KAYGI (ANKSİYETE) BOZUKLUKLARI VE TEDAVİSİ
Tasa ve endişe tarih boyunca sürekli beşerler için değerli sorunlar ortasında kendini göstermiştir. İnsan için en değerli gereksinimlerden biri Maslow’un hiyerarşisinde belirttiği üzere ‘güvenlik’ muhtaçlığıdır. Bu sebepten dolayı insan bilmediği her durumdan korkar. Endişe ve tasa ise birbirinden ayrışmaktadır.
1. KORKU VE KAYGININ TANIMI
Bireyin kendisini tehlikede görmesiyle yaşadığı tedirginlik hissi endişe ve telaşa sebep olur. Hayatını tehdit edecek ‘gerçek’ tehlike hissine dehşet, sebebi aşikâr olmayan tehdit karşısındaki yaşanılan huzursuzluk hissi, tedirginlik duygusu ise anksiyete yani korku olarak tanımlandırılmıştır. Tahminen de hiç gerçekleşmeyecek olan durumlar ya da gelecekte nasıl oluşacağı bilinmeyen olan durumlarla ilintili tasalar, korku olarak nitelendirilmektedir.
Freud’a nazaran tasa; içgüdülerden gelen tehlikenin algılanması ile ortaya çıkar. Yani olağan kurallar altında topluma uyumlu savunma düzenekleri geliştiren ego başarılı olmazsa ortaya korku çıkar. Telaş bozuklukları genelde kaygı, konsantrasyon düşüklüğü, ilgisizlik, yorgunluk, uyku sorunları, panik atak, sonlanma, ani öfkeler, fobik kaçınma, kas gerginliği ile eşlenmiştir (Wakefield, 2007; Stahl, 2013).
Cüceloğlu (2007), derdin; çaresizlik, yargılanma, hüzün, zahmet, başarısızlık hissi, acizlik ve sonucu öngörememe üzere heyecanlardan oluştuğunu belirtir.
Telaş ve dehşet ortasındaki farklar ise; dehşet objektif, tasa özneldir. Endişe tehlikeyle orantılı, tasa orantısızdır. Endişe sebebi o anlık tehlike iken, kaygınınki geçmiş yaşantılardan ötürü oluşmasıdır. Kişi korkusuna yönelik tedbirler alırken şuurludur, dertte bu durum değişir. Birey kaygılandığında bilinçdışı savunma düzeneği devreye girer.
Tasa ve endişenin ortasındaki benzerlikler ise her iki durumda da fizyolojik süreçler benzeridir. Sempatik sistem aktive olur, savaş-kaç reaksiyonu ortaya çıkar. Adrenalin artar, glukagon hormonu salgılanır, şeker ölçüsü kanda artış gösterir, göz bebekleri büyümektedir. Nefes alış-verişi, kalp atışı, kan basıncı artıp, mide bağırsak hareketleri hızlanmaktadır (Şahin, 2019).
2. KORKUNUN OLUŞUMU
Büsbütün tek bir sebep sunulamasa da telaşa sebep olan birden fazla etkenden bahsedilebilir. Bunlardan kimileri tehdit altında hissetme, çaresizlik hissi, gerilim üzere birçok etkenini tasaya sebep olduğunu belirtir. Derdin sebepleri bireyin çevreyi algılayış formuna nazaran değişebileceğini, birisi için emniyetli huzurlu bir ortamın oburu için korku sebebi bir ortam olabileceğini belirtir. Lakin yeniden de tüm toplumlar için geçerli olan dert sebeplerini şu halde sıralayabiliriz. Var olan takviyenin çekilmesi, belirsizlik, kişinin kendisiyle çekişmesi ve olumsuz bir sonucu beklemek olarak dört başlık altında inceleyebiliriz. (Cüceloğlu, 2007; Mckenzie, 2006).
Telaşın temel sebebi Freud’a nazaran cinsel engellenmedir. Psikanalizciler korkuyu temelde ‘iç çatışmanın ürünü’ olarak, Davranışçı ekole nazaran ise korku; toplumsal öğrenme ve bu sebeple ailenin rol model olması ile öğrenilmiş bir süreç olarak tanımlanır. Bilişsel ekole nazaran, olayın kendisi değil, kişi tarafından nasıl algılandığı ile ilgili bir süreçtir. Biyolojik varsayım ise otonom hudut sisteminde sempatik aktifliğin artmasıyla fizyolojik belirtilerin ortaya çıkma sürecidir (Özpoyraz, 2005, Snowden, 2013)
Korku temelini kişinin çocukluk yaşantısından alır. Bu yaşantılar çocuğun ebeveyn ve öğretmen üzere yetişkinlerin yanı sıra yaşıtlarıyla oluşturduğu alakalarını de içerir. Bireydeki korkunun beslenip gelişmesi ise etrafında var olan telaşlı aile bireyleri, rol model aldığı bireyler ya da akranlarından kaynaklanmaktadır (Geçtan, 2019).
Birebir halde derdini, çocuklukta etrafında telaşlı bireyleri görüp geliştirmesinin yanı sıra şartlanma ile de geliştirmesi mümkündür. Kişi hem çocukluğunda tekrar eden olumsuz tecrübeleri hem de yetişkinliğinde edindiği nötr tecrübelerden beklediği aksilikleri eşlediğinde genellemeler yapmaya başlar ve öğrenilmiş çaresizlik içerisinde hep negatifi bekleyebilir. Bu beklentiler ise dış tehlikenin orantısızlığı ve bu durumda daha öznel bir durumla eşlediğimiz telaşın yerleşmesine sebep olur.
3. TASA BOZUKLUKLARI
3.1. YAYGIN TASA BOZUKLUĞU
3.2. ÖZGÜL FOBİ
3.3. TOPLUMSAL TASA BOZUKLUĞU
3.4. AGORAFOBİ
3.5. SEÇİCİ KONUŞMAZLIK
3.6. PANİK BOZUKLUK
3.7. MADDENİN/İLACIN YOL AÇTIĞI TELAŞ BOZUKLUĞU
3.8. AYRILMA TASASI BOZUKLUĞU
3.9. TANIMLANMIŞ YAHUT TANIMLANMAMIŞ KORKU BOZUKLUĞU
3.10. ÖBÜR BİR SIHHAT DURUMUNA BAĞLI TASA BOZUKLUĞU
3.11. ÖTEKİ BOZUKLUKLARDA KAYGI
4. KORKU BOZUKLUKLARININ TEDAVİSİ
Anksiyete (kaygı) bozukluğu tedavisinde temel olarak psikoterapi ve farmakoloji (ilaç) tedavisi kullanılır. Psikoterapi, bireyin olaylar karşısındaki tavrını daha sağlıklı hale getirmesine yardımcı olurken ilaç tedavisi de telaş bozukluğuna bağlı semptomların hafifletilmesine yardımcı olur.
Fobiler üzerinde gerçekleştirilen maruz bırakma gayesiyle Bilişsel davranışçı terapiler hayli olumlu sonuçlar vermektedir. Tıpkı vakitte toplumsal anksiyete üzerine bilişsel davranışçı terapilerin kanıtlanmış yüksek muvaffakiyet gücü bulunmaktadır.
Birçok açıdan kişisel terapiler, küme terapileri olumlu tesirler verirken BDT (bilişsel davranışçı terapinin) tasa bozukluğuna tedavi hali şu biçimdedir: Derdin fayda ve ziyanları açısından kanıları tanımlama, fonksiyonel olan ve olmayan kanıların farkını anlamaya yardımcı olmaktadır. Kaygılanan mevzulardaki niyet ve hareketlerinden kaçınma davranışlarının nasıl üstesinden gelinebileceği konusunda dayanaklar.
BDT’nin ana maksadı birinci etapta kişiyi rahatsız eden, birdenbire oluşan olumsuz otomatik kanıları nasıl fark edebileceğini öğretmeye odaklanır. Akabinde bu istenmeyen fikirleri mantık, akıl yürütme ve test etme yollarıyla nasıl reaksiyonlar vereceğine yönelik eğitim vermektedir. Son olarakta kişi korkularının altındaki temel fonksiyonelliği zorlayan varsayımlarını tanımlar ve maksat olarak bunları değiştirmeyi emel edinir.