Duygularımız ömrümüzün temel yapı taşlarını oluşturur. Hislerimize nazaran kendimizi uygun ya da makus hissederiz, meğer ki yeterli ya da berbat his diye bir şey yoktur. Hislerin her biri – keder de sevinçte, öfke de sakinlikte- yaşamamız gereken hislerdir. Yapılan araştırmalar sonucu psikologlar kimi hislerin doğuştan geldiğini ileri sürmüştür. Bu hisler; memnunluk, öfke, dehşet, şaşırma ve tiksinmedir. Bu fikrin temelinde bu hislerin üniversal olduğu görüşü yatar. Pekala hislerin her biri yaşanılması gereken şeyler ise neden bazen berbat hissetmemize sebep oluyor? Zira hislerimizi nasıl denetim edeceğimizi bilmiyoruz.
Duygusal gelişimin temelleri çocukluk periyodunda atılır. Bu devirde çocuğun mizacına ek olarak etrafındaki rol model bireyler, kültürel tesirler, ebeveynleriyle kurdukları bağların inanç düzeyi ve akranlarıyla kurdukları toplumsal etkileşimler duygusal gelişiminde kıymetli bir tesire sahiptir. Yani kısaca çocukların hislerini tanımalarına yardımcı olmak için ebeveynler rehberlik vazifesini üstlenmelidir.
Mesela istediği oyuncak alınmayan bir çocuğun öfke hissini ele alalım. Çocuk dürtüsel olarak kendini yerlere atıyor, bağırıyor yahut ağlıyor. Ne yapardınız? Hepiniz bu türlü bir durumla karşılaştığınızda ne yapmanız gerektiğine dair araştırmalar yaparken ‘çocuğunuza mantıklı açıklamalar yapın, durumu ayrıntılarıyla anlatın, onunla bir yetişkinle konuşur üzere konuşun.’ cümlelerini okumuşsunuzdur. Evet, çocukla irtibat kurulması sahiden çok kıymetlidir ancak o öfke anında ya da yaşa bağlı olarak yapılan mantıklı açıklamalar çocuk için bir mühlet mana söz etse de sonrasında etmeyebilir. Bunun sebebi karar verme düzeneğinin (ki bu sistem ‘Ön Beyin’ ile bağlıdır ve evrimsel açıdan da en son gelişen beyin kısmı bu kısımdır.) çocuklarda şimdi gelişmemiş olması ve bunun yerine hislerden sorumlu olan ‘Limbik Sistem’in daha etkin olmasıdır. Yani çocuklara mantıklı açıklamalar yapmanız onların beyin gelişimi açısından kıymetlidir ancak yaşları gereği hislerini daha fazla bir halde yaşarlar. Oyuncak örneğinden devam edecek olursak, bu türlü bir öfke nöbeti geçiren bir çocuğa ‘Şu an bu oyuncağı alamayız, meskene taşıyamayız ya da paramız yok’ demek yerine ‘ Bu oyuncağı ne kadar istediğini anlıyorum, hakikaten de çok hoş bir oyuncak fakat bugün alamayacağımızı daha evvel konuşmuştuk. İstersen bir yerlerde oturup bu oyuncakta en beğendiğin şeylerin ne olduğunu onunla nasıl oyunlar oynamak istediğini konuşabiliriz, daha sonra hala tıpkı derecede istiyorsan almayı düşünebiliriz’ üzere cümlelerle açıklama yapmak hem çocuğu anladığınızı hemde onun his ve fikirlerine ehemmiyet verdiğinizi çocuğunuza hissettirir. His gelişimi açısından çocuğun istek ve gereksinimlerini anlamak ve dinlemek epeyce değerlidir.
Yapılan en büyük yanlışlardan biri de ağlayan bir çocuğa ‘neden ağlıyorsun, bunda ağlanacak bir şey yok, her şeye ağlıyorsun’ üzere cümleler kurulmasıdır. Bu biçim cümleler çocuğun o an yaşadığı histen ötürü hatalı hissetmesine neden olur ve yazının başında bahsettiğim üzere hisleri âlâ ya da berbat diye ayıramayız, her birinin vakti geldiğinde yaşanması gerekir. Bu şekil cümlelere maruz kalan çocuk hüzün hissinin hissedilmemesi gereken bir his olduğunu düşünüp daha sonraki hayatında bu hissini bastırabilir, fakat o his ortadan kaybolamayacağı için farklı formlarda kendini gösterir (mesela öfke ve saldırganlık olarak). Ayrıyeten yaşadığı his yüzünden suçlanan çocuk vakitle başka hislerini tabir etmekte de zorlanabilir, hislerini geçiştirmeye başlayabilir bu sebeple hislerini tanıyamaz, empati yeteneğini geliştiremez ve sıkıntılı davranışlar sergilemeye başlar.
Ailelere düşen vazife ne hissettiğinin farkında olan, hislerini tanıyan, yaşadığı duyguyu davranışlarına sağlıklı bir biçimde yansıtabilen çocuklar yetiştirmektir. Bunu da çocuklarla hisleri hakkında konuşarak ,duygularına duyarsız kalmayarak ve sağlıklı bir halde cevap vererek, kendi hislerini nasıl yönettiklerini anlatarak (rol-model çalışması) yapabilirler. Daha küçük yaşlardaki çocuklar için fotoğraflı öykü kitapları kullanmak yararlı olacaktır. Fotoğraflardaki insanların hisleri üzerine sorular sormak (Sence bu insan ne hissediyor? Neden bu türlü hissediyor olabilir?) ve bu sorular aracılığı ile bir arada yeni kıssalar oluşturmak hem çocuğun hisleri öğrenmesi açısından hem de ebeveynle kaliteli vakit geçirmesi açısından epey faydalıdır.
Duygularını yönetebilen bireyler , duygusal zekaları gelişmiş, akranları ile sağlıklı bağlantılar kurabilen, özgüven ve özsaygı düzeyleri yüksek, iç görü mahareti gelişmiş , empati hüneri yüksek, hislerini denetim edebilen ve bu sebeple gerilimle başa çıkma yollarını oluşturabilen, farklı fikir ve görüşlere açık , kendini geliştirmeye açık , okul ve iş ortamında başkalarına göre daha yüksek başarılara imza atan şahıslardır.