Kişi; haz almasını engelleyen rastgele bir durum, olay yahut kişi ile karşılaştığında öfke hisseder. Uygun bir formda tabir edildiğinde öfke, son derece sağlıklı ve doğal bir histir. Lakin denetimden çıkıp da yıkıcı hale dönüşürse okul-iş hayatında, ferdî münasebetlerde ve genel hayat kalitesinde sıkıntılara yol açar. Öfkeye yol açan nedenler ortasında; istediğini alamama, engellenme, haksızlığa uğrama, fizikî incinme ve yaralanmalar, tacize uğrama, hayal kırıklığı, anlaşılmama, saygısızlık, atağa uğrama ve tehditler sayılabilir. Her bireyin öfkelendiği durumlar farklılık gösterebilir. Ayrıyeten birey bir gün öfkelendiği bir duruma öbür bir gün öfkelenmeyebilir.Peki çocukların öfkesi nasıl olur? Anne babanın nasıl reaksiyonlar verdiğine nazaran değişiklik gösteriyor. Çocuklar gözlemci varlıklar, öfkenin ne olduğunu, öfkelenince nasıl yansılar verildiğini birçok vakit gözlemleyerek öğreniyor ve aynılarını uyguluyorlar. İstekleri ve gereksinimleri rastgele bir formda engellenen her çocuk öfke reaksiyonu gösterebilir. Bu çok olağan bir durumdur.
Çocuklarda öfke nöbetleri çoklukla 1 yaş civarında başlar. Okul öncesi periyotta öfke nöbetlerinin görülme mümkünlüğü epeyce yüksektir. Bu, gelişimin doğal bir süreci olarak kabul edilmektedir. Çocuk, bu periyotta kendi kimliğini oluşturmaya ve bağımsızlığını elde etmeye çalışmaktadır. Söz dağarcığı yeteri kadar gelişmediği için de kendini söz etmekte zahmet çekebilir. Bu da çocuğun saldırgan davranışlar göstermesine yol açabilir. Öfke çocuğun etrafıyla bağlantı kurma prosedürlerinden biridir; fakat çocuğun vakitle öfkesini denetim edebilmesi ve yeni söz metotları öğrenebilmesi beklenir. Öfke reaksiyonu bazen nefes tutma formunda görülebildiği üzere tepinme, kendini yerlere atma, tekmeleme, vurma, kırıp dökme üzere saldırgan davranışlar da içerebilir. Kimi çocuklar öfkeleri ile baş etmede hayli zorluk çekerler ve kendilerini sadece öfkeli ve saldırgan davranışlarla söz etme yoluna sarfiyatlar. Bu türlü çocuklar okul çağına geldiklerinde arkadaşları ve öğretmenleri ile olan bağlantılarında problemler yaşarlar. Ebeveynleri kaygılandıran bu durumda öncelikle çocuğu nelerin öfkelendirdiğinin tespiti yapılmalıdır.
Ebeveynin öfke denetimi sağlayamayan çocuğa karşı tavrı nasıl olmalıdır?
-
Çocuğun öfkeli davranışlarının altında yatan en değerli sebeplerden birisi gücünü nasıl harcayacağını bilmemesi olabilir. Güç birikimi artan çocuk, yetişkinlerin taşkınlık olarak isimlendirebileceği birtakım davranışlar sergilemeye başlar. Çocuk, aile onu uyarana kadar davranışlarında bir yanlışlık olduğunun farkına varamayabilir. Ebeveynin bu durumu fark edip çocuğa hissettirmesi gereklidir. Bu farkındalık sonrası çocuğu gücünü boşaltabileceği etkinliklere yönlendirebilir. Örneğin; çocuğu spora yönlendirmek, kum ve bahçe oyunları oynamasına müsaade vermek üzere. Şayet dışarıda fazla vakit geçirme talihi yoksa çocuğun meskende hareketli oyun oynayabileceği bir ortam hazırlanmalıdır. Ayrıyeten çocuğun sık sık banyo yaptırılıp rahatlanması sağlanmalıdır.
-
Çocuğa net bir formda öfkeli davranışlarına son vermesini söylemek gereklidir. Çocuğun öfkeli davranışlarına devam ettiği gözlenirse öfkeli hali daha berbata gitmeden dikkati dağıtılmaya çalışmalı yahut diğer bir alana yönlendirilmeye çalışılmalıdır. Çocuk öfkeli davranışlar sergilediği vakit onunla özel olarak ilgilenmek yerine bu davranış görmezden gelinmeli ve öfkeli davranışlar sergilemediği vakitlerin değeri vurgulanmalı.
-
Çocuğun öfkelenmesine neden olan his ve fikirleri hakkında onunla konuşulmalıdır. Öfke hissinin hangi olumsuz davranışlara neden olduğu ve neden kendisine ve etrafına ziyan verebileceği çocuğa açıklanmalıdır.
-
Çocuğun aile içindeki ortamı huzurlu olmalıdır. Unutulmamalıdır ki, okul öncesi periyodu çocukların öğrenme metotlarından biri de modellemedir. Çocuğun meskende ya da etrafında karşılaştığı figürlerden biri daima olarak öfkeli davranışlar stantlar ve sorunlarını saldırgan davranışlarla çözmeye çalışırsa çocuk çarçabuk bunu model alabilir.
-
Çocuk saldırgan bir tavırla hedefine ulaşmamalıdır. Örneğin; markette, alışveriş merkezinde ya da bir oyuncakçıda çocuk istediği bir şeyin alınması için tutturabilir, ağlayabilir hatta kendini yerden yere atabilir. Bu türlü bir durumda anne-babanın etrafa karşı “Ayıp olmasın” kanısıyla çocuğun isteğini gerçekleştirmesi gelecek birçok ağlama krizinin habercisidir. Anne- babanın buradaki tavrı son derece kararlı olmalıdır. Şayet çocuk hayır yanıtını aldıysa çocuğa hayır yanıtının nedeni açıklanmalı lakin çocuk hala öfkeli davranışlarını sürdürüyorsa bulunulan ortamdan uzaklaştırılıp sakinleşmesi sağlanmalıdır.
-
Çocuğun küme halinde oynanabilecek oyunlar yahut yapılacak sporlara katılmasını desteklemek gereklidir. Kazanma yahut kaybetme kavramları küme oyunları esnasında ortaya çıkacağından çocuğun davranışları, sıkıntıları çözmeyi öğrenmeye yönelik olacaktır.