ANNE SÜTÜ YOKSUNLUĞU
Bunu Bir Düşünün![1]
Yapay bebek sütü ile beslenme oranları ve Dünya’nın her yerinde bebek mortalite ve morbidite oranı ortasında olumlu bir korelasyon vardır.
Hastalıklar: Neden ve Sonuç
Pek çok bebeğin hastalığının kesin nedenini belirlemek için, annenin sigara alımı, ömür şartları, besin alımının niteliği ve niceliği, mikrobik casuslarla müsabaka ve bu casusların farklılıkları vb. karmaşık, birçok baş karıştırıcı faktör var olabilir. Ayrıyeten, birçok hastalığın potansiyelini etkileyen karmaşık, biyokimyasal, genetik ve coğrafik düzenekler vardır.
Emzirme konusunda tam takviye uygulamalarının, genel sıhhat ve nüfusun refahı için katiyetle kritik olduğunun altını çizerken, Hanson (2004)[2] emzirmenin esirgeyici tesirleri konusunda optimist sonuçlara bakmadan evvel temkinli olunmasının değerli olduğunu bize hatırlatmaktadır. Bu manada gerçek yol, tahminen de emzirilen bebeklerin, biyolojik potansiyeline, genetik ve sosyo-kültürel sınırlamalarının datalarına ulaşmak olmalıdır. Lakin şunun altını çizmek değerlidir; yapay beslenen bebekler, hiçbir vakit tam sıhhat potansiyeline ulaşamayacakları üzere, mahallî dezavantajlara da her vakit açık olacaklardır.
Kritik Durumlarda Anne Sütünün Ehemmiyeti
Doğal afet, halkın sıhhatsiz durumu, savaş bölgeleri, kıtlık ve açlık çeken bir nüfus bu kritik durumlar ortasında sıkışıp kaldığında, yiyecek ve pak suya erişim, çoklukla hayatta kalanların hayatlarına devam edebilmeleri için en büyük tehdittir.
Bu üzere durumlarda devletler bu bölgelere yardım yollar ve milletlerarası gelen bu yardımların bebekler için ayrılan gereçleri çoklukla ticari bebek mamaları ve pirinç halindedir. Bu metinde yazılanlar doğrultusunda, bugün bu bölgelere yollanan, formül bebek mamalarının, bir felaketin vurduğu bu bölgelere inançlı bir dayanak idaresi olduğu söylenebilir mi? Bebek formülü rastgele bir bağışıklık sistemi muhafazası ve savunması sağlamaz. Kirli su kaynaklarından ötürü ishal süratle yayılır, yetersiz beslenme ve vefata neden olur.[3]
Bu türlü “Acil Beslenme Ağı” durumlarında emzirmeyi destekleyen tertipleri, doğal afet bölgelerine yardım etmeleri için teşvik etmemiz gerekmektedir. Bebek için hayat ve vefat ortasındaki fark “emzirilmek” olabilir. Bu türlü kritik durumlarda, emzirmeye devam etmenin son derece kıymetli bir muhtaçlık olduğunu ve anneleri, bebeklerini emzirmekten vazgeçirmek değil, teşvik etmenin hayati olduğunu söylemek gerekir. Memleketler arası yardım kuruluşları, bebeklerin hayatlarını korumak için anne sütünü teşvik etmeli, bunun için özel alanlar kurmalı ve annelere sonsuz bir sabır ve ilgi göstererek yardımcı olmaları gerekmektedir. Bu mevzularda, bölgesel bazda eğitim kampları kumaları son derece önemli bir gereksinime hizmet edecektir.
- AKUT HASTALIKLAR
Yapay bebek sütü ile beslenen bebeklerin, kısa vadeli ve uzun vadeli sıhhatini gösteren ispatlar, kaygı verici bir oranda birikmeye devam ediyor. Şunu bilmeliyiz ki, bir bebek rastgele bir hastalığı yaşadığı vakit, büyümesini ve gelişmesini de sendeleyen bir ekip durumlarla karşı karşıyadır.
Bu hastalıklar ishal, teneffüs yolu enfeksiyonları, otitis media (orta kulak iltihabı), öbür enfeksiyonlar ve yanı sıra vefat, tüm yapay beslenen bebeklerde anne sütü alan bebeklere oranla kıymetli ölçüde yüksektir. Birinci altı ay boyunca yalnızca anne sütü alan bebeklerin morbidite (ölümcül bir hastalığa yakalanma) oranları, anne sütü almayan bebeklere kıyasla kısmen daha düşüktür. Son müddetine (2 yıl) kadar emzirilen bebeklerin, bu akut hastalıklara yakalanma oranı önemli bir biçimde düşer.[4]
Yapay beslenen bebeklerde gözlemlenen morbidite ve mortalite oranlarındaki artışın nedeni, formül mamalarla birlikte kullanılan su, bir ekip patojenlere maruz kalma, mamaların istenmeyen oranda anti bakteriyel oluşu, antifungal ve antiparazitik casuslar içermesi ve bebeğin bağışıklık sisteminin gelişimini yavaşlatması olarak sıralanmaktadır.[5]
Gastrointestinal Hastalıklar
Gastrointestinal enfeksiyonlar ishal (diyare), dehidratasyon, yetersiz beslenme, iştahsızlık ve sonuçta kilo kaybına neden olmaktadır. Birinci 12 ay, bebeklerde enfeksiyona bağlı ishallerin en sık bildirildiği periyottur. Bu bakteriler Escherichia coli, Salmonella sp, Campylobacter jejuni, virüsler, bilhassa rota virüsleri ve parazitler, örneğin, Giardia lamblia, Entamoeba histolytica yetersiz ve/veya yanlış beslenen bebeklerde görülen bakterilerdir.[6] Anne sütü ile beslenen bebeklere kıyasla yapay beslenen bebeklerin ömürleri boyunca ishal geliştirme riskleri her vakit yüksektir.[7]
Kramer ve arkadaşları, (2001)[8], yapay beslenmenin bilhassa toplumsal avantajlı kümelerde % 66’lık bir artışı olduğunu rapor etmiştir. Dewey (1995)[9], Amerika Birleşik Devletlerinde, baskın olarak nispeten daha varlıklı ailelerin kullandığı mamaların, yapay beslenen bebeklerde gastrointestinal morbidite oranlarını yükselttiğini bildirilmiştir.
Anne sütü ile beslenen bebeklere kıyasla yapay beslenen bebeklerin ishal geliştirmek riski:[10]
0-1ay 1-12 ay |
İshal Oranları 14 4 – 10 |
Önemli!
Gastrointestinal bir hastalık, emzirilen bir bebekte meydana geldiğinde, bebek başka besinleri ve bilhassa insan sütü olmayan sütleri bile reddeder. Böylelikle emzirmek yalnızca patojen öldürmeye yardımcı değil, tıpkı vakitte öbür besinler için meydana gelen iştah kaybının yaygın olduğu bu devirde, bebeğin gerekli sıvı, kalori ve protein almasını sağlar.
Nekrotizan Enterokolit
Nekrotizan enterokolit (NEC)% 30 mortalite oranı ile preterm bebeklerin % 10’unu tesirler. İnsan sütünde bulunan nöregulin-4 (NRG4) olarak isimlendirilen bir proteinin NEC’e karşı bağırsak epiteli müdafaa sağlayan kaynaklarından biri olduğu kanıtlanmıştır.[11] NEC’e yol açan risk faktörleri prematüre doğum, formül besleme, bağırsak iskemi ve bakteriyel kolonizasyon artışı sıralanmaktadır.[12]
Birden fazla durumda 2-4 hafta sonra ortaya çıkan bu hastalık, tüm teşhis olgularına nazaran, birinci hafta içinde seyreden durumların tümünde yapay bebek sütü ile beslenme görülmüştür. NEC hadisesi, yalnızca anne sütü ile beslenen bebeklerin hiçbirinde birinci hafta içinde meydana gelmemiştir.[13]
Bu iki faktöre bağlı olmadan prematüre bebeklerde karşılaştırıldığında, erken neonatal periyotta gereken teneffüs takviyesi alan ve yapay bebek formülü ile beslenen prematüre bebeklerde NEC oranı 28.6 kere artmıştır.[14]
Ayrıyeten, Enterobacter sakazakii olarak bilinen Cronobacter sakazakii’nin de yapay bebek formülü ile beslenen bebeklerde enterokolitin yanı sıra, bebek sepsis ve menenjit salgınları ile bağlantılı olduğu görülmüştür.[15]
Septisemi ve Menenjit
Yenidoğan septisemi ve menenjit, ağır morbidite ve yüksek mortalite oranları ile bağlantılıdır. Gelişmekte olan ülkelerde yenidoğan ağır bakım ünitelerinde yapay beslenen bebekler en çok risk altında bulunan kümedir.
El-Mohandes ve arkadaşları (1997)[16] yenidoğan ağır bakım ünitelerinde yapay süt ile beslenen bebeklerde sepsis görülme oranı:
Yaş Anne Sütü Alan Yapay Beslenen |
Birinci 10 gün 5% 10% |
11 – 24 gün 9% 20% |
25 – 38 gün 0% 15% |
Teneffüs Yolu Hastalıkları
Yapay beslenme durumunda ve berbat sosyo-ekonomik bölgelerde yaşayan bebeklerde pnömoni oluşumu kıymetli ölçüde artar. Victora ve arkadaşları (1987)[17] yapay beslenen bebeklerde zatürre ve vefat oranının yüksek olduğunu bildirmişlerdir. Yapay beslenen bebeklerin akut teneffüs yolu enfeksiyonlarına yakalanma riskleri emzirilen bebeklere oranla 17 kat fazladır.[18]
Anne sütü ve yapay beslenen bebekler ortasındaki teneffüs sistemini hastalıklarına yakalanma oranları ile ilgili bu farklılık, ABD ve Avustralya’dan gelen çalışmalarla, endüstrileşmiş ülkelerde devamlı olarak manalı bir artış olduğu ortaya konulmuştur.[19] [20]
Anne sütü ile beslenen bebeklere kıyasla yapay beslenen bebeklerin teneffüs sistemi hastalığı geliştirme riski:[21]
1 – 12 months |
Teneffüs Yolları Hastalıkları 3.3 – 4.3 |
Orta Kulak İltihabı (Otitis Media)
Yapay beslenme sürecinin, bebeklerde orta kulak iltihabı sıklığını arttırma konusu tam olarak anlaşılamamıştır.
Bunların nedenler olabileceği düşünülmektedir:
- Biberonla besleme sırasında daha yatay bir konum benimsenmesi,
- Östaki borusunun içine inek sütü akması ve orta kulak tahrişi,
- İnsan sütünde bulunan T ve B antikor hücresi eksikliği.[22]
Burun ve ağız bölgesine yerleşen H. enflüanza bakterilerine karşı anne sütünde bulunan birincil IgA, bu bakterilerle savaşacak proteine sahiptir; etkin olarak anne sütü ile beslenen bebeklerde bu hastalık önemli bir biçimde önlenir. Ne yazık ki, orta kulak enfeksiyonlarına neden olan pnömokoklar, anne sütünün kollayıcı faktörlerine dahi son derece dirençlidir.[23]
Dewey ve arkadaşları (1995)[24] yapay beslenen bebeklerin, akut otitis media hastalığı geçirme riskinin % 25 daha fazla olduğunu ve yapay beslenen bebeklerde bu hastalığın % 75 oranında 10 gün ve daha uzun bir müddet sürebildiğini bildirmiştir.
Anne sütü ile beslenen bebeklere kıyasla yapay beslenen bebeklerin otitis media geçirme riski:[25]
1-12 ay 1-6 yıl |
Otitis media 8.6 3.3 – 4.3 |
İdrar Yolu Enfeksiyonu
İdrar yolu çeşitli düzenekler ile korunmaktadır:
- Bakterilere neden olan enfeksiyonlar çoklukla barsaklardan kaynaklanır. Annenin bağırsak bakterileri ve anne sütüyle beslenen bebeğin bakterileri bir müddet sonra benzeşir. Münasebetiyle annenin sütündeki sIgA bu bakterilere özeldir; kanda bulunan ve kan yoluyla bulaşan, enfeksiyonlara neden olan bakterilerin böbrek içine emilimini engelleyerek, bebeğin bağırsak yüzeyini kaplar ve bebeğe anne sütü yoluyla antikorlar geçer.
- Ayrıyeten, anne sütü ile beslenen bebeğin bağırsaklarındaki bakteri çoğalması, anne sütünün içerdiği öteki anti mikrobik faktörler tarafından denetim edilmektedir.
- Anne sütünden gelen laktoferrin, bakterilerle temas ettiğinde öldürücü özelliğe sahiptir ve laktoferrin, böbrekler tarafından emilir ve idrar içine taşınır.
- Sütte bulunan oligosakkaritler, tıpkı vakitte idrarda görünen üriner epitelyuma bakteri bağlanmasını maniler. [26]
İsveç’te yapılan bir araştırmada, Marild ve arkadaşları (2004)[27] yapay beslenen bebeklerde idrar yolu enfeksiyonlarının değerli ölçüde bir artışı olduğunu göstermişlerdir. Ayrıyeten, emzirilen bebek için bu hastalığa karşı müdafaanın, emzirme periyodundan sonra da devam ettiği görülmüştür. Öbür ülkelerde de yapılan araştırmalarda araştırmacılar, bu sonuçlar ile hemfikir olmuşlardır.[28] [29] [30]
Ani Bebek Mevti Sendromu (SIDS, karyola vefatı ya da beşik ölümü)
SIDS, “Akut bir hastalık” değildir, fakat bu mevzu üzerine görüş bildirmek, emzirilen bebekler açısından, emzirmenin ehemmiyetinin altını çizmek ismine son derece uygundur.
SIDS, 1 yaşın altındaki bir bebeğin tüm faktörlerin detaylı bir biçimde incelenmesinden sonra, “İzah edilemeyen ani ölümü” olarak tanımlanır. SIDS, birçok bebek için, iki ile dört ay ortasındaki bir periyotta gerçekleşir. Otopsi sonuçlarına nazaran, SIDS üzerine vefatı belirleyici hiçbir faktör bulunamamıştır. Yapılan çalışmalar, bu sendromun çok faktörlü bir yapısı olduğunu ileri sürmektedir.[31]
SIDS Karşısında Gözetici bir Faktör Olan Emzirme
Mevcut araştırmalardaki en büyük zorluk, emzirmenin kesin olarak nasıl bir müdafaa sağladığına dair tam bir tarif geliştirmek konusunda yaşanmıştır.
SIDS üzerine yapılan 23 farklı çalışmanın meta tahlilinin 19’u, emzirmenin SIDS’e karşı müdafaayı desteklediğini ortaya koymuştur. Kombine tahlillerde yapay beslenen bebeklerin SIDS’e karşı iki sefer daha şanssız olduğunu göstermiştir.[32]
Son vakitlerde Almanya’da yapılan bir araştırmada, 1 aylık bebeklerde yapay beslenmenin SIDS karşısında iki kat risk faktörü olduğu bulunmuştur. Bu çalışmada, SIDS ölümlerinin % 73’ü 6 aydan küçük bebeklerde görülmüş ve yapay beslenmeye devam etme mühletince de, her yaşta insidansın iki katına yakın olduğu anlaşılmıştır.[33]
Anlaşılacağı üzere, SIDS’in nedeni multi faktöriyel olup, emzirmenin, bebekleri bu faktörlerden koruyan birtakım özellikleri olduğu söylenmektedir. Bu husus üzerine yapılan ön çalışmalarda, kritik bir vakitte bulaşıcı bir hastalığın (periyodik teneffüs yahut karbon dioksit zehirlenmesi/hipoksemi şeklinde) gelişme mümkünlüğü hayli yüksektir. Ayrıyeten, olgunlaşmamış beyin sapı hadiselerinin da SIDS’e büyük oranda neden olabileceği düşünülmektedir.
Etkin uyku etabında, bilhassa 1-3 ay periyodunda, anne sütü alan bebeklerin yapay beslenen bebeklere oranla değerli ölçüde daha sık ve daha uzun mühlet uyanık kaldıkları görülmüştür. [34]
Anne ve bebeğin birebir yatağı paylaşması bir boğulma nedeni olarak uzun yıllar sorumlu tutuldu. Fakat, uyku-arkadaşlığı birçok annenin başarılı bir biçimde emzirmesi ve emzirmeyi devam ettirmesi tarafında olumlu sonuçlar vermektedir. Son vakitlerde, düzenlenen pek çok eğitimde, daha yakın ve inançlı ortak uyku formülleri hakkında anneleri eğitmek ve bilgilendirmek için bir geri dönüş kelam konusu olmuştur. Bilhassa geceleri besleme muhtaçlığı, anne sütüyle beslenen bebeklerde yaygındır. Birebir vakitte bu durum, emzirmenin daha uzun mühlet devam etmesi ve bebeğin sağlıklı gelişimini sağlanması istikametinde kâfi süt ölçüsünü üretmeye ve müdafaaya yardımcı olur.[35]
Bunu Bir Düşünün!
Emzirme hareketi, oral-yüz kasları ve çene gelişiminin optimum gelişimini takviyeler. Emzirme geniş bir damak yapısı oluşturur ve böylelikle teneffüs yolunun açılmasına yardımcı olacaktır. Anne sütünün SIDS’e karşı pek çok hami faktör içermesinin yanı sıra, bebeğin anatomik gelişim özelliklerini de destekleyerek fizikî hareketi arttırır. Yapay beslenen bebeklerin merkezi hudut sistemi ve nörolojik gelişimleri, nispeten yavaştır. Bulaşıcı hastalıkların tüm formları, az gelişmiş ağız boşluğu ve havayolu açıklığındaki gelişim eksikliği üzere bebeğin ömrünü destekleyecek pek çok faktör, SIDS karşısında bebeği güçsüz kılar; bu durum yapay beslenen bebeklerin SIDS oranının neden yüksek olduğunu göstermektedir.
- KRONİK HASTALIKLAR
Yapılan araştırmalar, bir bebeğin beslenme modelinin çocukluk ve ergenlik devrinde birtakım kronik hastalıklara yakalanma riskini etkilediğini ve günümüzde bu hastalıkların oranında giderek artış olduğunu göstermektedir. Bilhassa yapay beslenen ve kısa müddetli emzirilen bebeklerde Tip 1 diyabet, çölyak hastalığı, çocuk kanserleri ve iltihaplı bağırsak hastalığı riskiyle ilişkilendirilmiştir.
Akobeng (2007)[36] İngiltere ve Galler’de anne sütü almayan büyük bir nüfus üzerinde yaptığı sistematik bir incelemede, astım yaklaşık 33.100 olayda, çölyak hastalığı 2655 hadisede ve obezite 13.639 hadisede risk faktörü olduğunu görmüştür.
Tip 1 Diyabet (İnsüline Bağımlı Diyabet)
Tip 1 diyabet, genetik ve çevresel faktörlerin kombinasyonu ile belirlenen bir oto-immün hastalıktır. Tip 1 diyabetin gelişme riski genel nüfusun % 0.4’ü oranında olup, lakin % 6’dan fazlası birinci dereceden akrabalıkla yani genetikle geçer. Her iki ebeveynde de Tip 1 diyabet varsa, çocukları için risk % 30 üzere yüksek bir orandadır.
Tip 1 Diyabet için Beslenme ve Araştırma Sonuçları
Tip 1 diyabet ve bebeğin beslenmesi ortasındaki irtibat, Borch-Johnson (1984)[37] ve arkadaşları tarafından 20 yıl kadar evvel tanımlanmıştır. O vakitten bu yana bu bilgiler ağır bir biçimde araştırılmıştır.
Malcova ve arkadaşları, (2006)[38] Tip 1 diyabet oranlarının gün geçtikçe arttığını kaydetmişlerdir. Bu hastalığın genetik olarak yaygın olduğu toplumlarda, Tip 1 diyabet sıklığının süratle arttığı belgelenmiştir. Emzirme oranlarının düşmesinin bu riski arttırdığı açıkça rapor edilmiştir. Emzirilmeyen bebeklerde risk : (OR = 1.93 [% 95 CI: 1,33-2,80]) iken, 12 ay boyunca anne sütü alan bebeklerin oranı: (OR = 0.42 [% 95 CI: 0,22-0,81]).
Perez-Bravo ve arkadaşları (1996)[39] Tip 1 Diyabet için, emzirme mühleti ve genetik olarak yüksek riskli ve genetik olarak yüksek riskli olmayan kümesi karşılaştırdı. Doğumda birebir genetik risk kümesinde bulunan bebeklerin, 3 ay ve üzeri emzirildiklerinde, yapay beslenen bebeklere oranla Tip 1 diyabet geliştirme risklerinin epey düşük olduğunu göstermiştir. Yayımlanan araştırmadaki meta-analizler, erken devirde yapay bebek sütü ile beslenen bebekler ve Tip 1 diyabet gelişimi ortasında güçlü bir temas buldu:
- Birinci 3 ay içinde inek sütü alan bebeklerin oranı (OR) 1.63 ile % 95 inanç aralığı (1,22-2,17).
- 3 aydan az emzirilen bebeklerde (OR) 1.43 (1,15-1,77).
Tip 1 diyabet başlangıcı erken devirde epeyce yüksek:
- 7 yaş altı çocuklar yaş (OR) 2,78 (1,08-7,14).
- 4 yaş altı çocuklar için (OR) 3.81 (1.10-13.29).
Pek çok hipoteze nazaran hücrelere ziyan verir:[40]
- İnek sütü proteinine erken maruz kalmak.
- 3. aydan evvel katı besine geçiş.
- Anne sütünün tüm esirgeyici özelliklerinden yoksun kalmak.
Tip 1 diyabeti olan annelerin emzirdiklerinde risk mümkünlüğü daha yüksek değildir.[41] Birebir müellif, tıpkı vakitte emzirme mühletinin ve anne sütü alımı ile yaşı 4 hafta ve altı olan bebeklerin 2 yıl emzirilen bebeklere oranla daha kilolu ve muhtemelen de daha kısa uzunluklu olduğunu bulmuştur.[42] Bu cins diyabetin gelişme riski altındaki çocukların anne sütünün sağladığı müdafaa avantajlarından yoksun kalması epey şanssız bir durumdur.
Tip 2 Diyabet
Ayrıyeten Tip 2 diyabet için de, anne sütü ile beslenen bebeklerin daha sonraki devirlerde bu hastalığı yaşama riskinin azaldığı anlaşılmaktadır.[43]
Çölyak Hastalığı
Çölyak hastalığı olarak bilinen hastalık, bir otoimmün kronik enteropatidir. Sindirim bozukluğu ve emilim bozukluğu ile sonuçlanan bağırsak hasarı ve inflamatuar hassaslığı artan bireylerin, glüten tüketmesi sonucu ortaya çıkmaktadır. Glüten, buğday, çavdar, arpa üzere çok sayıda tahılda bulunan bir proteindir. Bu hassasiyet karşısında genetik yatkınlık kelam bahsidir ve glüten diyeti yapmak gereklidir. Teşhisin konma yaş ortalaması 8.4 yıldır. Bu durum, birinci derece akrabasında var ise % 10 oranında yaygınlık gösteren kalıtsal bileşeni vardır.
Çölyak hastalığı, birinci glüten içeren besinlerin başlamasından sonra bebeklerde besbelli hale gelebilir. İsveçli bir bilim insanı olan Ivarrson (2002)[44], yaptığı bir çalışmada, çocuklara direkt ve/veya glüten içeren bebek mamaları verilmesi ile çölyak hastalığı olaylarının insidansında artış olduğunu bulmuştur. Çölyak hastalığının görülme sıklığı, 2 yıl sistemli anne sütü alan bebeklerde kıymetli ölçüde az olduğu saptanmıştır.
İnflamatuar Bağırsak Hastalığı
İltihaplı bağırsak hastalığı (IBD), bağırsağının bedenin bağışıklık tepkisini kapsayan, idiyopatik bir hastalıktır.
IBD’nin en önemli iki tipi vardır:
- Ülseratif kolit – kolon ile sonlu kronik inflamatuar bir hastalıktır.
- Crohn hastalığı – ağızdan anüse kadar, gastro-intestinal sistemin rastgele bir kısmı içerebilir.
Hem ülseratif kolitin, hem de Crohn hastalığının yoğunluğunda ve şiddetinde bir dalgalanma vardır. Sonuç olarak, bağırsak yolunun mukoza zarının inflamasyonu, ülserasyon, ödem ve kanamaya eşlik eden sıvı ve elektrolit kaybıdır. Teşhis, çoklukla geç ergenlik periyodundan 30-35 yaşa kadar; lakin ikinci bir kümede 60-70 yaş yetişkin kümede konur. Şayet ebeveynlerin birinde IBD var ise, çocuğun IBD geliştirme mümkünlüğü % 5’tir. Bu hastalığın şartları ve nedenleri epey çeşitlidir. Şayet bireyi etkileyen bir yatkınlık kelam konusu ise ve hastalık sürecinde her hangi bir organizma ya da inek sütü üzere bir antijen, yani bir immün cevabı tetikleyen bir ihtar var ise, hastalık uyarılır. Çeşitli çalışmalarda, IBD gelişme riskinin yapay beslenen bebeklerde, emzirilen bebeklere nazaran daha yüksek olduğunu bulunmuştur.[45]
Açıklayıcı hipotezler şunlardır:
- Yapay beslenen bebeklerde daha yüksek oranda gastrointestinal enfeksiyonlar vardır,
- Yapay beslenen bebekler, anne sütünün gastrointestinal mukoza uyarma, erken geliştirme ve olgunlaştırma üzerine tesirlerinden yoksun kalır.
- Bebek maması, antijen yansısı için tetikleyicidir.
Obezite (Aşırı şişmanlık)
Obezite, kalp hastalığı, diyabet, hipertansiyon, kimi kanser ve erken vefat üzere kronik hastalıklara yol açan önemli bir durum olarak kabul edilmektedir. Obezitenin önlenmesi doğumda başlar ve büyük ölçüde seçilen besleme sistemleri nedeniyle de olumsuz etkilenir. Anne sütü parametreleri, bebeğin olağan ve sağlıklı bir metabolizma geliştirmesi için gereklidir.
Yapay beslenmenin değerli ölçüde çocukluk çağında başlayan ve yetişkinlik periyodunda de devam eden obezite ile bağlı gösteren çok sayıda araştırma vardır. [46] Araştırma sonuçlarının meta-analizleri değerlendirildiğinde, erken periyotta yapay beslenmenin dozu ve fazla kiloluluk ortasında artan risk bağlantısı kuvvetle desteklenmiştir. [47] [48] [49] [50]
- Yapay bebek sütü ile beslenme yahut erken sütten kesme,
- 6. aydan evvel yapay bebek beslenmesi ve/veya
- Emzirilen bebeğin 6. aydan evvel ek besinlere başlaması,
Kimi araştırmalara nazaran, hayat stili ve davranışı erken çocukluk devrinde gerçekleşen geçmişin büyük bir tesiri olduğunu ortaya koyar. Bu sonuç için sunulan fizyolojik ve davranışsal faktörler şunlardır:
1) Fizyolojik Faktörler:
Yapay beslenen bebeklerin anne sütüyle beslenen bebeklere kıyasla bedenlerindeki olağan leptin düzeyleri yarı oranda düşüktür. Leptin, besinlerden alınan güç metabolizmasını düzenleyen bir hormondur ve anne sütünde gerekli ölçüde bulunur.[51] Ayrıyeten, emzirme güç metabolizması üzerinde uzun vadeli tesirleri olan insülin üretimini tesirler.[52]
Hem amniyon sıvısı hem anne sütü, fetüse ve bebeğe muhakkak bir lezzet/tat ortamı sağlar. Bu ortam, sütten sonra tat tercihini ve besin seçeneklerini tesirler. Böylelikle, gebelik ve emzirme sırasında annenin besin tüketimi ve sağlıklı besinleri alması, sütten kesildikten sonra bebek tarafından sağlıklı besinlerin kabulünü artırabilir.[53]
Anne sütü parametreleri, bebeklikte yüksek kilo oluşumunu azaltmak için bebeğin olağan metabolizmasını ve kilo alımını düzenlenler. Bu, bebek mamasına nazaran anne sütünün nispeten düşük protein seviyesi ile birleştiğinde, daha sonraki ömründe kilo alımını da (erken protein hipotezi) olağan seviyelerde seyretmesine yardımcı olacaktır.[54]
- Davranışsal Faktörler:
Emziren anneler çocukları için daha sağlıklı besinler seçebilir. Çocuk büyüdükçe biberonla beslenen bebekler, emzirilen bebeklere oranla daha fazla güç alımı gereksinimi duyabiliyor. Anneleri hamilelik öncesinde obez olan bebeklerin, emzirilen bebeklere oranla şayet yapay beslenirlerse çok daha fazla kilolu olma riskleri vardır.[55]
Astım
Karşılaştırıldığında 2. aydan evvel yapay bebek maması ile beslenen çocukların akciğer işlevleri manalı ölçüde, 4 ay ve üzeri emzirilen çocuklara oranla epeyce zayıftır.[56]
- Bir bebeğin erken sütten kesilmesi, kâfi oranda anne sütü alamaması, akciğer gelişiminin gereksinim duyduğu insan sütündeki faktörlerin alınamaması ve münasebetiyle da akciğer işlevlerinde zayıflamaya neden olduğu kâfi bir açıklama olabilir.
- Anne sütünde bulunan faktörler, teneffüs kas gücünü, büyüme faktörlerini ve teneffüs alveol gelişimini olumlu tesirler.
- Anne sütü, bedene alınan her türlü besinin kalıntı hacmini azaltan ve hücre sinyalizasyonunun (Sitokinler) kaybını önleyen faktörler içerir.
- Alveoller doğumdan sonra da gelişmeye devam eder.[57]
Astım, hırıltılı teneffüs, alerjik rinit ve egzama ile birlikte devam eden ve dünya çapında artışı gözlemlenen alerjik bir hastalıklardır. Yapılan araştırmalarda, % 59’u yalnızca anne sütü ile beslenme oranına sahip bir toplumda bu alerjik durumlar, formül mama ile beslenen çocuklarda kısmen anne sütü ile beslene çocuklara oranla daha sık görülmekteydi. Bu araştırma 6 ay ve üzeri yalnızca anne sütüyle beslenen bebeklerin alerjik tepkilere karşı önemli bir biçimde korunduklarını ortaya koymuştur.[58]
Çoklu Skleroz
Multiple skleroz, merkezi hudut sisteminin bir idiyopatik inflamatuar bir hastalıktır. Bu lezyonlar, hudut yolları üzerinde gelişebilir. Bir otoimmün hastalık olan multiple skleroz, yaygın olarak optik hudut hücrelerinde, beyincikte, beyin sapında ve beyin sıvısında tahribata yol açar. Bu nöropsikolojik disfonksiyon birkaç yıl boyunca ilerler.
Esansiyel yağ asitleri, olağan miyelin gelişimi için gereklidir. Multiple sklerozun önlenmesi, başta esansiyel yağ asitleri, mineraller ve vitaminler yoluyla mümkündür. Bu manada hamilelik ve çocukluk devrinde kâfi besin kaynağı sağlamak gereklidir.[59] [60]
Multiple skleroz için, “Emzirme muhtemelen en kıymetli önleyici faktördür” der Christensen (1975)[61]. Bir bebeğin beslenmesinde, doymamış yağ asitlerinin eksikliği, hayvansal yağların tüketimi, anne sütü eksikliği ve inek sütünü çok tüketmek, multiple sklerozun gelişmesini takviyeler.
Böylelikle anne sütü, olağan, güçlü, dirençli miyelin gelişimi teşvik eder; anne sütünün eksikliği miyelin gelişiminin tam potansiyelini pürüzler ve inek sütü ile beslenme, miyelinin olağandışı ve sistemsiz gelişmesine neden olur.
Çocukluk Kanserleri
Neyse ki çocukluk kanserleri enderdir; lakin, ender oranlar kesin sonuçlara ulaşmak için yapılan araştırmaları ve elde edilecek olan kaliteli sonuçları zorlaştırır. Araştırmacılar, yapay beslenme ile irtibatlı olan kanserleri şöyle sıralar:[62]
- Lenfoblastik lösemi
- Hodgkin lenfoma
- Nöroblastom
- Wilm tümörü
Birtakım araştırmacılar çelişkili sonuçlar da bildirilmiştir. Araştırmalarda metodolojik kusurları yaygındır. En yaygın kusur ise, gereğince “anne sütü” varlığını tanımlamak üzerinedir. Birçok çalışmada yalnızca anne sütüyle beslenen denetim kümesinin olmaması, tıpkı vakitte tutarsız sonuçlar da ortaya koyabilir. Teorik açıklamada, yapay beslenen bebeğin anne sütü ile beslenen bebeğe oranla kansere yakalanma ihtimalinin pek çok anlaşılabilir ve makul nedeni olabilir.
Lenfomalar, immün sistemi zayıf olan çocuklarda yaygındır. Yapay beslenme modellerinin hiçbiri, anne sütünün sağladığı bağışıklık sistemi güçlendirme ve gelişimini müdafaa özelliklerini sağlamamaktadır. Enfeksiyonlar, lösemi ve Hodgkin hastalığı için bir risk faktörü olarak önerilmiştir. İnsan sütünde bulunan güçlü antimikrobiyal ve anti-enflamatuar aktivitesinin eksikliği, yapay beslenen bebeklerin enfeksiyonları daha şiddetli bir biçimde geçirdikleri tecrübesini açıklar. Yapay sütle beslenen ve bu immünomodülatör müdafaaya sahip olamayan bebeklerin, enfeksiyonlar karşısında savunmasız modüllerini, sonrasında da kanserojen bileşikler karşısında da tıpkı ölçüde savunmasız yapacaktır.
Ayrıyeten, ana süt proteinlerinden biri olan alfa-laktalbümin, HAMLET[63] ismi verilen, tümör hücrelerini öldüren bu unsur, anne sütünde mevcuttur. Münasebetiyle, HAMLET anne sütü alan bebeğe karşılaştığı kanserojen bileşikler karşısında büyük bir avantaj sağlayacaktır.[64] [65]
(Davis, 2001),[66]
- DNA insan sütünün müdafaa faktörlerinin yokluğunda ziyan görmüştür. Bu anne sütü almayan çocuklarda görülmüştür. Dündaröz,[67] anne sütü ile beslenen ve inek sütü yüklü beslenen bebekler karşılaştırıldığında, yapay ve inek sütü ile beslenen bebeklerin periferik kan lenfositlerinin genetik hasarının seviyesinde kıymetli bir artış görüldüğünü rapor etmiştir.
- En son çalışmalar, nöroblastom ve Wilm tümörü ile yapay beslenme ortasında olumlu bir bağlantı göstermiştir; yani, bebeklerde pediatrik kanser gelişimi izlenen 187 çocuğun onaylanan raporunda yapay beslenme kabul edilmiştir.[68] Yapay beslenmenin ölçüsü arttıkça bu kanserlerin gelişme mümkünlüğü daha olasıdır. Yapay beslenmenin pediatrik kanser ile manalı bir bağlantısı olduğu ve kansere karşı muhafaza gelişiminin son derece zayıf olduğu kanıtlanmıştır.[69]
- ALERJİK HASTALIKLAR
Yapay Beslenme ve Anne Sütü
Anne sütü alan bebeklerle karşılaştırıldığında, yapay beslenen bebeklerin atopinin tüm biçimlerinin değerli ölçüde daha yüksek insidansı vardır.[70] Protein bedeli hidrolize edilmiş hipoalerjenik yapay bebek sütleri mevcuttur; lakin, bunların alerjik tepki riskini ortadan kaldıramadıkları rapor edilmiştir.[71]
Çocukluk alerjisi belirleyicileri:[72]
Aile Geçmişi Atopik Hastalıklarda Risk Faktörü |
Atopi Yoksa 5 – 16% |
Her İki Ebeveyn 40 – 60% |
Her İki Ebeveynde Birebir Tip Atopi 50 – 80% |
Bir Ebeveyn 20 – 40% |
Atopik Anne 45% |
Atopik Baba 33% |
Tek Kardeş 25 – 35% |
İki Birinci Derece Akraba 40 – 45% |
- Kalıtsal – atopi için olumlu aile hikayesi en değerli belirleyicidir.
- Yüksek kordon kanı IgE.
- Annenin doğum öncesi ve sonrası sıgara kullanımı.
- Yapay bebek sütü ile beslenme.
- Çevresel faktörler (örneğin; konut tozu akarı, sigara dumanı, vb.).
Atopik hastalıklar:[73]
- Astım
- Ürtiker
- Hırıltı kronik teneffüs hastalığı
- Egzama
- Gastrointestinal hastalık
- Kolik
- Rinit
- Bağışıklık sistemi gelişiminde başarısızlık
- Anafilaksi
Besin Alerjisi
Her hangi bir besine alerji geliştirmek, bağışıklık sisteminin bir karşılığıdır. Beden, çoklukla bir çeşit proteini ziyanlı algılayıp, savaşmak için kusurlu bir antikor cevabı başlattığı vakit meydana gelir.
Besin ile birinci temas, bedenin immunoglobülin E (IgE) antikorlarını üretmesine neden olur. Bedenin besin ile küçük bir ölçü temasından, bir sonraki temasta bedenin bunu, hayati bir tehdit olarak algılayıp, alerjik bir tepkisi tetikleyerek, kan dolanımında histemine ve başka kimyasalları hür bırakmak için bedende reaksiyona neden olmasıdır.
Bebeğin bağırsakları birinci aylarında çok hassastır. Zira, birinci aylarında bağırsak immatüritesi, bedene alınan besinlerin istenmeyen moleküllerinin bağırsak duvarından geçerek kan dolanımına girişi kelam bahsidir. Buna “Sızdıran bağırsak” denir; yani, bağırsaklar bir kevgir üzere geçirgen durumdadır.
İnek sütü, bebekleri en yaygın biçimde etkileyen tek alerjen olduğunu söyleyebiliriz. İnek sütündeki proteinler alerjendir, laktoz değil.[74] Annenin beslenmesindeki güçlü proteinler, sütüne geçebilir. Alerjik tepki yahut intolerans reaksiyonları bu proteinlerin bir sonucu olarak ortaya çıkabilir. Bebekler ve çocuklarda alerjik tepkilerin % 90’ını besinler, inek sütü proteini, yumurta, fıstık, soya, fındık ağacı, balık ve buğday oluşturur.[75]
Ewing nazaran (2005)[76] inek sütü proteini alerjisi, 12 aydan küçük bebeklerin %3’ünü tesirler ve çoklukla antijenler nedeniyle de reflü ya da kolik olarak yanlış teşhis edilir. IgE aracılı tepkileri olan bebekler, çoklukla inek sütü ya da öbür proteinlere karşı alerjik olmaya devam ederken, birebir vakitte astım semptomlarına neden olan çevresel alerjenler dahil olmak üzere öbür alerjenlere de reaksiyon geliştirirler.
Atopik Hastalıkları Azaltmak
Kanada Pediatri Derneği’nin (CPS), Kanada Alerji Derneği ve Klinik İmmünoloji (2013)[77] ortasında ortak bir çalışmaya nazaran aşağıdakiler tavsiye edilir:
- Annenin hamilelik ve emzirme periyodunda beslenmesinin, bebeğin alerjisini önlediğine dair bir delil yoktur ve annenin yetersiz beslenme riski yüzünden besin alımı (istisnalar hariç) kısıtlanmamalıdır.
- Bebek ömrünün birinci altı ayı içinde yalnızca emzirilmelidir. Uzun vadeli (min.2 yıl) emzirme daha hami olabilir.
- Emziremiyorsanız ağır hidrolize inek sütü bazlı formül mama kullanın. 6. Aydan itibaren rastgele bir özel yiyeceğin tadımını geciktirmeyin.
- Mevcut araştırma, yeni tadılan bir besinin nizamlı yenmesinin toleransı korumak için kıymetli olduğunu düşündürmektedir. Besinin bu birinci alımından evvel, deri ya da kan testi önerilmemelidir.
- ANNE SÜTÜ VE GELİŞİM ÖZELLİKLERİ
İnsan yavrusu, doğarken dar bir pelvis içinden geçmek ve bu dar alana sığmak için biyolojik bakımdan olgunlaşmamış doğarlar. Sindirim sistemi, bağışıklık sistemi ve merkezi hudut sistemi aylar ve yıllar boyunca gelişmeye devam eder. Yenidoğan bir bebeğin beyin boyutu bir yıl sonunda iki katına ulaşacaktır ve tam haftasında doğan bir bebeğin beyni doğumdan sonra süratle gelişmeye devam eder. Preterm bebeklerde ise beyin büyümesi daha süratli olur ve bu nedenle uygunsuz beslenme yolu ile ziyan görme ihtimalleri daha büyük bir potansiyele sahiptir.[78]
Anne sütünün tüm bileşenlerinin farklı bir vazifesi vardır ve bir bebeğin bedenindeki her sistemin optimal gelişimi için başka farklı fonksiyon görürler. Anne sütü bu müddette ve sonrasında büyümeyi, gelişmeyi ve bilhassa entelektüel gelişmeyi de yönlendirir.[79]
BUNU BİR DÜŞÜNÜN!
İnsan sütü, kendi cinsinin yavrusunun gelişimsel muhtaçlıklarını karşılar. Öbür göğüslü cinslerinin sütleri, onların farklı muhtaçlıklarını karşılamak için farklı bileşimlere ve fonksiyonlara sahiptir. İnsan yavrusu, doğum tartısının iki katına ulaşması altı ay sürerken, örneğin buzağı, 47 gün içinde doğum yükünün iki katına çıkacaktır. İnek sütü kendi tipinin bu süratli fizikî büyümesini kolaylaştırır; İnsan sütü ise, süratli beyin gelişimini kolaylaştırır. Bu, olağan bir optimum gelişmedir ve iki cinsin sütü de onların farklı büyüme ve gelişme maksatlarını karşılamak için biyokimyasal olarak farklıdır.
1921 yılında Lucas’ın[80] “Yapay bebek sütü ile beslenme nedeniyle bir entelektüel açığı” tanım edişi, bu hususta çok sayıda araştırmacıyı harekete geçirmiştir. Son olarak Gustafsson,[81] 6.5 yaş aralığındaki çocukların IQ kıymetlendirilmesine ait bulgularını yayınladı:
Yapay beslenme yahut Yapay bebek sütüne erken başlama kıymetli ölçüde;
- Düşük Toplam IQ
- Düşük Sözel Yetenek IQ
- Düşük Performans IQ
Araştırmacılar, yapay beslenmesi gereken bu bebeklerin sütten almaları gereken azamî yararın ne olduğunu keşfetmek maksadıyla ve yapay sütün kalitesini artırmak için açığın nedenini belirlemek gayesiyle bu çalışmayı yapmışlardır.
Yapay bebek sütlerinde eksik olan, uzun zincirli çoklu doymamış yağ asitleri (PUFA), dokosaheksanoik asit (DHA) ve arakidonik asit (ARA) manalı ölçüde eklendi. Lakin ne yazık ki, yapay beslenen bebeklerin entelektüel gelişim muhtaçlıklarının tamamlandığının şimdi doğruluğu kanıtlanmış değildir.[82]
Diş Gelişimi Anomalileri
Emzirme hareketi, oral-yüz kasları ve çene gelişiminin en uygun biçimde kullanımını teşvik etmektedir. Lisan hareketleri sayesinde damak gelişir ve böylelikle diş çıkarmak için uygun alanların oluşmasına müsaade verir. Viggliano (2004)[83] ve diş doktorları ortasındaki birçok araştırmacı, biberonla beslemenin ve emzik kullanımının (gıdasız emme) tıkanıklığı, açık ısırığı ve posterior çapraz ısırığı tetiklediğini kaydettiler.
Anne sütü şekeri dişlerin yüzeyine ve ağıza yerleşmez; bebeğin bağırsaklarında glikoz ve galaktoz içine laktaz enzimi tarafından bölünmüş olan laktozu gönderir. Sakaroz ise, diş çürümelerine neden olan ana şekerdir. Karbonhidratların öteki formları da diş çürüklerine yol açan bakteriyel fermantasyon için kullanılabilir şartları sağlamaktadır. Lakin, prehistorik periyoda ilişkin kafataslarında ise, dişlerde hiçbir dizilim bozukluğu ve hiçbir diş çürüğü örneği bulunamamıştır. Diş çürüğü, doğumdan itibaren ya da 3. Aydan itibaren yapay sütle beslenen çocuklarda değerli ölçüde daha yüksek insidansa sahiptir.[84]
EMZİRMENİN ANNE ÜZERİNE TESİRLERİ
Emzirme, bebeğin sıhhatini koruduğu üzere, annenin de sıhhatini müdafaada kıymetli bir rol oynar. Birçok insan yapay beslenmenin bebeklerin sıhhatini nasıl etkilediğini örneklerle açıklamıştır; lakin, annenin kısa ya da uzun periyot emzirmesinin sıhhati üzerinde nasıl tesirleri olduğuna dair araştırmalar azdır.
Demir Eksikliği Anemisi (Kansızlık)
Amerika’da yapılan bir çalışmada, postpartum (lohusa) periyotta demir eksikliği anemisi, bebeklerini yapay süt ile besleyen annelerde daha yaygın olarak belirtilmiştir.[85] Bu çalışmada postpartum anemi prevalansı emziren annelerde %7.2 oranında çıkarken, emzirmeyen ya da çok kısa bir periyot emziren annelerde %14.3 oranında çıkmıştır.[86] Ortalama Hb emzirmeyen annelerde, emziren annelerle karşılaştırıldığında 50 g/L daha düşük çıkmıştır.
Ayrıyeten, doğum sonrası artan regl kanaması ve kan kaybı, demir eksikliği anemisinin en kıymetli faktördür.
Emziren | Yapay Besleyen | Yorumlar | |
Loşi | Olağan: 12 gün ve üzeri[87] | Yüksek: 24 gün ve üzeri[88] | Emzirme ve hasebiyle oksitosin yokluğu sinyalleri ve rahim kasılmasını azaltır |
Rahim Uzunluğu | Olağan | Büyük | Oksitosin eksikliği involüsyonunu uzatır; Uzun müddetli involisyon enfeksiyon riskini artırır[89] |
Regl Kanaması | Amenora (Regl Olmama) >6 hafta; çoklukla >6 ay | 4-6 Hafta | Tekrar erken kanama toplamda daha fazla kan kaybına neden olur |
Demir Muhtaçlığı | Amenoraya oranla azalır | Artar | Menstruasyon, demiri tüketir. Emziren annenin demir kaybı, menstrüasyonda kaybettiğinin yarısıdır.[90] |
Ferritin | 6 Aydan az[91] | ||
Anemi | Daha yaygın | Doğum sonrası artan kan kaybı ve adet kanamasının erken tekrarlanması |
Gebelikten Korunma
Sağlam doğum denetimi birçok çift için büyük ehemmiyet taşımaktadır. Plansız bir gebeliğin gerçekleşme mümkünlüğü % 50[92] oranında iddia edilmektedir. Plansız gebelik, çiftin ilgisi, mali durum ve ruhsal durumu üzerinde bir baskı kurabilir. Annenin sıhhati da en az 3 yıl çocuklar ortasında yaş aralığı vermeye uygundur.
Laktasyonel Amenora (Emzirme periyodunda adet gecikmesi) izleme, yüzyıllar boyunca klâsik kültürlerde bir doğum denetim biçimi olarak kullanılmaktadır. Gelişmiş ülkelerde ise çiftler, sıhhat hizmetleri içinde bu mevzuda dayanak almaktadırlar.
Emzirmek, yumurtlamayı engelleyerek amenoreye neden olmaktadır ve doğal yolla bir doğum denetimi sunmaktadır.[93] [94] Emzirme periyodunda regl gecikmesi yaşayan annede yumurtlama, birinci luteal fazda olağan olmayan endokrin profilinin doğumdan sonra 6 ay içinde olağana dönmesi beklenir.[95] Emzirme, birden fazla bayan için son derece tesirli ve yan tesirleri olmayan, üstelik fiyatsız bir doğum denetimi sağlar.[96]
1988 yılında Bellagio, İtalya’da toplanan memleketler arası bir küme bilim adamı, fertilite üzerine emzirme tesiri ile ilgili bilimsel delilleri gözden geçirdiler. Onlar bir ekip aile planlaması metotları kullanarak değil, büsbütün yeni doğum yapmış emziren bayanların, doğumdan sonraki birinci altı ay içinde %2’den daha az gebelik riski yaşama mümkünlüğü olduğu sonucuna varmıştır. Kurallarına nazaran kullanıldığında birinci 6 ay için %99-100 aktifliği kanıtlanmıştır. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde o tarihten beri, Laktasyonel Amenore Formülü (LAM) kabul edilmiştir.[97]
Kilo Denetimi
Gebelik sırasında kilo alımı olağandır. Gebelikte olağan bir kilo alışının yaklaşık % 25’i annenin yağ depolarına (örneğin ~ 3.2kg) atfedilir. Emzirmeye erken başlandığında, yağ mobilizasyonu kolaylıkla hızlanır.[98] Kilo, gebelik periyodunda artabilir, fakat doğumdan sonra süratle kaybedilir. Sağlıklı bir gebelikte kilo artışı 12kg olarak belirtilir.[99] Yapılan birtakım araştırmalara nazaran, bebeklerini emzirmeyen/yapay besleyen bayanların beş yıl sonra önemli bir biçimde daha kalın bir bel etrafı ve beden yüzdesinde daha çok birikmiş yağ fazlalığı olduğu bulunmuştur.[100]
Bir çalışmaya nazaran de, bebeklerini karışık besleyen annelerde fizikî aktivite daha yüksek ve kalori tüketimi daha düşük olduğu gösterilmiştir. Lakin, buna karşın onlar, emziren annelere oranla 3. aydan sonra daha kilo kaybettikleri görülmüştür.[101]
Dewey, en az 3 ay emziren bayanlar ile 12 ay ve daha uzun emziren bayanların kilo kayıplarını karşılaştırmıştır. Kilo kaybı, 1-12 ay ortası emziren bayanlarda, 3-6 ay ortası emziren bayanlara oranla manalı olarak, 2.4kg kadar daha fazla olduğunu söylemektedir. [102]
Yeniden bir araştırmada 6 ay ve üzeri emziren bir annenin ne üzere besin desteklerine gereksinimi olduğu araştırılmış,[103] aşağı üst 6 aya kadar ortalama ek besin alımı: güç, vitamin A, kalsiyum ve demir olarak önerilen beslenme yardımı ile bunun yalnızca % 0,1-6,0 oranında emzirmeye dayanak olduğu anlaşılmıştır. Bilhassa, 6 ay boyunca regl olmamak bedende önemli oranda demir kompozisyonunu korumaktadır.
Yapılan çalışmalar sonucunda, çeşitli şartlarda başarılı bir emzirme için şu süreçlere müsaade verilebileceği gösterilmiştir:
- Beden yağlarını harekete geçirmek,
- Besin alımının artırılması,
- Güç tüketimi azaltılabilir,
- Süt ölçüsünde ve kompozisyonunda değişim.[104]
Osteoporoz
Gebelik ve emzirme periyodu, annenin kemik mineral yoğunluğunun kaybından ve kalsiyum homestas değişikliklerden sorumlu olabilir. Fetal periyotta bebeğin kemik büyümesi tepede olduğundan annenin birçok kemik kaybı gebeliğin ikinci ve üçüncü üç ayında ortaya çıkabilir. Bu yaklaşık olarak 25-30 gram kalsiyum (% 2-3 total beden kalsiyum içeriği) fiyatındadır. Gebelik sonrasında, anne süt üretimi sırasında günde 300-400mg kalsiyum kaybetmeye devam eder.[105]
Bu kemik kaybı değişiklikleri emzirmeden sonra durur ve emzirmeden sonra iskelet sitelerinde kemik mineral yoğunluğu kısa bir müddette, doğumdan sonra ölçülen yoğunluktan daha süratli bir ölçüde artar.
Kemik mineral içeriğindeki yoğunluk, doğumdan sonra emzirmeyen annede azalmaz. Yapılan çalışmalarda, 0 ve 5 gebelik sayısı olan ve 96 aya varan emzirme müddeti geçiren bayanlar ortasında yapılan bir karşılaştırma da, menopoz sonrasında düşük kemik mineral yoğunluğuna sahip bayanların, ne gebelik sırasındaki kemik mineral kıymetleriyle, ne de emzirme devrindeki kıymetlerle rastgele bir ilgi olduğunu göstermemiştir.[106]
Emzirme devrinde alınan kalsiyum destekleri bu süreci tesirler mi?[107]
İngiltere Cambridge’de ve Afrika Gambiya’da yapılan bir çalışmada, çift-kör denetim kümesi oluşturulmuş ve plasebo uygulayarak, emzirme periyodunda kalsiyum muhtaçlığı üzerine bir karşılaştırma yapılmıştır.
- Cambridge bayanlarının beslenme alışkanlıkları yüksek kalsiyum alımına sahiptir. Ancak bu çalışma, kalsiyum alımı ile kemik mineral kaybı ortasında bir korelasyon olduğunu göstermiştir.
- Gambiya bayanlarının ise beslenme alışkanlıkları düşük kalsiyum alımına işaret etmektedir. Lakin, düşük kalsiyum alarak beslenen bu bayanlarda bile emzirme periyoduyla bağlantılı olarak iskelet yapılarında her hangi bir değişiklik gözlemlenmemiştir.
- Sonuç: olağanın üzerinde kalsiyum desteği almanın emzirme devrinde annenin kemik yoğunluğu üzerinde hiçbir tesiri yoktur.
İnsan sütündeki mineral yoğunluğu epey düşüktür. Fakat bu minerallerin emilimi, metabolizmayı ve boşaltımı etkileyebilen, çok yüksek biyo-yararlanımı ve öteki besinlerle ilgileri vardır. Bir annenin emzirme periyodunda, bilinenin bilakis fazladan kalsiyum almasına katiyetle gereksinim yoktur. Zira, anne sütündeki kalsiyum konsantrasyonu trabekular kemik metabolizmasından (omurga ve uzun kemiklerin ucu) gelir ve idrarla da atılır. Ayrıyeten anne sütünün ölçüsü ve kalsiyum bedelleri ortasında hiçbir bağlantı yoktur. Anne sütündeki kalsiyum konsantrasyonu, bölgeden bölgeye, toplumdan topluma hatta anneden anneye bile farklılıklar gösterebilir. Bu farklılığın en kıymetli nedeni, birtakım annelerin kendi bedenlerinde son derece düşük kalsiyum bedellerine sahip olmalarıdır. Şayet bir annenin kemik kalsiyum oranı olağan ise, sütündeki pahalar de olağan olacaktır. Bu olağan pahalar için, bir yetişkinin günlük alması gereken kalsiyum oranından fazlasına muhtaçlık yoktur. Ayrıyeten, emzirme devrinde bir annenin yüksek kalsiyum kaybettiği ve bunu tamamlaması gerektiği düşünülür.
Lakin bunun tersine, bir küme genç anne ortasında yapılan bir araştırmada,[108] emziren annelerin kemik yoğunluğu, emzirmeyen annelere oranla yıllar geçtikten sonra dahi, çok daha yüksek çıkmıştır. Bu sonuç, bedendeki kalsiyum yapılarının emzirmekle kaybedilemeyeceğini, öteki faktörlerden etkilenebileceğini açıkça göstermektedir.
Diyabet
Tip 1 diyabet
Tip 1 diyabeti (insüline bağımlı şeker hastalığı) olan annelerin, bebeklerini, emzirmeye başladıklarında çoğunlukla emzirmemeyi ve yapay beslemeyi seçerler. Oysa bu durumda risk daha fazladır.[109] Bu nedenle de, emzirme müddetinin bu küme ortasında annelerde kısa olması mümkündür.
Tip 1 diyabeti olan anne emzirebilir. Zira günlük ihtiyaç duyduğu insülin ölçüsüne, emzirme sırasında artan glukoz sonucunda muhtaçlığı azaltılır. Bu durum da aslında emzirmeyi tercih etmemenin, annenin sıhhati üzerine nasıl tesir yapacağına bir örnektir.[110]
Tip 2 diyabet
Tip 2 diyabet, emzirmeyen bayanlarda daha sık görülür. Stuebe’nin bilgilerine nazaran, bilhassa emzirme ve emzirme müddetlerinin pariteleri tarafından sınıflandırılmış, her gebelikte gerçekleşen emzirme uzunluğu ve yoğunluğu diyabet riski ile yakından bağlantılıdır.[111]
Bulgular Şunlardır:
- Bebeklerin yalnızca anne sütü ile beslenmesi, her geçen yıl azalan toplam risk ile bağlıdır.
- Her gebelikte emzirme müddetinin uzun olması daha büyük bir yarar ile bağlı bulunmuştur. Örneğin: Yalnızca bir çocuğunu bir yıl emzirdiğinde yaşa bağlı diyabet riski % 24 azalırken, iki çocuk ortasında paylaştırılmış bir yıllık toplam emzirme müddetine nazaran, % 44 azalma vardır.
Gestasyonel (gebelik) diyabet
Gestasyonel diyabet, çoklukla doğumdan sonra düzelir lakin gestasyonel diyabetten etkilenen bayanların hayatlarının ilerleyen periyotlarında, Tip 2 diyabete yakalanma olasılıkları riski vardır. Gestasyonel diyabeti olan bayanlar emzirmedikleri takdirde, (diyet ile tedavi edilen küme ve gebelikte insülin muhtaçlığı olan grup) emziren gestasyonel diyabeti olan bayanlara oranla, postpartum devirde erken diyabete yakalanma riskleri iki katı fazladır. [112]
McManus ve arkadaşları, gebelik diyabeti olan bayanlar üzerinde yaptıkları bir araştırmada, bebeklerini yapay sütle besleyen bayanların, bebeğini en az 3 ay boyunca emziren bayanlarla karşılaştırıldıklarında, zayıf pankreatik beta hücre işlevi olduğunu bulmuşlardır.[113]
Göğüs Kanseri
Göğüs kanseri olaylarında yükselen global mortalite ve morbidite insidansı, hastalığının etiyolojik faktörlerinin araştırılması istikametinde ağır uğraşlara yol açmıştır. Hastalığın insidansı, en kıymetli artışın endüstrileşmiş ülkelerde yaşandığını ortaya koymaktadır; örneğin, son yıllarda Fransa’da her yıl bazında, 41.000 yeni göğüs kanseri olayı kaydedilmektedir.[114] Memleketler arası çerçevede, hastalığın görülme sıklığındaki değişimlerde, çevresel faktörlerin değerli bir rolü olduğunu ve mevcut ispatlara nazaran, tıpkı vakitte ömür mühleti ve östrojen istikrarının uyumsuzluğunun kritik bir faktör olabileceğini göstermektedir.[115]
Emzirme, östrojen ve progesteron reseptörlerine olumlu sinyal ve oluşabilecek tümörlere de negatif sinyal gönderir. Östrojen ve progesteron reseptörlerine ulaşan olumlu sinyal, tümör riskinde azalma ile ilişkilendirilirken, tümör riskinden korunma için farklı bir sistem geliştirir. Bilhassa, erken periyotta yaşanan birinci gebelik ve uzun emzirme müddeti sayesinde, göğüs kanserine yakalanma risk faktörleri azalmaktadır.[116]
Bilhassa, Gama Aminobütirik Asit (GABA) gen ekspresyonu, göğüs kanserlerinin olgunlaşmamış (farklılaşmamış) hücre tipinde ve kısa müddetli emzirme hikayelerinde riski kıymetli ölçüde arttırır.[117]
Göğüs kanserinde hormonel faktörlerin incelendiği bir küme üzerine yapılan bir çalışmada (2002)[118] 30 ülkeden 47 epidemiyolojik örnek incelenmiş ve “Uzun mühlet emziren kadınların” göğüs kanserine karşı daha güçlü bir korunmaya sahip oldukları sonucuna varılmıştır. Varılan bu sonuç, emzirme müddetlerinin kısa olduğu gelişmiş ülkelerde, neden göğüs kanseri insidansının yüksek olduğunun anlaşılmasına katkı sağlamıştır. Bu manada gelişmiş ülkelerdeki, 70 yaş civarında 100 bayan incelendiğinde, %2.7-6.3’ünün ortalama doğum sayısı ve akabinde yapay besleme oranları göz önünde bulundurulduğunda, ömürleri boyunca hiç emzirmedikleri düşünülürse, bu gelişmiş ülkelerde bilinen oranda göğüs kanseri kümülatif insidansının, iki kattan fazla olduğu kestirim edilmektedir. Yapay besleme ve göğüs kanseri insidansı ortasındaki ilginin, bu iddiası artışın neredeyse üçte ikisi için söylenebileceğini ön görmek mümkündür. Aile hikayesinde göğüs kanseri olan bayanlar, şayet hayatlarında hiç emzirmedilerse premenopozal göğüs kanserine yakalanma riskleri, yaklaşık % 60 oranında artar. Aile hikayesinde göğüs kanseri olan bayanlar için emzirmek, göğüs kanseri riskini azaltmak için alınan olumlu bir aksiyon olabilir.[119]
Ayrıyeten, HAMLET olarak bilinen anne sütü proteini-laktalbümin kompleksinin, birebir vakitte kanser hücrelerine karşı memeyi muhafazada kıymetli bir rol oynayabileceği düşünülmektedir.[120] [121]
Yumurtalık ve Rahim Kanseri
Yumurtalık Kanseri
Üreme ve hormonel hikaye, açıkça yumurtalık kanseri riskini modüle etmektedir. Hiç doğum yapmamış (Nulliparite) olmak, daima olarak yumurtlama manasına geldiğinden, bölgede tümör gelişme mümkünlüğünü artırır. Gebelik, emzirme ve oral kontraseptif kullanımı (doğum denetim hapları), gözetici faktörler olarak yumurtlamayı askıya alan tüm şartları kapsar. Tıpkı vakitte, kalıtsal faktörler de yumurtalık kanseri hadiselerinin % 10’unu oluşturmaktadır. [122]
Endometriyal (Rahim) Kanseri
Rahim kanseri riski, endojen ve/veya eksojen östrojen stimülasyonundaki artışla ve östrojenin progesteron tarafından baskılanmasıyla, östrojen düzeylerinin etkilenmesiyle ilgilidir. Emzirme sırasında, endojen östrojene maruz kalma düzeylerinin azalması, progesteronun tesirinden daha güçlüdür; bu manada emzirmenin, rahim kanseri riskini azaltabileceği düşünülmektedir.[123]
Bu alanda çalışan pek çok araştırmacı, milletlerarası bazda yaptıkları çalışmalarda, bayanların hayatları boyunca hiç emzirmemelerinin, rahim (Endometriyal) kanseri riskini arttırdığı sonucuna varmışlardır.[124]
ANNE SÜTÜ DIŞINDAKİ BESLEME ALTERNATİFLERİ
Anne sütü yerine bebek mamalarının kullanılması, büyük ölçekli tanıtımlar yoluyla yalnızca son 3 – 4 nesildir yaygınlaşmıştır.
Gelişmiş ülkelerdeki toplumlar, bilgi ve inanç ortasında sıkışıp kalırlar. Onlar, “Anne sütü en iyisidir” retoriğini bilirken, yapay bebek mamaları ve anne sütü ortasında çok az fark olduğuna inanmayı seçerler. Fakat, şu çok güzel bilinmelidir ki; memleketler arası seviyede kapsamlı bir biçimde yapılan tüm çalışmalar, yapay bebek mamalarının asla anne sütü yerine geçemeyeceğini, anne sütünün bir alternatifi olmadığını ve anne sütünün harikulâde yararlarının son derece az bir oranına sahip olduklarını bize açıkça göstermektedir. Şayet sahiden bir mecburilik yok ise, bebekler mümkün olduğunca yapay bebek mamalarıyla beslenmemelidirler.
Anne Sütü Yok ise!
Anne sütü alamayan bebekler için inek sütü, keçi sütü, soya sütü, badem ve pirinç sütü ayrıca süt kaynakları olarak türetilebilir. Bu kaynaklardan üretilen eserlerin içinde bulunan ve/veya ek edilen bileşenlerin değiştirilmesi ve asimile edilmesi yoluyla bebeğin yapısına uygun hale getirmek, son derece karmaşık bir süreçtir.
Bu eserler, anne sütü ile beslenen çocukların optimum büyüme özellikleri ile karşılaştırıldığında, mama alan çocukların da buna uygun olağan bir büyüme ve gelişim özellikleri gösterebilmesi için değiştirilir ve farklı tipte bir ekip bileşenler ek edilir; böylece, olağan büyüme suratına uygun hale getirilmeye çalışılır.
Yapay bebek mamalarının kısa ve uzun vadeli tesirleri dikkate alınmadan, özellikleri, Minchin (2007)[125] tarafından “Bebek Formül Mamaları: Perinatoloji Bakım Kümesinde, Denetimsiz Bir Deneme” başlığıyla tanıtıldı. Bu çalışmada Londra’nın ünlü Çocuk Sıhhati Enstitüsü’nde kıdemli bir öğretim üyesi bir Ebrahim şöyle bir açıklama yapmıştır:[126]
“Yapay beslenme çok sayıda riskleri beraberinde taşır. Yapay beslenen bebekler, anne sütü alan bebeklerden biyolojik olarak farklıdır. Kan pahaları, anksiyeteye neden olacak kadar yüksek düzeylerde birtakım farklı amino asit modelleri taşır. Ayrıyeten, onların beden yağ bileşimleri de farklıdır. Bunlar, öteki göğüslü tiplerinin neonatal periyotta maruz kalmadığı çeşitten karbonhidratlarla beslenir (Yani, insanların dışındaki memeliler, kendi cinsleri dışındaki memelilerin sütlerini almaz). Yapay beslenen bebeklerin, yüksek plazma osmolitesi, üre ve elektrolit seviyeleri vardır. Onlar, immünolojik yansımaya yabancı olan proteinlere büyük ölçüde maruz kalırlar. Ayrıyeten, insan sütünde bulunan çeşitli bağışıklık faktörlerinden de mahrum kalırlar. Bütün bu faktörler, bilinen riskler ve bilinmeyen risklerin tabiatı doğrultusunda, her vakit bebeklerin emzirilmesi istikametinde karar alınması gerekir”.
Üreticiler, araştırmacılar ve sıhhat uzmanları modifiye sütleri tanıtırken değişik tariflere başvurur:
- Bebek maması
- Yapay bebek sütü (ABM)
- Anne sütü yerine
- Yapay formül (AF)
- Toz bebek mamaları (PIF)
Bebek beslenmesi ile ilgili tüm bu sütlerin, üreticiler tarafından imal edilen ticari eserler olduklarını ve insan tipine uygun formlar içermediklerini hatırlamak kıymetlidir.
[1] Hanson L. (2004) Immunology of Human Milk: How breastfeeding protects babies Amarillo, TX: Pharmasoft Publishing
[2] A.g.y.
[3] Goldblum RM, Goldman AS, Garza C, et al. (1982) Human milk banking. II. Relative stability of immunologic factors in stored colostrum. Acta Paediatr Scand. 71:143-44
[4] Li R, Dee D, Li CM, Hoffman HJ, Grummer-Strawn LM. (2014) Breastfeeding and risk of infections at 6 years. Pediatrics.http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25183750
[5] Dewey KG, Heinig MJ, Nommsen-Rivers LA. (1995) Differences in morbidity between breast-fed and formula-fed infants. J Pediatr 126(5 Pt 1):696-702
[6] Dewey KG, Heinig MJ, Nommsen-Rivers LA. (1995) Differences in morbidity between breast-fed and formula-fed infants. J Pediatr 126(5 Pt 1):696-702
[7] Heinz Sight: Infant Nutrition Newsletter (2001-02) Heinz 58
[8] Kramer MS, Chalmers B, Hodnett ED, et al. (2001) Promotion of Breastfeeding Intervention Trial (PROBIT): a randomized trial in the Republic of Belarus. JAMA 285(4):413-420 http://jama.ama-assn.org/cgi/content/full/285/4/413
[9] Dewey KG, Heinig MJ, Nommsen-Rivers LA. (1995) Differences in morbidity between breast-fed and formula-fed infants. J Pediatr 126(5 Pt 1):696-702
[10] Heinz Sight: Infant Nutrition Newsletter (2001-02) Heinz 58
[11] McElroy SJ, Castle SL, Bernard JK, Almohazey D, Hunter CJ, Bell BA, Al Alam D, Wang L, Ford HR, Frey MR. (2014) The ErbB4 Ligand Neuregulin-4 Protects against Experimental Necrotizing Enterocolitis. Am J Pathol. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/25216938
[12] Yeo SL. (2006) NICU update: state of the science of NEC. The Journal of perinatal & neonatal nursing 20(1):46-50
[13] Stout G, Lambert DK, Baer VL, et al. (2008) Necrotizing enterocolitis during the first week of life: a multicentered case-control and cohort comparison study. Journal of perinatology : official journal of the California Perinatal Association 28(8):556-60
[14] Gregory KE. (2008) Clinical predictors of necrotizing enterocolitis in premature infants. Nursing research 57(4):260-70
[15] Hunter CJ, Petrosyan M, Ford HR, Prasadarao NV. (2008) Enterobacter sakazakii: an emerging pathogen in infants and neonates. Surgical infections 9(5):533-9 http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pubmed&pubmedid=18687047
[16] el-Mohandes AE, Picard MB, Simmens SJ, Keiser JF. (1997) Use of human milk in the intensive deva nursery decreases the incidence of nosocomial sepsis J Perinatol 17(2):130-4
[17] Victora CG, Smith PG, Vaughan JP, et al. (1987) Evidence for protection by breast-feeding against infant deaths from infectious diseases in Brazil. Lancet 2(8554):319-22
[18] Cesar JA, Victora CG, Barros FC, Santos IS, Flores JA. (1999) Impact of breast feeding on admission for pneumonia during postneonatal period in Brazil: nested case-control study BMJ 318(7194):1316-20 http://bmj.bmjjournals.com/cgi/content/full/318/7194/1316
[19] Wright AL, Holberg CJ, Martinez FD, Morgan WJ, Taussig LM. (1989) Breast feeding and lower respiratory tract illness in the first year of life Group Health Medical Associates BMJ 299(6705):946-9
[20] Oddy WH, Sly PD, de Klerk NH, Landau LI, Kendall GE, Holt PG, Stanley FJ. (2003) Breast feeding and respiratory morbidity in infancy: a birth cohort study Arch Dis Child 88(3):224-8 http://adc.bmjjournals.com/cgi/content/full/88/3/224
[21] Heinz Sight: Infant Nutrition Newsletter (2001-02) Heinz 58
[22] Riordan J. (2005) Breastfeeding and Human Lactation (3rd ed) Massuchusetts: Jones & Bartlett
[23] Hanson L. (2004) Immunology of Human Milk: How breastfeeding protects babies Amarillo, TX: Pharmasoft Publishing
[24] Dewey KG, Heinig MJ, Nommsen-Rivers LA. (1995) Differences in morbidity between breast-fed and formula-fed infants. J Pediatr 126(5 Pt 1):696-702
[25] Heinz Sight: Infant Nutrition Newsletter (2001-02) Heinz 58
[26] Hanson L. (2004) Immunology of Human Milk: How breastfeeding protects babies Amarillo, TX: Pharmasoft Publishing
[27] Marild S, Hansson S, Jodal U, Oden A, Svedberg K. (2004) Protective effect of breastfeeding against urinary tract infection ActaPaediatr 93(2):164-8
[28] Levy I, Comarsca J, Davidovits M, et al. (2009) Urinary tract infection in preterm infants: the protective role of breastfeeding. Pediatric nephrology (Berlin, Germany) 24(3):527-31
[29] Hanson LA. (2004) Protective effects of breastfeeding against urinary tract infection Acta Paediatrica (Oslo, Norway: 1992) 93(2):154-156
[30] Ghaemi S, Fesharaki RJ, Kelishadi R. (2007) Late onset jaundice and urinary tract infection in neonates. Indian journal of pediatrics74(2):139-41
[31] McVea KL, Turner PD, Peppler DK. (2000) The role of b