Saplantı(obsesyon) ve zorlantı(kompulsiyon) rahatsızlığının temel özelliği, zihinden uzaklaştırılamayan tekrarlayıcı niyetler ve bu fikirleri uzaklaştırma gayreti ile tekrarlayan hareketlerdir. Çocuk ya da genç çok anlamsız, aptalca ve kendisine yabancı gelen bu fikirleri -obsesyon- zihninden kovamaz ve istem dışı olarak uzaklaştırmak amacıya takrarlayıcı hareketler -kompulsiyon- yapabilir.
Obsesyonlar çoklukla erişkin yaşın rahatsızlığı olarak bilindiğinden ‘çocuk ve ergenlerde görülmez’ üzere yanlış bir kanı vardır. Ancak yetişkin periyodundaki obsesyonların birden fazla çocuklukta başlamaktadır. Fakat çocukluk periyodunda ilgisizlik, üzerinde durulmama ve çocuğun belirtileri gizlemesi nedeniyle bu durum gözden kaçabilmektedir. Yapılan araştırmalara nazaran OKB tanısı konmuş yetişkinlerin yaklaşık 5-15 yaşları ortasında rahatsızlıklarının başladığı bildirilmiştir.
Obsesif-Kompulsif Bozukluğun nasıl başladığı şimdi tam bilinmemetedir. Ama nöro-davranışsal bir rahatsızlık olan OKB hiçbir biçimde çocuğun ‘hatası’ ya da ‘çocuk çok çabalarsa durdurabileceği’ bir şey olarak görülmez. Tersine OKB’ye çocuğun kendi başına durduramayacağı beyinde bir çeşit ‘kısa devre’ sorunu üzere yaklaşmak en doğrusudur. Çocuğunuzun zihninde bir tasa bilgisayarı olduğunu düşünün ve bu bilgisayar böylesi bir ilgiyi hak etmeyen endişe çağıları gönderir. Bu endişe davetleri ‘obsesyon’ olarak isimlendirdiğimiz şeylerdir. Örneğin; çocuğun zihnine annesinin yahut babasının hasta olup öleceği fikrinin daima gelmesi ve bunu önlemek maksadıyla tekrarlayıcı davranışlar yapması, dindar bir ailede yaşayan çocuğunun içinden allaha sövme isteğinin gelmesi ,ve daima tövbe etmesiş, dua okuması, ödevini yazmaya çalışan bir çocuğun bir kusur yaptığında silmek yerine tekrar tekrar her yanılgıda kağıdı yırtması sonuçta ödevini tamamlayamaması, gereğince pak olmadığını düşünen çocucuğun gereğince pak olduğunu hissedene kadar, aşikâr ve görece uzun mühlet ellerini yıkaması üzere durumlar tipik yaşanan durumlardır. Ama obsesyonlar (saplantılar) çabucak her mevzuda olabilir.
Görüldüğü üzere obsesyonlar olumsuz hislerin eşlik ettiği istenmeyen niyetler, dürtüler ya da manzaralardır. Onlara eşlik eden olumsuz hisler gerçek bir ziyan görme-verme, korkusu ve spesifik olmayan bir fizikî huzursuzluk hissi olabilir. Obsesyonları göremezsiniz lakin çocuğunuzun dikkatinin dağıldığını yahut dikkatsiz göründüğünü fark edebilirsiniz. Beyin bu dehşet davetlerini gönderdiğinde çocuğun verdiği yansılar kompulsiyonlar olarak isimlendirilen tekrarlayan ritüel davranışlarıdır. Kompulsiyonlar istenmeyen kanıları uzaklaştırmak ve eşlik eden tasayı ve huzursuzluk hissini hafifletmek için tasarlanan aksiyonlardır.
Özellikle ergenlik periyodunda gençler tekrarlayıcı davranışlarını gizleme eğilimindedirler. Erişkin yaşta tıpkı belirtiler ile uzmana başvuran bireylerle yapılan araştırmalarda, ergenlik devrinde de benzeri belirtileri olanların bunları en yakınlarından bile gizledikleri öğrenilmiştir. Ergen utanma, ayıplanma, ve hor görülme kaygısıyla obsesyonlarını açıklayamaz. Tekrar tekrar yaptığı hareketler ise büyük efor göstererek engellemeye yahut kimsenin olmadığı yerleri tercih eder. Bu gizleme eforu vakitle toplumsal izolasyon durumuna yol açabilir. Kendini engelleyemeyen çocuk ve gençler içine kapanabilir. Toplumsal geri çekilme ve beraberinde okul başarısı düşebilir. Obsesyon ve kompulsiyonları ortasında sıkışan gençlerin bu duruma öbür ruhsal meseleler da eşlik edebilir.
Ailenin kıymeti:
özellikle obsesyonların ağır olduğu durumlarda aileler sıkıntı anlar yaar. Çocuk kendi kurallarını uygulamak için mesken halkı ile çatışmaua girebilir. Daima tıpkı şeyleri sorması yahut tekrarlaması aileyi bunaltabilir. Tıpkı vakitle çocukla birlikte ailede eş dost ziyareti yapmaktan ve konuk kabul etmekten kaçınabilir, onlar da toplumsal geri çekilme yaşayabilir.
Çocukta fark edilen durum karşısında birinci olarak çocuk güzelce gözlemlenmeli ancak engelleme ve cezadan kaçınılmalıdır. Çocuğun hareketlerine gülme vya alay etme utanma duygusu yaşayan çocuğu daha fazla soruna sokar ve gerginliği arttırır.
Çocuğunuzu değil, OKB’yi sorun yapmak gerekir. Uzun vadede fayda sağlamak ve bu rahatsızlıkla baş edebilmek için çocuk ve ailenin belirlki stratejiler öğrenmesi gerekmekte ve aile tedavi stratejilerini uygularken sabırlı olmalıdır.
Bilişsel ve davranışçı terapilerde sıklıkla kullanılan metot maruz bırakma ve reaksiyon önlemedir. Lakin öncelikle istemsiz kanılar ile çalışılır. Daha sonra çocuğun korkulan objeye, niyete yahut harekete kendisini maruz bırakmasıyla süreç devam eder. Bu teknik terapist eşliğinde, yanlışsız hiyeraşi ile yapılmalıdır. Reaksiyon tedbire ise tekrarlayan davranışları engelleme ve maruz kalmadan kaynaklanan kaçınma davranışlarını en aza indirme sürecidir. Bu sayede yeni davranışlar pekişirken bir yandan da telaş ve tekrarlayıcı davranışlar azalmış olur.
Bu süreçte çocuğunuza öğüt vermeyi bırakmalısınız. Zira çocuk ve gençler de esasen OKB’nin mantıklı olmadığını ekseriyetle bilirler. Bu çocuğunuza kendini makûs ve başarısız hissettirmekten öbür bir işe yaramaz. Bilakis çocuğunuz için onu motive etmek emeliyle maruz bırakma ve üstüne gitme çalışmalarında ona yardım edebilir, kendinizden emin ve ‘nötr’ bir tavır sergileyebilirsiniz.