ÖFKE VE ÖFKE İDARESİ
Rastgele bir kimse öfkelenebilir. Bu kolaydır.
Ne var ki;
Hakikat beşere
Yanlışsız derecede
Gerçek vakitte
Gerçek amaçla ve
Gerçek biçimde öfkelenmek
İşte bu zordur…
ARİSTO
Memnunluk, ıstırap, sevgi, kaygı üzere temel ve kozmik bir his olan öfke herkesin yaşadığı, yerine ve vaktine nazaran yapan ve yıkıcı olabilen bir histir. Bireyin istek ve muhtaçlıkları engellendiğinde, beklentileri karşılanmadığında, haksızlık, adaletsizlik ve kendi benliğine yahut yakınında sevdiği birinin benliğine yönelik bir tehdit algıladığında öfke hissinin yaşanması son derece doğal ve yerinde bir yansıdır.
Başka yandan, öfkenin çok şiddetli ve sık yaşanması, denetimden çıkıp uygunsuz bir biçimde kişinin kendisine ve diğerlerine ziyan verecek biçimde söz edilmesi öfkenin yıkıcı hale geldiğinin göstergesidir. Öfkenin yıkıcı hale gelmesi iki biçimde ele alınmaktadır. Birincisi; tokat atma, tekme atma, yüksek sesle konuşma, tartışmacı ve saldırgan olma, alay etme, tehdit etme üzere diğerlerini incitmeyi ya da etrafa ziyan vermeyi amaçlayan direkt gözlenebilen reaksiyonlardır. İkincisi ise, sessizlik, psikosomatik hastalıklar (örn: alerjiler, egzema gibi), çok alttan alma, utangaç davranma, ağlama, mutsuzluk ve gerginlik, hız asma, çok uyku hali, öfkeyi inkar etme ve bastırma üzere dolaylı olarak gözlenebilen reaksiyonlardır.
Öfke hissini daima ve durumsal olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Durumsal öfke, çok hafif bir yansıdan hiddete varana kadar yoğunluğu farklı seviyelerde yaşanan süreksiz duygusal ve fizyolojik reaksiyonlardır. Başka yandan, daima öfke, öfkelenmeye yatkın olma durumunu, öbür bir deyişle kişilik boyutunu tabir etmektedir. Buna nazaran, daima öfkesi yüksek olan bireyler, günlük hayatlarında, çok kolay bir nedene bağlı olarak, birçok farklı durumda, daha çabuk, kolay ve şiddetli bir biçimde öfkelenirler ve daha şiddetli fizyolojik uyarılma gösterirler. Ayrıyeten, öfkelerini daha olumsuz (öfkeyi denetim edememe, dışa yöneltme yahut bastırma) tabir ederler, fonksiyonel olmayan baş etme stratejileri kullanırlar (fizksel yahut sözel karşı çıkma) ve daha fazla alkol-madde kullanma, daha fazla ilişkisel sorun yaşama üzere öfkeye bağlı olumsuz sonuçlar deneyimlerler.
Literatürde vakit zaman öfke, saldırganlık ve düşmanlık tabirleri birbiri yerine kullanılmaktadır fakat; bu tabirler birbirinden farklı manalar içermektedir. Saldırganlık, öfkenin denetimsiz bir biçimde davranışsal olarak ortaya çıkmasıdır. Bu davranış; hakaret etmek, isim takmak, alay etmek üzere sözel yolla olabilir, tehdit formunda olabilir ya da tokat atmak, tekme atmak, vurmak üzere şiddet içeren teşebbüsler biçiminde olabilir. Diğer bir deyişle, saldırganlık direkt gözlenebilen davranışsal reaksiyonlar olarak ele alınabilir.
Başka yandan, öfke kesinlikle saldırganlığa yol açmaz. Kişi saldırgan davranışlarda bulunmadan, dolaylı olarak gözlenebilen reaksiyonlar biçiminde de öfkesini yaşayabilir. Düşmanlık ise, diğerlerini sevmemeyi ve olumsuz değerlendirmeyi içeren bir tavır içinde olmaktır. Öteki bir deyişle, öfke bir his iken, saldırganlık bir davranış, düşmanlık ise diğerlerine karşı olumsuz bir tavır içinde olmaktır.
Üstte bahsedildiği üzere öfkenin yıkıcı hale gelmesi sonucu oluşan yansılar, bireyin toplumsal hayatında, mesleksel hayatında, kişilerarası ilgilerinde ve genel ömür kalitesinde meselelere yol açabilmektedir. Toplumsal olarak, birey öfkesi sonucu şiddet içeren davranışlarda bulunursa tutuklanabilir, yaralanabilir, sevdiği birini kaybedebilir yahut suçluluk, utanç üzere olumsuz hisler yaşayabilir. Öfke duygusu fiziki şiddete dönüşmese bile, sözel akın yahut tehdit davranışları da olumsuz sonuçlara yol açmaktadır. Örneğin, öfkenin yöneltildiği kişi kaygı hissetmeye başlayabilir, kırgınlık yaşayabilir, gücenebilir ve karşısındaki kişiyi yavaş yavaş hayatından çıkartmaya başlayabilir. Bu türlü bir durumda öfkeli birey giderek dışlanır ve toplumsal takviyesini kaybeder.
Mesleksel açıdan ele aldığımızda, ağır ve sık öfke yaşayan insanların daha çok iş değiştirdikleri, işlerinde daha çok çatışma yaşadıkları, daha çok zorlandıkları ve işlerinde tatmin olamadıkları görülmektedir.
Kişilerarası alakalar açışından bakıldığında, öfke sorunu olan bireylerin romantik ilgilerinde sözel ve fizikî çatışma yaşadıkları, daha az ve zayıf arkadaş ilgilerinin olduğu ve arkadaş bağlarında çatışma yaşadıkları gözlenmektedir.
Genel hayat kalitesi olarak ele aldığımızda ise, öfke sorunu olan bireylerin günlük yaşantılarında daha sık ve ağır öfke hissettikleri, daha şiddetli fizyolojik uyarılma gösterdikleri, öfkelerini daha çok dışa yönelterek tabir ettikleri (insanlara ve objelere karşı fizikî hücum, sözel taarruz vb.), öfkelerini daha az denetim edebildikleri, öfkeleriyle baş etmelerinde daha fazla saldırgan ve antisosyal davranışlar sergiledikleri, kendilerini daha az teskin edebildikleri ve daha düşük özgüvenlerinin olduğu görülmektedir.
Öfke hissinin denetim edilememesi sonucu toplumsal, mesleksel ve kişilerarası bağlantılarda sıkıntıların yaşanması dışında, bireyin organik sıhhatiyle ilgili problemleri da oluşabilmektedir çünkü öfke, sık ve şiddetli yaşandığında gerilim ve gerginlik başlar, enerjiyi arttıran adrenalin ve noradrenalin salgısı artar, nefes alıp vermeler sıklaşır, kalp atışları hızlanır ve kan basıncı artar. Bu fizyolojik değişimler sonucu hipertansiyon, kalp ve damar hastalıkları, bağışıklık sisteminin bozulması üzere birçok sıhhat sorunu öfkeye bağlı olarak meydana gelebilmektedir. Bunların yanı sıra; ruhsal sıhhat bozulmakta; depresyon, anksiyete bozukluğu ve alkol-madde berbata kullanımı sık ve şiddetli öfke yaşayan bireylerde görülmektedir .
UZM. PSK. SERRA KAMPEAS