Duygusal Yeme
Duygusal yeme, hislerin ve ruhsal manada gerilim yaratan nedenlerin yemek yemeye yönlendirmesi ve bireyin bu durumu denetim edememesi olarak tanımlanmaktadır. Duygusal yeme, yeme meselelerinden biri olarak kendisini göstermekte olup, duygusal yemede kişi olumsuz hislere karşılık çok derecede yemek yeme eğilimi gösterdiği bir yeme bozukluğudur. Bireyin açlık hissi sebebiyle, öğün saati geldiği vakitler da yahut toplumsal gereklilik olduğundan ötürü değil sadece hislerine karşılık ortaya çıkan bir yeme davranışıdır. Yapılan araştırmalar, “Obeziteyi engellemek için duygusal yemenin üstesinden gelmek ve buna bağlı olarak da obeziteyi bitirmek için ruhsal tedavi prosedürleri geliştirilmelidir” sonucuna varmışlardır.
Duygusal yeme birinci başlarken bulimia nevroza rahatsızlığı olan bireylerin çok yemelerini destekleyen bir durum olarak hislerin bir tablo içerisinde duygusal yeme bulimia nevroza ile birlikte anılmıştır. Daha sonralarında ise tıkınırcasına yeme ataklarının da duygusal yeme ile bir bağlantısı olabileceği görülmüştür. Bilhassa de kilo verme teşebbüslerinde, diyetlerde yeme davranışlarından duygusal yemenin yeri giderek varlığını hissettirmektedir.
Olumsuz hisler ile baş edememe sonucunda gerçekleşen bu duygusal yeme reaksiyonu, obez bireylerde, yeme bozukluğundan muzdarip bayanlarda ve kilosu olağan sonlarda olduğu halde diyet yapan bireylerde kendini göstermektedir. Duygusal yemenin olumsuz hisler tarafından tetiklendiği ve konuttan dışarda değil genel manada meskende gizlice yapıldığı yapılan araştırmalarla desteklenmiştir. Duygusal yeme daha çok düşük benlik hürmetine sahip, yeme bozukluğu bulunan, yetersizlik hisleri ile baş eden; tıpkı vakitte da kilo alıp verme denetimi zayıf olan ve beden kitle indeksi yüksek bireylerde görülme olasılıkları daha sıktır. Bu da göstermektedir ki, kısmen de olsa duygusal yeme bozukluğunun temelleri bireye bağlı muhakkak özelliklerden etkilenmektedir.
Duygusal yeme bozukluğu görülme mümkünlüğü yüksek olan kümeler olarak da çocuk ve ergenler, obez bireyler sayılabilir. Ayrıyeten duygusal yeme bozukluğunu tetikleyen durumlar ortasında gerilim, depresif ruh hali, anne babayı rol model edinme sonucu, öfke, can badiresi ve memnunluk üzere durumlar sayılabilir.
Duygusal yeme davranışı ile ilgili pek çok teori öne sürülmüştür. Duygusal yemenin bilhassa kilo artışına katkısı, diyetler ve kilo verdirmeye yönelik tedaviler açısından olumsuz bir etken olarak kendini göstermesi sebebiyle genel manada bu teoriler obezite araştırmaları üzerinde toplanmaktadır. Bu teoriler Psikosomatik teori, Kaplan ve Kaplan’ın obezite teorisi, Schachter’in “içsel dışsal“ obezite teorisi, Kısıtlama teorisi ve Kaçış teorisidir.
Psikosomatik teoriye nazaran, obez bireyler, hisleri ile ilgili farkındalığa sahip değillerdir ve hislerini tanıma maharetlerinden yoksunlardır ve bu sebeple iştah üzere içsel uyaranlara yahut açlık ve tokluk durumunlarına karşılık olarak değil, hislerine karşılık yemek yerler. Kaplan ve Kaplan’ın obezite teorisi nazaran ise, obez şahıslar tasa durumları ile açlık durumlarını birbirinden ayırt edememektedirler ve gergin ve problemli oldukları vakitlerde korkularını azalatmak ismine çok yemek yemektedirler.
Schachter’in “içsel dışsal“ obezite teorisinde ise, dehşet ve derdin fizilsel semptomları olağan kiloda bulunan bireylerde besin tüketimini bastırıcı tesire sahiptir lakin obez bireylerde bu durum içsel uyaranlara karşı bir duyarsızlık olması sebebiyle gerçekleşmez. Gerilim durumunda midedeki kasılmalar azalır ve bu da olağan kiloya sahip olan bireylerde yemek yeme davranışını azaltmaktadır, ama obez bireylerde bu durum gerçekleşmemektedir. İçsel fizikî uyarıcıları manaya konusundan noksanlıkları olduklarından ötürü obez bireylerde yemeyi yemeye başlama ve yemek yemeyi durdurma da dışsal uyaranlara gereksinim duymaktadırlar. Bu bireyler besinlerin dışsal ihtarlarına daha hassas olup açlık ve tokluk durumundan çok bu dışsal ihtarlara karşılık yemek yemektedirler. Kısıtılama teorisine nazaran ise, diyet yapmak tam manasıyla aykırı bir tesir yaratarak tıkınırcasına yemeye ve buna bağlı olarak çok kiloya neden olabilmektedir. Kaçış teorisine nazaran ise, ego, egoyu tehdit eden bir bilgi ile karşılaştığında olumsuz hisler ve onun getirdiği caydırıcı tesirlerden uzak kalmak emeliyle kaçmaya yöneltir. Duygusal yeme ile bireyler bu farkındalıktan kaçarlar ve çok yeme ile daha bariz nitelikteki dış uyaranlara dikkatlerini çekmektedirler.
Uzman Klinik Psikolog Damla KANKAYA SÜNTEROĞLU
Yazan: Psikolog Ezgi ŞAHİN
Aslan, B. ve Köseler, E. (2022). Bireylerin Duygusal Açlık Durumlarının, Ümitsizlik Seviyelerinin ve Besin Tüketimlerinin Kıymetlendirilmesi. İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sıhhat Bilimleri Fakültesi Dergisi, 7(2), 231-237.
İnalkaç, S. ve Arslantaş, H. (2018). Duygusal yeme. Arşiv Kaynak Tarama Dergisi, 27(1), 70-82.
Sevinçer, G. M. ve Konuk, N. (2013). Emosyonel yeme. Journal of Mood Disorders, 3(4), 171-8.