Evlilik öncesi kültürel farklılık tutumları (psikoeğitim örneği)

“İnsanlar benzerler, zira kültürleri benzeri,
Beşerler benzemezler, zira kültürleri farklıdır;
Beşerler değişirler, zira kültürleri değişmektedir.”

Kültürün alan yazında birçok tarifi olmakla birlikte genel manada toplumsal olarak öğrenilen ve aktarılan bilgilere dayanan, bir topluluğun üyeleri tarafından paylaşılan, kümeye has davranış kalıpları biçiminde tabir edilebilir. Tekrar kültür, ‘tarihsel, toplumsal gelişme süreci içinde yaratılan bütün maddi ve manevi pahalar ile bunları yaratmada, sonraki kuşaklara iletmede kullanılan, insanın doğal ve toplumsal etrafına egemenliğinin ölçüsünü gösteren araçların bütünü’ olduğu söylenebilir (TDK,11. Baskı,2022). Kültürlerin sahip oldukları farklı inanç, bilgi, tavır ve bedeller ferdî manada fikir, davranış ve niyetlere yansıdığı üzere, örgütsel bağlamda sistem ve süreç yaklaşımlarını etkilemektedir. Kültür gündelik hayatımızın temel bir argümanıdır. Bu bağlamda kültürün, günümüz koşullarından epey etkilendiğini söylemek mümkündür. Yani globalleşmeyle birlikte her ülkede her kültürden beşerle denk gelmek artık olağan bir durumdur. Buna kaynak sağlayan ise milletlerarası ulaşımın rahatlaması, teknolojik gelişmelerde ki bağlantı yollarının çeşitlenmesi, zarurî ya da isteğe bağlı göçlerin artması üzere birçok neden insanların birbirleriyle etkileşim kurmasını sağlamıştır. Artan bu etkileşimler vesilesiyle de farklı kültürlerden bireyler ve evli çiftler sık rastlanan durum halini almıştır (Akbaş, T. Birsen, Ş. 2018). Kültürel farklılıklara sahip şahısların etkileşim kurması halinde farklılıkların tanınması, farklılıklara hürmet duyulması ve müsamaha ile yaklaşılması beklenilmektedir. Böylece kişinin etkileşimde bulunduğu öteki bireyleri bedelleri, gelenekleri, normları, irtibat biçimi vb. farklılıklara hürmet duyması ve kabul etmesi, bunlara ait tecrübeler edinerek geliştirmesi kelam konusu olmaktadır.

Kültürel farklılıklar kendini çeşitli formlarda gösterir. Hofstede, farklılıkları sınıflandırmak emeliyle, birbiriyle temaslı olan dört kategori üzerinde durmuştur. Bunlar: Semboller, kahramanlar, ritüeller ve kıymetler. Bu kategorileri ‘üst üste soğan kabuklarından oluşan semboller, onların altında ki kabukları kahramanlar, onların altında ki kabukları da ritüeller olarak isimlendirmiş, soğanın merkezine de değerleri’ koymuştur (Kartarı, A. 2006, s.66). Semboller tıpkı kültürün üyeleri tarafından bilinebilen ve muhakkak manaları barındıran jestler, sözcükler, objeler ya da fotoğraflardır. Tıpkı vakitte bir lisana ilişkin sözcükler de bu kapsama dahildir. Kahramanlar ise bir kültür de kıymet verilen; ister meyyit olsun ister canlı, ister hayali, ister gerçek nitelikte olsun örnek davranışlar gösteren bireylerdir. Ritüeller, bir toplumda toplumsal gereklilik tabir eden ve bu sebeple korunan kolektif uygulamalardır. Mesela karşısındakine hürmet gösterme hali ve selam verme üzere dini ve toplumsal uygulamalar söylenebilir. Bu modelin şimdiye kadar ki kısmı göz önüne alındığında, kültürel manalarının semboller, kahramanlar ve ritüellerin bağlantı süreçlerinde nasıl ve hangi biçimde yorumlandığıyla ilgili olduğundan bahsedilebilir.Hofstede’ye nazaran kültürün merkezini paha oluşturmaktadır. Burada kıymet teriminden kastedilen en olumlu manadan en olumsuz hislere kadar alanı kapsamaktadır. Yani pahalar yakışıksız ile hoş, âlâ ile makûs, rasyonel ile irrasyonel üzere birçok ayrımı yapabilmeye fayda. Şahıslar kıymetlerle ilgili tabirlerini yorumlarken, ferdî dilekleri ile kendileri için ülkü görüneni ayırmaları değerlidir (Kartarı, A. 2006). Tekrar bunlara ek olarak kültürü manaya da duygusal seviye, kişinin kültürel uyumsuzluk yaşaması halinde verilen yansılar ve durumun üstesinden gelmek için yapılması gerekenler bir oburu bilişsel seviyede yeni karşılaşılan kültürlerle alakalı bilgilerin aktarılması sağlanırken davranışsal seviyede farklı kültürlerden insanlara yaklaşımın olumlu istikamette ilerleme kaydetmesi demektir. Yani empati hüneri gelişen, anlayışlı, jest ve mimiklerde olağan hal sergilemesi üzere durumları kapsamaktadır (Güvenç, B. 1999).

Kültürel farklılıkları aşmak için öncelikli olarak:

Konuya dair birçok telaffuz geliştirilse de birkaçını belirtmekte yarar var. Öncelikle bireylerin kültürlerarası hassaslık kazanması gerekecektir. Yani etkileşim öncesinde ve sonrasında farklılıklara hürmet duyması ve olumlu birtakım hislere sahip olması gerekmektedir. Yeniden kültürlerarası uyanık olması, kişinin irtibat kurduğu kültürün ve kendi kültürünün ortasında his ve niyetlerinin, farklılıklarının farkına varması ve hislerini nasıl etkileyeceğini anlaması şahsa yardımcı olacaktır. Son olarak kültürlerarası beceriklilik ise etkileşim sürecinde faklı kültürel özelliklere sahip şahıslarla kelamlı ve kelamsız irtibat hünerlerini kullanarak aktif olması sağlanacaktır. Bu bağlamda kültürel farklılıkları tanıyan, adapte olan bireylerin de kültürel yeterliliğe sahip bireyler olduğu söylenebilir (Temel Eğinli, A. 2011).

Sonuç olarak:

Günümüzde beşerler birçok kültürle iç içe geçmiş durumdadır. Bunun en temel etkenlerinden biri küreselleşmenin getirdiği lokal ile ulusal olanı kaynaştıran buna bağlı olarak iç ve dış göçlerin artması, milletlerarası deveran suratının artması üzere gelişmelerin olağanlığıdır. Bu olağanlık kişilerarası etkileşimlerde, kültürler ortasındaki farklılıkları ön plana çıkarmıştır. Bu farklılıklar lisan, yemek alışkanlıkları giysi biçimleri vb. birçok noktada insanlara yeni hayat stillerinin varlığını gündeme getirmiştir.

Kültürel farklılıkları anlamak için değerli olan kişinin kendi kültürel özelliği dışında da bir kültürün pahalarını ve normlarını fark etmesidir. Şahıslarda kültür farklılıklarını aşarak iletisi yanlışsız biçimde kodlayabilme ve açabilme hüneri, kültürel farklılıklara hassas, olumlu hisleri besleyen, oburlarının bakış açısını anlayabilme yeteneği sunmaktadır. Hasebiyle kültürel farklılık bünyesinde beşerler, paniğe kapılmadan aşılabilecek bir süreç olduğunu bilmelidir. Bu bağlamda ruhsal ahenk göstermek isteyen bireylerin, yeni kültür için gerekli olan toplumsal marifet ve davranışlarını geliştirmesi bunun sonucunda de kendini yeterli hissetme ve yer aldığı farklı kültüre adapte olma, doyuma ulaşmasına yardımcı olmaktadır. Bununla birlikte kültürler ortasındaki farklılıkların temelinin, yalnızca bir ülkenin lisan, inanç, yeme alışkanlıkları, coğrafyası vb. ögelerine dayanmaktan çok, bir ülkede yetişen ve o ülkenin kültürünü benimseyen şahısların bedel, davranış, tavır ve algıları ile yakından irtibat içerdiği söylenebilir. Bu sebeple bireyler ortasında görünmez sonlar oluştuğu tabir edilebilir (Eğinli, T. 2011).

POGRAMIN ADI: Evlilik Öncesi Bireylerin Kültürel Farklıklara Yaklaşımı

PROGRAMIN AMAÇLARI: Bireylerin kültürel farklılığa dair tavırları, ilgilerinde sorun gördükleri noktalar; bağlantı, ritüel, etnik köken, lisan, ırk, gelenek vb. ögeler irdelenmeye çalışılacaktır. Bu noktada:

• Kişinin kültürel farklılıklarla karşılaştığında rahatsız edici hislerden uzaklaşması, yaşama adapte olabilmesinde kolaylık sağlanmaya çalışılacaktır.

• Kültürel farklılıklara duygusal, bilişsel ve davranışsal olarak güzelleşme kaydetmeleri hedeflenmektedir.

• Birey ya da çiftin yabancı bir kültüre karşı ahenk sağlaması, itimat duyması, uygun davranışlar hakkında ilgilenmesi ve etrafında ki şahıslarla tesirli irtibat kurması hedeflenmektedir.

HEDEF KİTLE :18-40 yaş aralığında 20-30 şahıstan oluşan birey, evlilik öncesi sevgili, nişanlı vs. bireyleri kapsamaktadır.

OTURUMLAR:

1. Ahenk Kültürü

2. İlgi Dinamiklerini Öngörme

3. Farklı Kültürel Dinamiklere Bakış

1.OTURUM

UYUM KÜLTÜRÜ

Amaç:

Psiko-eğitim kapsamında gelen bireylere bağlarında bağlantı marifetleri, kültürel empati ve ahenk yeteneklerini güçlendirmek amaçlanır. Bu bağlamda farklı bakış açıları kazanarak bahse dair ilgilerinin artması sağlanır.

Kullanılan Formül, Teknik ve Malzemeler

Anlatma usulü, soru-cevap ve istasyon tekniği, Merkeze Alma (Manevi Tarafını Keşfetme) uygulanır.

Renkli karton, kağıt, makas, boya, düdük, kalem,

Süre: 90 dk.

Süreç:

• İlk oturumda bahse dair literatür aktarıldıktan sonra oturuma başlamadan evvel ön bir kıymetlendirme yapılır. (5dk)
• Ardından biraz rahatlamaları sağlanır. Bu bağlamda iştirakçilerin gözlerinin kapatılmaları, kendilerine manalı ve âlâ gelen hislerin olduğu ve kendilerini manevi olarak kıymetli hissettikleri bir yerde hayal etmeleri istenir. Sonra şu eklenir: “Size manalı ve güzel geleceğini düşündüğünüz yer/durum geçmiş bir durum olabileceği üzere hayali bir durum olabilir. Burada neler oluyor? Etrafınızda kimler var? Ne üzere objeler var? Siz ne yapıyorsunuz? Zihninizden neler geçiyor, neler düşünüyorsunuz? Şu an neler hissediyorsunuz? Bu hisler kanıları ele aldığınızda hangi kültürel kıymetleriniz aklınıza geliyor. Sizin için olmazsa olmaz neler bulunur? Akabinde istekli olan iştirakçilerden fikirleri belirtmeleri istenir. Böylece zihinleri partnerlerine dair kültürel farklılıkta ne hissettikleri biraz açılmaya çalışılmış olur. (20dk)
• Daha sonrasında bir sonraki aktifliğe dair genel çizgileriyle bir çerçeve çizilmeye çalışılır. Çerçevenin belirlenmesiyle bireylere kültürel farklılıklara dair genel kanaatinin ne istikamette olduğu, neye istikamette olmasını istedikleri sorulup kelam almak isteyenlere kısa bir soru-cevap tekniği uygulanır. Böylece ortama biraz adapte olmaları, mevzuyu çeşitli görüşler etrafında zihinlerinde şekillendirmeleri sağlanır. Genel bilgi alışverişinden sonra zihinler kurcalanır, bilgiler tekrardan canlanmaya başlanır. Bu sefer kendi ortalarında düşünmeye başlanır ve bu bilgileri kendi yaşantılarıyla ilişkilendirmeyi öğrenirler. (15dk)
• Sonrasında İstasyon tekniği uygulanmaya çalışılır. Bu konuda evvel 5 dakika bilgi verilmiş akabinde uygulamaya geçilir. Yönerge şu biçimde çerçevelenir: Bireylere öncesinde düşündükleri kültürel kıymetlerini akıllarına getirilmesi istenir. Akabinde partnerleriyle sürdürdükleri süreç boyunca en çok hangi kıymete bağlı kaldıkları bu bağlanma sonucunda ne hissettikleri sorun ya da tahlil uyandırdığına dair hayatında ne üzere izlenimler yarattığı, nasıl hissettirdiğini baz alarak transfer yapmaları istenilir. Öncelikle birinci istasyonda şahıslardan fotoğraf yapması beklenilmiştir daha sonra ki istasyonda şiir yazmaları bir sonra ki istasyonda ise bir kompozisyon yazmaları beklenir. En son kademede da bedensel-kinestetik zeka gelişimine de katkı sunacak müzik yapmaları beklenir. Bu çerçeve etrafında herkes birinci evrede kendi ilgi alanlarını seçer. Daha sonrasında o yere hakikat ilerler. Böylece şahıslar dört farklı yere farklı formda ayrılmış olurlar. Öncelikle hepsi seçtiği istasyona yanlışsız yol alır. Onlara 10’ar dakikalık mühletler verilerek bir mevzu üzerine verilen vazifeleri yerlerine getirirler. Mühlet bitiminde her biri sağdan sola yanlışsız olacak biçimde yer değiştirir ve daha evvel arkadaşlarının yaptıkları uygulamalarının devamını getirmeye çalışır. Süreç bu biçimde 4 defa ortayla devam edip masraf. Her dönüşte uygulayıcının ede ki düdük çalınır ve o biçimde yer değişikliği yapılır. Uygulama sorasında herkes kendi istasyonlarına hakikat yol alır. Son evrede ise artık yapılan çalışmanın sunumu gerçekleştirilir. Bu bağlamda birinci evvel istekli kümelerden başlayarak eğitimin verildiği alanlara geçmeleri beklenilir. Herkes sunumlarını bitirir. Kimi şiirini okur kimi yaptığı müziğini seslendirir kimi afişini sergiler… Böylece keyifli bir eğitim süreci işlenmiş olur.(40dk)

Değerlendirme (10dk):

• Katılımcıların uygulamaya etkin iştirak göstermeleri sağlanmış olur. Böylece uygulama monotonluktan uzak ve keyifli bir hale getirilir.
• Katılımcılara bu etkinlikler sonrasında onlara nasıl geldiği, farkındalık uyandırıp uyandırmadığı soru olarak yöneltilir.
• Yine kültürel farklılığa dair kendi zeka maharetlerine nazaran kümelere ayrılmak onların, hususa dair kanılarını daha tesirli bir halde aktarmalarını olumlu-olumsuz tarafta etkilediği sorulur.

2.OTURUM

KÜLTÜREL FARKLILIKLAR DA

İLİŞKİ DİNAMİKLERİNİ ÖNGÖRME

Amaç:

Eğitim kapsamında kültürel farklılık ile karşılaşan kişinin yeni bir kültüre adapte olması için gerekli yeterlilikleri kazanması, geliştirilmesi ya da arttırılması farklılıklara yönelik bir anlayışa sahip olması temenni edilir. Eğitim sürecinde kişinin kültür ile ilgili şok tesirini en aza indirmek, belirsizliklerle müsabaka mümkünlüğünü hafifletmek ve karşılaşılan olayların üstesinden gelebilmek için gerekli bilgilerin aktarılması amaçlanır.

Kullanılan Yol, Teknik ve Gereçler:

Örnek olay prosedürü, soru-cevap tekniği, imajnasyon

Kişi sayısı kadar papatya, yapıştırıcı, kalem ve kağıt, küme panosu

Süre: 90 dk.

Süreç:

• Önceki oturum özetlenir, verilen ödev cevaplandırılır ve iştirakçilerin değerlendirmesi alınır. (10)
• Ardından uygulayıcı boş bir masanın üzerine farklı hislerin yazılı olduğu kağıtları dizer. Sonrasında iştirakçilerin her birine bir tane papatya resmi dağıtır. Masanın üzerine dizilmiş sözleri öncelikle dikkatlice okumalarını ister. Okudukları sözler akabinde kendileri için uygun olan tabirleri ellerinde bulunan papatyaların yapraklarına yapıştırmaları istenir. (15)

• Papatyada yer alan özellikler aslında onların güçlü istikametlerinin temsil eder. ‘Güçlü yanlarımıza ne vakit gereksinim duyduğumuzu ve ne vakit görmek istediğimiz’ sorusu sorulur.
• Bir örnek olay verilip bu aktiflik etrafında düşünmeleri sağlanır. Siz olsaydınız güçlü tarafınızı nasıl kullanırdınız ya da hangi noktada muhtaçlık duyardınız üzere. Örnek olay kesiti şu formda uyarlanır: Nişanlı bir çiftle yapılan nitel prosedür, derinlemesine görüşmeyi kapsamaktadır. Bu halde yapılarak iştirakçilere kültürel farklılığa dair bir kesit sunulur. (10dk)
• ‘Merhaba X Hanım bize biraz ilginizden bahseder misiniz?’, ‘Tabi ki, Polonya da olduğum süreçte tanıştık nişanlım İtalyan kültürel farklılıkları doruğunda yaşamamıza karşın bunun konusu çok olmadı. Zira empati duyabiliyorduk, anlayışlı bir tutumumuz vardı. Gerçi birinci etapta lisan konusunda uyuşmazlık yaşıyorduk sonrasında ortak lisanımız olan İngilizceyle bağlantı kurduk, jest ve mimikleri biraz ağır yaşayan biriydi bu beni biraz rahatsız ediyordu lakin sonrasında alıştım. Vakitle farklılıklarınızı törpülüyorsunuz yani. Nişanlı kademesinde bizim kültürün aile bağlarının tesiri, gelenek, görenek, adetlerin ağır yaşanması onlar açısından tuhaf karşılandı. Lakin ortak noktayı bulduk. Daha sonrasında birbirimize anlayışlı davranarak ve anlattığımdan fazla anlatılmak istenileni daha âlâ bağlantı hüneriyle sunarak ortak yolu bulduk. Evet tesirli irtibat maharetiyle kültürel farklılıklarımızı konuşup halledebildik’.(5dk)
• Bu noktada birinci etapta çiftlerin bilişsel çarpıtmalarla kültürel farklılıklarında zihin okuma, taraflı açıklamalar yaptıkları ek ek bilgi olarak belirtilebilir. Bu olay etrafında iştirakçilerden hususa dair fikirleri sorularak, birinci izlenimleri, siz olsaydınız nasıl bir his içinde tavır sergilerdiniz ya da nasıl his hissederdiniz. Sonuçta bilmediğiniz bir kültürden beşerle birliktesiniz. Kıymetleriniz, tavırlarınız ayrışıyor vb. Bu sorular etrafında kıymetleriniz nasıl olurdu. (25dk)
• Etkinliğin değerlendirilmesinin akabinde oturum özetlenerek sonlandırılır. (5)

Değerlendirme (20dk):

• Katılımcılara; güçlü taraflarını belirlerken nelere dikkat ettikleri, bu istikametlerini nasıl fark ettikleri sorulur.
• Örnek olay örneğinde bir davranışı yapacak olsalardı hangi hissin yapılması daha gerçek olurdu? Sorusu yöneltilir.
• Bu hisleri şu an fark etmeleri kültürel farklılıkta ilgilerini nasıl yansırdı, nasıl bir tesir yaratırdı düşünmeleri istenip açıklanmaları istenir.

3.OTURUM

FARKLI KÜLTÜREL DİNAMİKLERE BAKIŞ

Amaç:

Kültürel farklılığa dair son oturum kapsamında iştirakçilerin artık adapte olabilme, bilişsel esneklik, belirsizliklere tolerans gösterebilme, sempatik ve farklı kültürlere tavırlarının davranışlarını benimsemeleri beklenir. Bu bağlamda hem küme tartışması hem de altı şapkalı eğitim modeliyle kendilerini bilişsel, davranışsal ve duygusal olarak inceleyebilecek, farklı fikirler etrafında keşfetmeleri sağlanır.

Kullanılan Teknik, Metot ve Materyaller:

Gösterip yaptırma formülü, altı şapkalı düşünme tekniği, küme tartışması, düz anlatım uygulanır.

Renkli kağıtlar (beyaz, sarı, kırmızı, yeşil mavi, kırmızı, siyah), makas, kalem, boya kalemleri, karton

Süre: 90 dk.

Süreç:

• Oturum öncesi his durum değerlendirmesinin akabinde evvelki haftanın ödevi hatırlatılarak verilen ödevle ilgili iştirakçilerden geri bildirimler alınır. (10dk)
• Son oturumda artık bireyler , bahse dair farklı bakış açıları geliştirdikleri göz önüne alınarak yeni bir uygulama yapılmaya çalışılmıştır. Bu açıdan altı şapkalı düşünme tekniği yapılması hedeflenmiştir.
• Öncelikle şahıslara bu şapkaların ne manaya geldiği bilgilendirilir. Daha sonrasında kültürel farklılık eğitiminde evvelki hafta örnek olay olarak sunulan aktiflik göz önüne alındığında, zihinlerinde ‘İlişki sırasında kültürel farklılıkla karşılaşan bireylerin birinci halinin nasıl olduğu sonrasında nasıl değiştiği ve nasıl olması gerektiğine dair tutumları’ Soru olarak yöneltilir. Sonrasında niyet biçimlerine nazaran her bir iştirakçiye ya da katılmak isteyen ikili o bakış açısını yansıttığı şapka renginde karton verilerek ellerinde bulundurmaları beklenir. Sonrasında herkes rengini seçince daima bir arada, psiko-eğitim uygulayan kişinin rehberliğinde şapka imaline başlanmıştır. Böylece birlikte hareket etme, farklı görüşte, kanıda olsalar dahi bir ortada bir şeyler yapılabileceğini kolay bir örnekte görmeleri sağlanır. Bu açıdan altı şapkalı düşünme tekniği iştirakçilere, hususa dair farkındalık kazanarak, tesirli irtibat kurmaları, empati duyabilmeleri ve daha anlayışlı şahıslar olmaları sağlanmak istenir. Aktiflik basamağı şu biçimde gerçekleşir:
• 90 dakikalık müddet başlamış olduğu farz edildiğinde birinci 20 dakikası evvelki haftanın değerlendirmesi ve gösterip yaptırma formülüyle geçirilecektir. Akabinde kalan 25 dakikada herkesin iştiraki sağlanacak halde altı şapkalı düşünme tekniğiyle süreç ilerleyecektir. Sonrasında fotoğraf çizdirilip, tartışılacaktır (25dk). En son 20 dakikada da genel eğitimin değerlendirmesi alınacaktır.

Altı şapkalı düşünme tekniğine dair detaylı bilgi şu biçimdedir:

• Beyaz şapka: Objektif şapka olarak da bilinen tarafsız şapkadır. Yani mevzuya dair net bilgi ortaya koyar.
• Kırmızı şapka: Subjektif, duygusal bir şapkadır. Mevzuya dair şahıslara sezgi, fikir ve hislerini anlatma imkanı verir.
• Sarı şapka: Objektif, optimist bir şapkadır. Bahsin avantajlı istikametini ele alan, olumlu geri dönüşleri olan övgü dolu bir fikir sunar.
• Siyah şapka: Objektif, karamsar şapkadır. Olumsuz görüşleri, tenkitleri olan ve hususa dair daha çok gelecekte yaratacağı meseleleri gösteren, risklerini irdeleyen bir görüşe sahiptir.
• Yeşil şapka: Spekülatif, yenilikçi bir şapkadır. Mevzuyla alakalı yeni yaklaşımları irdeleyip alternatifler imkanlar sunar. Yani ‘her şey uyar’ fikri hakimdir.
• Mavi şapka: Serinkanlı bir şapkadır. Son şapka olması hasebiyle kanıların genel değerlendirmesi bu şapkada toplanır. Kısaca “büyük fotoğraf,” “idareci şapka,” “düşünmenin düşünülmesi” üzere yakıştırmalarla söz edilen bütüncül fikir sunan görüşü benimser.
• Bu bağlamda iştirakçilere bu sıra göz önüne alınarak kelam hakkı alarak sırasıyla şapkalarını takmaları istenilerek soruya dair fikirlerini belirtmeleri istenmiştir.
• Fikirleri belirtildikten sonra bu düşündüklerini de göz önünde bulundurarak bir kağıda ne hissettiklerini çizmeleri istenmiştir. Bu mevzuda hiçbir kısıtlama olmadığı, istedikleri renk ve formları kullanabilecekleri söylenir. Resmi bu sefer şapkada ki üzere fikirlerinden değil hislerinin, hislerinin çizmesi; içlerinden geleni engellemeden kağıda dökmeleri istenir.
• Resim bittiğinde her üyenin resme bakıp ne gördüğü, neler hissettiğini paylaşması istenir.
• Üyelere veda etmek üzere teker teker kelam verilir. Sonrasında başkan de veda ederek ve teşekkür ederek oturumu ve süreci tamamlar.

• Değerlendirme:

Son oturum iştirakçilerin, daha evvelki oturumda ki kanılarında değişiklik yaratıp yaratmadığı ölçülmek maksadıyla uygulanır. O nedenle rastgele bir ödev verilmez.