Bilişsel Davranışçı Terapi’de (BDT) Hayallerin Yeri Hayaller benim de sık sık sorun yaşadığım bir alan ve ne vakit bu sorundan bahsetsem psikanalitik yaklaşımla bir terapi sürecine başlamam gerektiğine dair tavsiyeler alıyorum. Durum yıllardır bu türlü devam edince kognitivizm yaklaşımını benimsemiş bir psikolog olarak aklıma gelen soru ”BDT düşlerle ilgilenmez mi” oldu. Gelin bu sorunun karşılığına birlikte bakalım. Düşlerin Manası Bireye Özeldir BDT, psikanalitik yaklaşımdan farklı olarak hayaldeki anlamsal temsillerin kozmik değil ferdi özellikler sergilediğini öne sürmektedir. Bunun temelinde ise hayallerimizdeki ögelerin günlük ömrü temsil ettiği varsayımı yatıyor. Nasıl ki her bir birey yaşadıkları, kanıları ve hisleriyle biricikse birebir sebeple düşlerimiz da bize özeldir. Teoriye nazaran düşler kişinin kendisi ve etrafı hakkındaki temsillerini, yorumlarını ve tecrübelerini yansıtmaktadır. Bilişsel psikoloji literatürüne nazaran çeşitli tecrübelerimiz doğrultusunda uyaranlara yönelik bir grup temsiller oluştururuz. Buradaki tecrübe işin değerli ve kişiselliği açıklayan kısmı. Bunu bir örnekle açıklayalım: Bir kedi tarafından çocukluğumuzda akına uğradığınızı, epeyce korktuğunuzu ve bu hücumun akabinde tetanoz ve kuduz aşıları olup üstüne tırmıklar için pansuman yaptırdığınızı düşünün. Olay anındaki hisleriniz ve sonrasında yaşadığınız bu düşünceler sizin kedilerle olan tecrübenizi olumsuz hale getirir. Kedilerle ilgili oluşturduğunuz bilişsel temsil korkutucu, uzak durulması gereken, tehlikeli vb. özelliklerini içermektedir. Bu sebeple artık kedilerle temas etmekten pek hoşlanmayan biri haline geldiniz. Bir öteki arkadaşınız ise meskeninde sevgi dolu ve uysal bir kediyle yaşadı ve muhtemelen yetişkinlik periyodunda de karşısına çıkan her kediyle olumlu bir duygusal tecrübe yaşamaya devam ediyor. Hasebiyle kedilerle ilgili temsili dostluk, itimat, yakınlık vb. özellikleri içeriyor. Bu örnekten açıkça anlayabileceğimiz üzere farklı tecrübeleri olan bu iki iki bireyde “kedi” farklı imgeler, hisler ve fikirler açığa çıkarmaktadır. BDT de hayalleri tam da bu mantıkla çözümlemeyi öneriyor: Her bireyin tecrübeleri farklı olduğu için düşlerdeki temsillerin manaları bu tecrübeler temelinde bireye hastır. Tecrübelerimiz Düşlerimizi Şekillendirir Duşun yaşadığınız bir tecrübenin içeriğine sahip olması kulağa son derece tanıdık ve olağan geliyor. Örneğin bu sıralar haberlerde sık sık maruz kaldığımız bombalar ve patlamalar haberi izlediğiniz gece hayalinizde ortaya çıkabilir. Buna nasıl bir mana vereceğiz? Açıkçası pek de bir mana vermeyeceğiz, zira bu sadece günlük hayattaki tecrübenizin bir yansıması. Yeni öğrendiğiniz bir bilgiyi ya da yeni yaşadığınız bir olayı belleğinize kaydetmek için bilginin çeşitli evrelerden geçmesi gerekir. Bilişsel nörobilim işte tam da bu noktada düşlerin bize yardımcı olduğunu öne sürmektedir. Bilhassa REM uykusunun (rüyalar çoklukla bu uykuda ortaya çıkar) belleğin sağlamlaştırılması, bilgi işlemleme, öğrenme ve his regülasyonu için epey değerli olduğu istikametinde çalışmalar mevcuttur. Bunu sağlamak için de hayal sırasında orjinal tecrübedeki algısal bileşenler tekrar aktive edilir. Duşun Evrimsel Temeli Hayallerin evrimsel olarak gelişimi epeyce uzun ve kapsamlı bir husus. Fakat kısaca bahsetmek gerekirse; düşlerin fonksiyonu günlük ömürde bizi tehdit edebilecek olay ve durumları simüle ederek gerçek ömürde bu durumlara hazırlık olmamıza yardımcı olur. Sorumuza dönecek olursak; tüm bunlar göz önüne alındığında BDT kapsamında kişinin düşlerini bireyde uyandırdığı mana ve hisleri dikkate alarak terapi sürecine entegre etmek BDT çerçevesinde kullanılabilen bir metot oluyor. Düşleri da şuurlu tecrübelerimizin yahut mümkün tecrübelerimizin temsilleri olarak gören BDT, aslında pekala hayallerle ilgilenmektedir. Kaynak: Carcione, A., Santonastaso, M., Sferruzza, F., & Riccardi, I. (2021). Esoteric power, useless, useful: considerations about dreams in cognitive-behavioural therapy. Research in Psychotherapy: Psychopathology, Process, and Outcome, 24(2).