Prostat spesifik antijen (PSA) prostata özel bir kan testidir. İsminden da anlaşılacağı üzere istisnai durumlar dışında yalnızca prostattan salgılanan bir enzimdir. Temel vazifesi meninin sıvılaşmasını sağlamak olsa da prostat kanserinin erken teşhisinde kullanılmaya başlandıktan sonra bu kolay işlevinin çok daha ötesinde bir rol edinmiştir. PSA testi artık prostat kanseri değerlendirmesinin vazgeçilmez birinci basamağı pozisyonundadır. PSA yalnızca prostattan salgılandığı için yükselmesi halinde yalnızca prostatın hastalıklarına işaret eder. Temel olarak prostatın üç hastalığında PSA kıymeti yükselir.
Bunlardan en yaygın olanı benign prostat hiperplazisi (BPH) yani düzgün huylu prostat büyümesidir. Dolayısı ile yüksek PSA’nın da en yaygın sebebi prostatın yaşla bir arada büyümesi ile karakterize bu durumdur. BPH prostatın çabucak mesanenin önünde yerleşmesinden ötürü işeme sorunlarına neden olabilir. BPH’a yaklaşım prostat kanserinden çok farklıdır. Fakat burada dikkat edilmesi gereken konu güzel huylu prostat büyümesi yerinde de prostat kanseri gelişebileceğidir. Bu nedenle PSA takiplerindeki beklenmedik değişimlere karşı dikkatli olunmalıdır.
PSA yüksekliğine neden olan öbür hastalık prostatit yani prostatın iltihabıdır. Prostat iltihabı çoklukla bir mikroptan kaynaklansa da bu her vakit koşul değildir. Prostat iltihabı tıpkı yeterli huylu prostat büyümesine emsal lakin ön planda ağrılı durumların olduğu bir klinik tabloya neden olur. Yeniden BPH’ta olduğu üzere prostat iltihabı tabanında de iltihaptan bağımsız olarak kanser gelişebilir. PSA artışına neden olan bu düzgün huylu durumların gölgesinde gelişen bir kanserin saptanması zorlaşabilir ya da gecikebilir.
Prostat kanseri PSA yüksekliğine neden olan üçüncü hastalıktır. Evvelce 4 ve 2.5 ng/mL üzere bedeller kullanılmış olsa da artık her PSA pahasında kanser gelişebileceğini biliyoruz. PSA bedelini yaş ve prostat büyüklüğü üzere faktörlerle bir arada kıymetlendirmek değerlidir. 50 yaşın üstündeki her erkeğin yılda bir defa PSA testi yaptırması gerekir. Ailesinde prostat kanseri hikayesi olan ya da siyah ırktan beşerler için birinci PSA testi 45 yaşında yapılmalıdır. BRCA2 isimli gende mutasyon saptanması halinde ise birinci test yaşı 40’a kadar gerilemektedir.