Şema terapi bütüncül bir terapi formülüdür. Temel olarak bireylerin kişilerarası ilgilerde ahenk bozan yanlarına odaklanmaktadır. Son yıllarda psikoterapistlerin sıkça kullandığı terapi kuramlarının başında yer almaktadır. Bunun sebebi epeyce pratik bir yaklaşıma sahip olmasıdır. Bu pratiklik hizmet sunan psikoterapist kadar, hizmet alan danışan için de geçerlidir.
Şema terapi ahenk bozucu şemaların kişilerarası münasebetlerimizde problemlere neden olduğunu ileri sürmektedir. Şemalar çocukluk yıllarımızda etrafımızdaki bireylerle etkileşimimiz sonucunda oluşmaktadır. Öncelikle bize bakım veren anne-babamız, kardeşlerimiz, ailedeki öbür bireyler ve yakın etrafımızdaki başka şahıslar şemaların kökenini oluşturmaktadır. Bu şahıslarla etkileşimimizde ortaya çıkan bilhassa üzücü ve travmatik olaylar ruhsal yapımızda birtakım kalıpların oluşmasına neden olmaktadır. Bu kalıplar ilerleyen yıllarda niyetlerimizi, hislerimizi ve davranışlarımızı belirlemektedir. İşte bu kalıplar ahenk bozucu şemalar olarak isimlendirilmektedir.
Örneğin bir çocuğun ebeveyni tarafından oyuna yönlendirilmek yerine şunları şunları yapmalısın, bunlar senin vazifenin, yeterli çocuklar bu türlü yapar, sen abisin, sen ablasın, bunu yapmazsan seni sevmem üzere sözlerle büyütüldüğünü yahut bunlar açıkça söylenmese bile hissettirildiğini düşünelim. Bu durumda çocuk şöyle bir fikir geliştirecektir: Şayet anne babamın sevgisini kazanmak istiyorsam dediklerini yapmalıyım. Şayet yapmazsam beni sevmezler. Bu niyet çocuğun zihninde sevginin lakin kaideli olarak elde edilebileceği inancını yerleştirir. Yetişkin olduğu vakit da bu inanç diğerlerine fedakârlık yapmazsan sevilmezsin inancına dönüşüp, kişiyi daima etrafındaki bireylere fedakârlık yapan birisi pozisyona sokar. Bu senaryoda oluşan şema “aşırı fedakarlık” şemasıdır.
Burada anlatıldığı biçimiyle etrafımızdaki şahıslarla etkileşimimiz sonucunda oluşan toplam 18 ahenk bozucu şema bulunmaktadır. Bu uyumsuz yapılar, münasebet kurduğumuz şahıslar tarafından tetiklendiklerinde his, niyet ve davranışlarımızı yönlendirirler. Şema terapi odaklı ferdî psikoterapide öncelikli olarak kişinin hayatında etkin olan ahenk bozucu şemalar tespit edilmektedir. Sonrasında kişinin çocukluk anılarına bakılarak bu şemaların kökenleri araştırılmaktadır. Gaye çocukken gelişen şemanın bugünkü davranışlarımıza olan tesirini azaltmak yahut büsbütün yok etmektir. Ahenk bozucu şemaların daha hafif bir biçimde yaşandığı durumlarda ortalama 8-10 seans; daha komplike yaşantıların ve travmaların kelam konusu olduğu durumlarda ise ortalama 20 seans terapi ile ahenk bozucu şemaların davranışlar üzerindeki tesiri azaltılabilmektedir.
Ahenk bozucu şemalar şunlardır:
- Duygusal mahrumluk
- Terkedilme
- Kuşkuculuk/Güvensizlik
- Toplumsal izolasyon
- Kusurluluk
- Başarısızlık
- Bağımlılık
- İç içelik/Gelişmemiş benlik
- Dayanıksızlık
- Haklılık
- Yetersiz öz kontrol
- Fedakarlık
- Boyun eğicilik
- Karamsarlık
- Yüksek standartçılık
- Onay arayıcılık
- Karamsarlık
- Cezalandırıcılık