için günlük fonksiyonları kısıtlayıp bozacak düzeyde olmalıdır. Örneğin, bir konut bayanının pak ve sistemli olması doğal olarak hastalık sayılmaz lakin çabucak her gün, günün her saatinde paklık yapıyor ve bu davranışları nedeni ile de çocuklarına onları sağlıklı bir biçimde yetiştirebilmek için kâfi vakti ayıramıyorsa hastalık olarak değerlendirilebilmelidir. Bir kişinin arabasının camlarının kapalı, kapılarının kilitli olduğundan emin olması güvenlik nedeni ile garip karşılanmayabilir lakin konutundan tekrar tekrar çıkarak ya da yolda geriye dönerek cam ve kapıları denetim etmesi dikkat edilmesi gereken bir durumdur.
Tedavi usulüne bakacak olursak, Holistik Psikoterapi olarak okb ye tek bir boyuttan bakmıyoruz. Bir beşerde okb oluşması için geçmişten günümüze kadar yaşanılan birçok olayın birikerek ilerlemesi gerekiyor. Kişinin aile bağları, arkadaşları ile olan alakalar ve okul hayatı bu olayların gerçekleştiği vakit dilimi olabilmektedir. Bu etkenler başka farklı değerlendirilmeli ve farklı müdahale teknikleri kullanılarak büsbütün ortadan kalkması için bir süreç işletilir. Yalnızca semptomları ortadan kaldırmak için yapılan uygulamalar yüzeysel bir sonuç getirmekte ve farklı bir takıntı ile kendisini göstermektedir. Tekrarlanan bu süreçler kişiyi çok fazla yormakta ve büsbütün geçmesine olan umudunu yitirmesine neden oluyor. Bu nedenle yüzeysel kalan, fonksiyonel olmayan terapilerle vakit kaybedilmemelidir. Daha sağlıklı olan semptoma bütüncül olarak bakabilmektir.
